Tης Μαριτίνας Λάππα,
Η σύγχρονη καθημερινότητα αναμφίβολα απαιτεί εγρήγορση, υψηλά επίπεδα ενέργειας και συγκέντρωσης, έτσι ώστε να πραγματοποιηθούν όλες οι τρέχουσες υποχρεώσεις. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, οι νεότεροι άνθρωποι καλούνται να είναι ικανοί να «προλάβουν» τους ακόμη ταχύτερους ρυθμούς, που τους επιβάλλουν οι σχολικές-ακαδημαϊκές τους δεσμεύσεις, η ανάγκη τους για ανάπτυξη επιπλέον δεξιοτήτων και ενδεχομένως οι επαγγελματικές τους αρμοδιότητες. Προκειμένου να ανταποκριθούν στο ύψος των περιστάσεων, οι νέοι χρειάζονται συνεχώς γεμάτες τις «μπαταρίες» τους, δαπανώντας όσο το δυνατόν λιγότερο χρόνο, και για τον λόγο αυτό πολύ συχνά στρέφονται στην κατανάλωση ενεργειακών ποτών και ροφημάτων.
Βάσει πρόσφατων δεδομένων, οι πωλήσεις ενεργειακών ποτών σε άτομα εφηβικής και νεανικής ηλικίας έχουν αυξηθεί αισθητά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Καταναλώνοντας τέτοιου είδους ροφήματα, οι νέοι έχουν ως κύριο σκοπό να ανυψώσουν την αποδοτικότητά τους, ενισχύοντας είτε τη νοητική τους συγκέντρωση είτε τις σωματικές τους δυνάμεις και αντοχές. Πράγματι, τα συστατικά αυτών των προϊόντων δρουν με τρόπο τέτοιο στον οργανισμό μας, που δημιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες για τα παραπάνω αποτελέσματα. Ωστόσο, έχει αποδειχθεί ότι τα ενεργειακά ποτά, εκτός από τη βραχυπρόθεσμη τόνωση που προσφέρουν, εγκυμονούν πιθανούς κινδύνους για την υγεία, οι οποίοι σχετίζονται με την εμφάνιση κυρίως καρδιαγγειακών, νευρολογικών, γαστρεντερικών προβλημάτων και όχι μόνο.
Τι είναι τα ενεργειακά ποτά και πώς δρουν στο σώμα μας;
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων, τα ενεργειακά ροφήματα είναι προϊόντα που βρίσκονται σε υγρή μορφή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό τη μεγάλη ποσότητα καφεΐνης. Εκτός από την καφεΐνη, τα περισσότερα ενεργειακά ποτά περιέχουν σάκχαρα, επιπλέον διεγερτικά και ορισμένες ομάδες βιταμινών. Αυτός ο συνδυασμός ουσιών οδηγεί στις αντίστοιχες χημικές διεργασίες στο σώμα μας, οι οποίες έχουν ως τελικό αποτέλεσμα την τόνωση.
Καταρχάς, η καφεΐνη που περιέχεται στα ενεργειακά ροφήματα προέρχεται από ποικίλες φυτικές πηγές και λειτουργεί ως ήπιο διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος, μπλοκάροντας τους υποδοχείς της αδενοσίνης του εγκεφάλου, ενός νευροδιαβιβαστή που προκαλεί υπνηλία. Το γεγονός αυτό, συνεπάγεται αίσθημα αυξημένης ενέργειας και βραχυπρόθεσμη βελτιωμένη διάθεση. Την κατάσταση αυτή, εντείνουν τα υψηλά επίπεδα σακχάρων που συναντάμε στα ενεργειακά ποτά, τα οποία προσφέρουν άμεσα ενέργεια με τη μορφή της γλυκόζης, η οποία περνά στα κύτταρα με την βοήθεια της ινσουλίνης και αποτελεί την βασική πηγή ενέργειας για αυτά. Ο συνδυασμός αυτών των δύο βασικών συστατικών, είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για τη διέγερση και την τόνωση του οργανισμού.
Δύο επίσης συχνά εμφανιζόμενα στοιχεία της σύστασης των ενεργειακών ποτών, είναι η ταυρίνη και οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Η ταυρίνη είναι μια οργανική ένωση, η οποία διαδραματίζει καίριο ρόλο σε πολλές διεργασίες του οργανισμού και προκύπτει ως προϊόν του μεταβολισμού του θειούχου αμινοξέος κυστεΐνη (κυστίνη). Στο σώμα μας, η παραγόμενη ταυρίνη συμβάλλει στη ρύθμιση της συγκέντρωσης ιόντων στα κύτταρα και στη δράση των νευροδιαβιβαστών, εξασφαλίζοντας την εύρυθμη λειτουργία τόσο της καρδιάς όσο και του εγκεφάλου. Από την άλλη, οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β, δεν παράγουν την ενέργεια, αλλά λειτουργούν ως συνένζυμα, δηλαδή ως απαραίτητα βοηθητικά στοιχεία για την διαδικασία της παραγωγής ενέργειας.
Κατά συνέπεια, τα ενεργειακά ποτά αποτελούνται από έναν συνδυασμό ουσιών που εξασφαλίζουν την ολόπλευρη ενεργειακή ενίσχυση και διέγερση του οργανισμού. Τα σάκχαρα, προσφέρουν την ενέργεια, η καφεΐνη και άλλα διεγερτικά εμποδίζουν την κατάπτωση του οργανισμού, ενώ ουσίες όπως οι βιταμίνες συνιστούν απαραίτητα βοηθητικά στοιχεία στη διαδικασία παραγωγής και μεταφοράς ενέργειας, συμβάλλοντας στην επιτάχυνσή της.
Ποιες είναι οι πιθανές σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία μας;
Βάσει των μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί, η υπερβολική κατανάλωση ενεργειακών ροφημάτων μπορεί να προκαλέσει ακόμη και πολύ σοβαρά προβλήματα ιδιαίτερα στους εφήβους και στα νέα άτομα. Πιο συγκεκριμένα, οι πιθανότεροι κίνδυνοι σχετίζονται με την εμφάνιση παθολογιών στο καρδιαγγειακό σύστημα, στο νευρικό σύστημα σε συνδυασμό με ψυχολογικές επιπτώσεις και στο γαστρεντερικό με μεταβολικές διαταραχές και δυσλειτουργίες.
Καταρχάς, οι μεγάλες ποσότητες καφεΐνης, ταυρίνης και άλλων διεγερτικών που εντοπίζονται στη σύσταση των ενεργειακών ποτών επηρεάζουν σημαντικά την εύρυθμη λειτουργία της καρδιάς και την ομαλή κυκλοφορία του αίματος. Η διεγερτική τους δράση έχει ως πρώτη εμφανή συνέπεια τόσο την ταχυκαρδία όσο και την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Οι κοιλιακές αρρυθμίες και η κολπική μαρμαρυγή αποτελούν, επίσης ,συχνά φαινόμενα που συνδέονται με την κατανάλωση ενεργειακών ποτών. Αυτές οι παθολογικές καταστάσεις, είναι αποτέλεσμα της διατάραξης της ηλεκτροχημικής ισορροπίας των κυττάρων της καρδιάς, για την οποία ευθύνονται κυρίως ουσίες όπως η καφεΐνη και η ταυρίνη.
Το πλέον σοκαριστικό —αλλά όχι ανεξήγητο— είναι η πρόκληση εμφράγματος του μυοκαρδίου σε νεαρά άτομα, ύστερα από κατανάλωση απανωτών ενεργειακών ροφημάτων. Ο οργανισμός τους βρέθηκε γρήγορα αντιμέτωπος με αστάθεια στο ηλεκτρικό σύστημα της καρδιάς, ως απόρροια της υπερβολικής ποσότητας διεγερτικών και της μαζικής κατανάλωσής τους, με τελική συνέπεια το έμφραγμα σε εξαιρετικά μικρή ηλικία, χωρίς την παρουσία επιπλέον προβλημάτων υγείας. Τέλος, τα ενεργειακά ποτά είναι δυνατό να απορρυθμίσουν τη φυσιολογική λειτουργία του ενδοθηλίου των αιμοφόρων αγγείων καθώς επίσης και να προκαλέσουν την υπερβολική δραστηριοποίηση των αιμοπεταλίων, αυξάνοντας σημαντικά τις πιθανότητες δημιουργίας θρόμβων.
Η υψηλή περιεκτικότητα σε καφεΐνη που συναντάται στα ενεργειακά ποτά έχει σημαντικές επιδράσεις στο νευρικό σύστημα και εμφανείς ψυχολογικές επιπτώσεις. Ύστερα από μία δόση περίπου 200 mg, η καφεΐνη μπορεί να προκαλέσει αισθήματα άγχους και ανησυχίας, αϋπνία, ενώ καθιστά τα μυϊκά κύτταρα πιο ευερέθιστα, οδηγώντας σε εντονότερες μυϊκές συσπάσεις. Επιπλέον, μειώνει την ικανότητα του εγκεφάλου να φιλτράρει τα ερεθίσματα που φτάνουν στη συνείδηση, καθιστώντας το νευρικό σύστημα συνολικά πιο ευαίσθητο.
Η πρόσληψή της διεγείρει επίσης την παραγωγή κορτιζόλης (η ορμόνη του στρες) γεγονός που ενισχύει περαιτέρω τη νευρολογική υπεραντιδραστικότητα. Η παραπάνω συνθήκη σε συνδυασμό με την προκαλούμενη ευαισθησία του νευρικού συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε μια ευρεία γκάμα επιπτώσεων, από απλούς πονοκεφάλους και ημικρανίες, μέχρι και επιληπτικές κρίσεις. Έχουν αναφερθεί ακόμη και περιπτώσεις παραισθήσεων, έπειτα από υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης μέσω ενεργειακών ποτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίδραση της είναι ιδιαίτερα έντονη στη συμπεριφορά των εφήβων, η οποία μπορεί να αποκτήσει στοιχεία παρορμητικότητας και επιθετικότητας, ως αποτέλεσμα της μεταβολής της νευροορμονικής ισορροπίας.
Ολοκληρώνοντας, η κατανάλωση ενεργειακών ροφημάτων μπορεί να οδηγήσει σε γαστρεντερικά και μεταβολικά προβλήματα. Για αρχή, η τακτική πόση αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης παχυσαρκίας και διαβήτη τύπου 2, εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητας των ποτών σε σάκχαρα. Εκτός αυτού όμως, η μεγάλη ποσότητα της ζάχαρης καθίσταται επιβλαβής και για το μικροβίωμα του εντέρου. Συγκεκριμένα, ευνοεί τις συνθήκες για ανάπτυξη τοξικών βακτηρίων, τα οποία ζουν και αναπτύσσονται εις βάρος των μικροοργανισμών που συνιστούν απαραίτητο κομμάτι της φυσιολογικής μικροχλωρίδας του εντέρου. Μια τέτοια κατάσταση, αλλάζει τη φυσιολογική διαδικασία του μεταβολισμού και οδηγεί και αυτή προς παθολογίες όπως η παχυσαρκία. Τέλος, το ήπαρ δεν μένει ανεπηρέαστο. Η ταυρίνη, σε συνδυασμό με υπερβολική κατανάλωση άλλων συστατικών, έχει συσχετιστεί με πιθανή ηπατική τοξικότητα σε μεμονωμένες περιπτώσεις, γεγονός που συνεπάγεται μεταβολικές δυσλειτουργίες και ενδοκυτταρικές, οξειδωτικές βλάβες.
Ύστερα από όλα αυτά, επέρχεται η διαπίστωση ότι η συχνή και αλόγιστη κατανάλωση ενεργειακών ποτών, έχει σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία. Δεν πρόκειται απλώς για μια ανθυγιεινή ή εθιστική επιλογή. Αντίθετα, μιλάμε για ροφήματα τα οποία ασκούν ενεργητική και δυναμική επίδραση στο σώμα μας, διαταράσσοντας τις ηλεκτροχημικές ισορροπίες των κυττάρων, στρατολογώντας την παραγωγή δραστικών ουσιών και μεταβάλλοντας τελικά την εύρυθμη λειτουργία βασικών οργάνων, όπως η καρδιά. Αξίζει, λοιπόν, να διενεργηθεί μία συλλογική προσπάθεια τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, που θα αποσκοπεί στην εγκαθίδρυση ενός περιοριστικού πλαισίου κατανάλωσης ενεργειακών ποτών, ώστε να αποφευχθούν οι πιθανές επιπλοκές στην υγεία ιδίως των εφήβων και των νεότερων ατόμων, οι οποίοι φαίνεται να είναι περισσότερο επιρρεπείς στην αγορά τέτοιου είδους προϊόντων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Energy Drink Consumption: Beneficial and Adverse Health Effects, International Journal of Health Sciences, διαθέσιμο εδώ
- The Dark Side of Energy Drinks: A Comprehensive Review of Their Impact on the Human Body, MDPI, διαθέσιμο εδώ
