Αόρατος Καπνός… Ο σιωπηλός κίνδυνος που παραμονεύει

Της Δέσποινας Γιουρέλη, 

Είναι ευρέως γνωστό πως το κάπνισμα αποτελεί παγκόσμια επιδημία και συνιστά μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημόσια υγεία διεθνώς. Ευθύνεται για περισσότερους από 7 εκατομμύρια θανάτους ετησίως, καθώς και μακροχρόνια καταπόνηση και αναπηρία λόγω ασθενειών που σχετίζονται με τον καπνό, σύμφωνα με δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ενημερωτικές εκστρατείες, αντικαπνιστικοί νόμοι, έρευνες για τις συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία, έχουν συνεισφέρει στη μεγαλύτερη επαγρύπνησή μας σε σχέση με αυτήν την επιβλαβή συνήθεια.

Έχουμε ακούσει πολλές φορές για τις επιπτώσεις τόσο του πρωτογενούς, ενεργητικού καπνίσματος όσο και του δευτερογενούς, παθητικού καπνίσματος. Αυτό που πολλοί άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν είναι ότι ο καπνός του τσιγάρου καταλείπει ένα τοξικό υπόλειμμα, που προσκολλάται σε επιφάνειες πολύ καιρό μετά την εξαφάνιση του ορατού καπνού. Πρόκειται για το λεγόμενο τριτογενές κάπνισμα, που αποτελεί μια αθόρυβη απειλή για την υγεία.

Τι είναι το τριτογενές κάπνισμα;

Η ονομασία «τριτογενής καπνός» ή «καπνός από τρίτο χέρι» καθιερώθηκε από τους ερευνητές το 2010, προκειμένου να περιγράψουν το φαινόμενο των «3 R’s». Πρόκειται για τα χημικά του καπνού και τους ρύπους του τσιγάρου, που:

1. Παραμένουν (=Remain) στις εσωτερικές επιφάνειες και την οικιακή σκόνη.
2. Επανεκπέμπονται (=Re-emit) στην ατμόσφαιρα.
3. Αντιδρούν (=React) οξειδωτικά με άλλες χημικές ενώσεις του περιβάλλοντος – όπως το όζον και το νιτρώδες οξύ -, σχηματίζοντας δευτερογενείς ρύπους.

Ενώ στο πρωτογενές κάπνισμα ο καπνός εισπνέεται απευθείας από τον καπνιστή και στο δευτερογενές κάπνισμα το σύννεφο καπνού αναπνέουν όσοι βρίσκονται κοντά στον καπνιστή, ο καπνός από τρίτο χέρι είναι τα τοξικά ίχνη, που παραμένουν, ακόμη κι αν ο χώρος αεριστεί. Αυτές οι αόρατες τοξίνες —όπως η νικοτίνη, τα βαρέα μέταλλα και οι καρκινογόνες ουσίες— μπορούν να προσκολληθούν παντού, από τον καναπέ μέχρι τα παιχνίδια των παιδιών και να παραμείνουν εκεί για εβδομάδες ή ακόμη και μήνες. Ρούχα, δέρμα, μαλλιά, χαλιά, ταπετσαρίες, μαξιλάρια, στρώματα, κουρτίνες, τοίχοι, οροφές, καμπίνες αυτοκινήτων, σωματίδια σκόνης στον αέρα, μπορεί όλα να αποτελούν κρυφές εστίες ρύπων. Ένας καπνιστής μπορεί να βγει έξω για ένα τσιγάρο και να επιστρέψει νομίζοντας ότι έκανε το σωστό — αλλά οι τοξίνες επιστρέφουν μαζί του, στο μπουφάν, το δέρμα και την αναπνοή του.

Ποιος κινδυνεύει περισσότερο;

Ενώ το τριτογενές κάπνισμα τους επηρεάζει όλους, τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα, επειδή μπορεί να σέρνονται στο πάτωμα, να αγγίζουν πολλές επιφάνειες και να βάζουν αντικείμενα στο στόμα τους, με αποτέλεσμα να είναι συνεχώς εκτεθειμένα. Επίσης, λόγω της ανωριμότητας του ανοσοποιητικού και αναπνευστικού τους συστήματος, είναι πιο ευαίσθητα σε επιβλαβείς χημικές ουσίες. Η έκθεση μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη των πνευμόνων και του νευρικού συστήματος, να προκαλέσει άσθμα, λοιμώξεις του αναπνευστικού, νευροαναπτυξιακές διαταραχές και να αυξήσει τον κίνδυνο για χρόνιες παθήσεις. Ιδιαίτερα τα παιδιά που ζουν σε διαμερίσματα, εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά έκθεσης σε χημικά του καπνού. Οι εγκυμονούσες, τα άτομα με άσθμα, ακόμη και τα κατοικίδια ζώα διατρέχουν επίσης μεγαλύτερο κίνδυνο. Τα κατοικίδια, για παράδειγμα, γλείφουν τη γούνα και τα πόδια τους για να καθαριστούν, με αποτέλεσμα να καταναλώνουν υπολείμματα τοξινών και καρκινογόνων ουσιών.

Επιβλαβή παράγωγα του καπνού και επιπτώσεις στην υγεία

Η νικοτίνη και άλλα παράγωγα του καπνού είναι εξαιρετικά τοξικά. Μετά το κάπνισμα, η νικοτίνη επικάθεται σε επιφάνειες και αντιδρά με οξειδωτικά αέρια, σχηματίζοντας νιτροσαμίνες (TSNAs), όπως οι NNK και NNN, που έχουν ταξινομηθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο ως καρκινογόνες. Η νικοτίνη μπορεί να οδηγήσει και στον σχηματισμό πτητικών ενώσεων, όπως η φορμαλδεΰδη, που αποτελεί επίσης καρκινογόνο ουσία. Το τριτογενές κάπνισμα περιέχει πάνω από 250 επιβλαβείς χημικές ουσίες, όπως ο μόλυβδος, το κυανιούχο υδρογόνο, το κάδμιο και το πολώνιο-210.

Πολλές από αυτές είναι μεταλλαξιογόνες και μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες στην υγεία, ακόμη και σε μικρές ποσότητες. Πιο συγκεκριμένα, έχουν συσχετιστεί με την εμφάνιση καρκίνου, φλεγμονής, βλάβης στο DNA και δυσκολίας στην επούλωση τραυμάτων. Στο εργαστήριο, η έκθεση σε τριτογενές κάπνισμα έχει συνδεθεί με επιβράδυνση της αναγέννησης των κυττάρων, αυξημένο οξειδωτικό στρες και γονιδιοτοξικότητα, που μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση ασθενειών, όπως το άσθμα, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος. Επομένως, είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε πως δεν υπάρχουν ασφαλή επίπεδα έκθεσης στις ουσίες αυτές, γι’ αυτό η ενημέρωση για τους κινδύνους του καπνού είναι κρίσιμη.

Πώς μπορούμε να προστατευτούμε;

Ο καπνός από τρίτο χέρι μπορεί να είναι δύσκολο να απομακρυνθεί από μολυσμένες περιοχές. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι συνήθεις μέθοδοι καθαρισμού δεν θα εξαλείψουν το υπόλειμμα του καπνού. Για παράδειγμα, το άνοιγμα παραθύρων, η χρήση ανεμιστήρων ή κλιματιστικών ή το να καπνίζετε μόνο σε συγκεκριμένους χώρους, δεν απομακρύνει τον τριτογενή καπνό και είναι δύσκολο να καθαριστεί με τον τυπικό καθαρισμό του σπιτιού. Η έρευνα σχετικά με τον καλύτερο τρόπο μείωσης της έκθεσης είναι περιορισμένη, αλλά ακολουθούν μερικές απλές συμβουλές:

• Αποφύγετε εντελώς το κάπνισμα σε εσωτερικούς χώρους, καθώς και στο αυτοκίνητο.
• Πλύνετε τις μολυσμένες κουβέρτες, τα μαξιλάρια, τα ρούχα, τις κουρτίνες, τα χαλιά και τα παιχνίδια στο πλυντήριο ρούχων. Μπορεί να χρειαστούν πολλαπλά πλυσίματα. Χρησιμοποιήστε πλυντήριο πιάτων για επιτραπέζια σκεύη και πλαστικά παιχνίδια. Μπορεί επίσης να χρειαστούν πολλαπλά πλυσίματα.

• Σκουπίστε συχνά και σχολαστικά με ένα φίλτρο HEPA (υψηλής απόδοσης φίλτρο σωματιδίων αέρα) και σκουπίστε, πλύνετε ή τρίψτε τακτικά τις επιφάνειες με όξινα (λευκό ξύδι) και αλκαλικά διαλύματα, δίνοντας προσοχή σε δυσδιάκριτες περιοχές, όπως η κάτω πλευρά των επίπλων και το εσωτερικό των ντουλαπιών.
• Εάν ορισμένα αντικείμενα, όπως οι αγωγοί HVAC ή τα στρώματα, δεν μπορούν να καθαριστούν, αντικαταστήστε τα, εάν είναι δυνατόν.
• Λάβετε υπόψη ότι η απαλλαγή ενός δωματίου από τη μυρωδιά του καπνού δεν σημαίνει ότι οι ρύποι έχουν αφαιρεθεί.
• Ενθαρρύνετε τα αγαπημένα σας πρόσωπα να σταματήσουν το κάπνισμα — και στηρίξτε τα όσο το κάνουν.

Το τριτογενές κάπνισμα μπορεί να είναι αόρατο, αλλά ο αντίκτυπός του είναι απόλυτα πραγματικός. Σε έναν κόσμο όπου έχουμε κάνει σημαντικά βήματα για τη μείωση της έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα, αυτός ο κρυφός κίνδυνος εξακολουθεί να παραμένει — κυριολεκτικά — στους τοίχους.  Την επόμενη φορά που κάποιος σας διαβεβαιώνει ότι καπνίζει μόνο «έξω», θυμηθείτε: Αν μπορείτε να το μυρίσετε, είναι ακόμα εκεί. Και ακόμα κι αν δεν μπορείτε να το μυρίσετε, μπορεί να βρίσκεται ήδη στον καναπέ σας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Thirdhand smoke: New Evidence, Challenges, and Future Directions, National Center for Biotechnology Information (NCBI), διαθέσιμο εδώ
• Determining the prevalence of people’s knowledge that third‑hand smoke is harmful: A meta-analysis study – Public Health Nursing (Wiley Online Library), διαθέσιμο εδώ
• Tobacco, World Health Organization (WHO), διαθέσιμο εδώ
• What is Thirdhand Smoke?, American Lung Association, διαθέσιμο εδώ
• What is thirdhand smoke, and why is it a concern?, Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
• What is thirdhand smoke?, Yale Medicine, διαθέσιμο εδώ