Της Κατερίνας Μανάδη,
Τι είναι αυτό που ωθεί μια μητέρα να αγαπάει τα παιδιά της; Μιλάμε συχνά για τη μητρική αγάπη ως μια ιερή, ανυπέρβλητη δύναμη που κινεί το προστατευτικό ένστικτο των μητέρων για τους απογόνους τους, εξασφαλίζοντας, κατ’ αυτό τον τρόπο τη συνέχεια του είδους μας. Η ιδιαίτερη αυτή σχέση φαίνεται να έχει ιεροποιηθεί σε τέτοιο βαθμό στη συλλογική μας συνείδηση, ώστε παρεκκλίσεις από τον «απαράβατο» αυτό κανόνα, είτε αυτές ανήκουν στη σφαίρα του μύθου, με την εμβληματική φιγούρα της Μήδειας να έχει σχεδόν ταυτιστεί με την ιδιαίτερη αυτή «ανωμαλία», είτε ακόμη και στην πραγματική ζωή, με τις πληγές από την υπόθεση Πισπιρίγκου κείτονται ακόμη νωπές, να φαντάζουν εξωφρενικές.
Εύλογα αναρωτιέται κανείς, επομένως, κατά πόσο ο άθραυστος αυτός δεσμός υποκινείται από την κοινωνική προσδοκία της μοναδικής αυτής σχέσης μητέρας-βρέφους και κατά πόσο αποτελεί απότοκο της θαυμαστής προνοητικότητας του βιολογικού υποστρώματος του ανθρώπου — και όχι μόνο. Φυσικό, είναι, λοιπόν, να μην μας προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι πίσω από αυτή την εξαιρετικά πολύπλοκη συναισθηματική σύνδεση κρύβεται πάλι η μαγεία της βιολογίας. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα μικρό βιολογικό μόριο’ η ορμόνη ωκυτοκίνη. Πάμε, λοιπόν, να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στην κινητήριο αυτή δύναμη της ιερότερης ανθρώπινης σχέσης…
Η ωκυτοκίνη πρόκειται για μία εκ των δύο ορμονών που αποθηκεύονται στον οπίσθιο λοβό της υπόφυσης, στον οποίο και απελευθερώνονται με εξωκυττάρωση, σύντηξη, δηλαδή, με την περιβάλλουσα κυτταρική μεμβράνη του περιβλήματος των εκκριτικών κυστιδίων, στα οποία αποθηκεύονται, κατόπιν της παραγωγής της στο εσωτερικό διαφόρων νευρώνων του υποθαλάμου. Αποτελεί ένα κυκλικό πεπτίδιο 9 αμινοξέων, με τη χαρακτηριστική αυτή δομή να επιτρέπει την απόλυτα συγγενή σχεδόν σύνδεση με τους υποδοχείς της σε συγκεκριμένα κύτταρα-στόχους, στα οποία και φτάνει μετά την απελευθέρωσή της στην κυκλοφορία του αίματος. Το έναυσμα για την απελευθέρωση αυτή σχετίζεται άμεσα με τις λειτουργίες που αυτή επιτελεί. Ας προχωρήσουμε, λοιπόν, σε μια ενδελεχή εξέταση αυτών…
Συγκεκριμένα, η ορμόνη αυτή διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διαδικασία του τοκετού, με την ενεργοποίησή της να επάγεται με διάταση του τραχήλου της μητέρας στη διάρκεια της διαδικασίας. Κατόπιν της απελευθέρωσής της, λοιπόν, η ορμόνη «ταξιδεύει» στη μήτρα της μητέρας, αποσκοπώντας στην ενίσχυση των συσπάσεών της, διευκολύνοντας, τελικά, την έξοδο του βρέφους από το κολπικό κανάλι. Για τον σκοπό αυτό, πέραν της αυτόνομης δράσης της, επιστρατεύει ουσίες, όπως οι προσταγλαδίνες, γνωστές για τη μυοσυσπαστική τους ικανότητα, πολλαπλασιάζοντας συνολικά το επιθυμητό αποτέλεσμα. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι μαιευτήρες αξιοποιούν και συνθετικές μορφές της ορμόνης προκειμένου είτε να προκαλέσουν τοκετό είτε να επισπεύσουν τη διαδικασία.
Αντίστοιχα, κατά την περίοδο του θηλασμού, η ωκυτοκίνη είναι αυτή που προκαλεί την έκκριση γάλακτος προκειμένου να τραφεί το βρέφος. Περίπου 30 δευτερόλεπτα αφότου τα χείλη του βρέφους έχουν ακουμπήσει στη θηλή, το αισθητικό αυτό σήμα έχει μεταβιβαστεί στα κατάλληλα ρυθμιστικά κέντρα του εγκεφάλου, τα οποία και επιφέρουν την απελευθέρωση της επιθυμητής ορμόνης. Αυτή, μέσω της κυκλοφορίας, μεταφέρεται στα μυοεπιθηλιακά κύτταρα που περιβάλλουν τους γαλακτοφόρους πόρους, διαμέσου των οποίων, ύστερα και από την επαγόμενη από την ωκυτοκίνη σύσπαση των περιβαλλόντων κυττάρων, διέρχεται το γάλα.
Συμπληρωματικά, φυσικά, σε όλη αυτή τη διαδικασία, πέραν από την ενίσχυση του πιο «πρακτικού» μέρους της μητρότητας, η ωκυτοκίνη φαίνεται να προάγει και τη συναισθηματική σύνδεση μεταξύ μητέρας και βρέφους, με την ενίσχυση της έκκρισής της κατά τη δερματική επαφή μεταξύ των δύο να επιβεβαιώνει τη μοναδική αυτή λειτουργία της, κερδίζοντας επάξια, επομένως, τον τίτλο της ορμόνης της αγάπης. Η ιδιότητά της αυτή επιβεβαιώνεται περαιτέρω, καθώς η απελευθέρωσή της φαίνεται να εντείνεται τόσο όταν αγκαλιάζουμε τους αγαπημένους μας ανθρώπους, όσο και όταν αισθανόμαστε ερωτική έλξη προς κάποιον.
Απ’ όλα τα παραπάνω, δεν θα ήταν περίεργο να υποθέσει κανείς πως η ωκυτοκίνη αποτελεί ορμόνη καθαρά συνδεδεμένη με το γυναικείο φύλο. Εντούτοις, οφείλει κανείς να σημειώσει και τη δράση της στους άντρες, οι οποίοι μπορεί να γλιτώνουν τους πόνους της γέννας, δεν παραμένουν, ωστόσο, «αλώβητοι» από τη δράση της ιδιαίτερης αυτής ορμόνης. Πιο συγκεκριμένα, η ωκυτοκίνη διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην εκσπερμάτιση, προκαλώντας σε αντιστοιχία με τον τοκετό, σύσπαση του ιδιαίτερα μυώδους σπερματικού πόρου προς απελευθέρωση του σπέρματος. Ιδιαίτερα ανησυχητική, ωστόσο, στην περίπτωση των αντρών, είναι η πιθανότητα η ρύθμιση έκκρισης της ορμόνης να διαφύγει από το φυσιολογικό πλαίσιο, επιφέροντας εν συνεχεία υπερτροφία του προστάτη, ανοίγοντας ουσιαστικά το κουτί της Πανδώρας των παθογενειών που ενδέχεται να αναπτυχθούν στη βάση της παθολογικής αυτής κατάστασης.
Προς αποφυγή, λοιπόν, της ατυχούς αυτής κατάληξης, αξίζει να σημειωθεί ότι σε όλη τη διάρκεια της δράσης της, η ορμόνη αυτή υπάγεται σε έλεγχο θετικής ανατροφοδότησης, πράγμα σχετικά σπάνιο όσον αφορά στα συστατικά του ενδοκρινικού μας συστήματος. Αυτό σημαίνει ότι όσο περισσότερο αυξάνονται τα επίπεδα ωκυτοκίνης στον οργανισμό μας, τόσο περισσότερο επάγεται η παραγωγή και η απελευθέρωσή της από τον υποθάλαμο και την υπόφυση αντίστοιχα. Σε περίπτωση απορρύθμισης του απλού αυτού βρόγχου ρύθμισης, είναι δυνατόν, βέβαια, να παρατηρηθεί είτε υπερέκκριση είτε υποέκκριση της ωκυτοκίνης.
Στην πρώτη περίπτωση, το αποτέλεσμα της εξαιρετικά υψηλής παραγωγής της ορμόνης συνίσταται στην υπετροφία των θέσεων δράσεις της —της μήτρας, δηλαδή, και των μαστών— οπότε το ασθενές άτομο είναι δυνατόν να παρουσιάσει αύξηση του μυικού μητρικού τοιχώματος, με όποιες δυσάρεστες συνέπειες αυτό συνεπάγεται για τον εμμηνορρυσιακό του κύκλο, καθώς και υπερρέκριση γάλακτος. Αντίστοιχα, σε περίπτωση υπολείπουσας έκκρισης της ορμόνης, πέραν από την αναμενόμενη εξασθένηση των πρωταρχικών λειτουργιών της, έχουν παρατηρηθεί και ιδιαίτερες ψυχολογικές επιπτώσεις, όπως εμφάνιση κατάθλιψης, ενώ νεότερα δεδομένα φαίνεται να συνηγορούν υπέρ μιας ιδιαίτερης σύνδεσης μεταξύ της έλλειψης αυτής και της πιθανότητας ανάπτυξης αυτιστικής διαταραχής.
Απ’ όλα τα παραπάνω, λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι ο «αστικός μύθος» της μητρικής αγάπης είναι στην πραγματικότητα βαθιά ριζωμένος στο σύνολο των απαράβατων βιολογικών κανόνων που καθορίζει την πορεία της ύπαρξής μας. Εντούτοις, αν και η εξελικτική ανάγκη για τη διαιώνισή μας μπορεί να υπαγορεύει την προστασία των νεότερων —και κατά συνέπεια, αδυνατότερων— μελών του είδους μας μέσω των ορμονικών του αυτών προσταγμάτων, μόνο κατά την έναρξη της ζωής μας, η μητρική —και όχι μόνο— αγάπη φαίνεται να υπερβαίνει τα στενά επιστημονικά όρια της προβλεπόμενης αυτής σχέσης και να μετουσιώνεται στον προστατευτικό κλοιό που αναζητούμε πάντοτε, ακόμη και όταν ξεπεράσουμε τα πρώτα στάδια της ζωής. Ας ευχαριστήσουμε, λοιπόν, τη φύση για την προστασία που μας προσφέρει στα πρώτα μας —κυριολεκτικά— βήματα, μα πάνω από όλα, ας εκτιμήσουμε τις μητέρες μας που επιλέγουν, ακόμη και όταν τα φυσικά αυτά σήματα εξασθενήσουν, να συνεχίζουν να μας προσφέρουν την ίδια ζεστή και τρυφερή αγκαλιά…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Oxytocin (intravenous route-intramuscular route), Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Oxytocin, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
