30.1 C
Athens
Παρασκευή, 4 Ιουλίου, 2025
ΑρχικήΙστορία«Αόρατοι» ήρωες: Οι γυναίκες στην αντίσταση

«Αόρατοι» ήρωες: Οι γυναίκες στην αντίσταση


Της Άννας Γκέλια, 

Στην επίσημη ιστορία της Κατοχής, του πολέμου και της Εθνικής Αντίστασης, οι γυναικείες μορφές μοιάζουν να εμφανίζονται δειλά σαν φιγούρες στο περιθώριο μιας ανδροκρατούμενης αφήγησης. Κι όμως, μέσα στα πιο σκοτεινά χρόνια του 20ου αιώνα, χιλιάδες γυναίκες στάθηκαν πλάι στους άντρες ή και μπροστά απ’ αυτούς, σήκωσαν όπλα, έσωσαν ζωές, μετέφεραν μυστικά, πλήρωσαν με φυλακίσεις, βασανιστήρια και θάνατο. Πολλές από αυτές παραμένουν ακόμα και σήμερα σχεδόν άγνωστες, ενώ άλλες τιμήθηκαν μεν, αλλά με έναν ρομαντικό, στρογγυλεμένο τρόπο που συχνά έσβησε τη βαθιά πολιτική τους δράση. Η ιστορία τις ξέχασε ή τις εξιδανίκευσε, αφήνοντας στη σκιά τον αγώνα τους, το θάρρος τους, τις συγκρούσεις τους. Αυτό το άρθρο επιχειρεί να αποκαταστήσει, έστω αποσπασματικά, αυτή τη μνήμη.

Η Αντίσταση στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ μόνο ανδρική υπόθεση. Ήταν υπόθεση των λαών, των απλών ανθρώπων, των οικογενειών, που ρίσκαραν τα πάντα για ένα κομμάτι ψωμί ή ένα κρυμμένο όπλο. Οι γυναίκες συμμετείχαν με τρόπο πολυσύνθετο και ριψοκίνδυνο: Ήταν αγγελιοφόροι, νοσοκόμες, κατάσκοποι, σαμποτέρ, αλλά και μαχήτριες στα βουνά. Η ένταξή τους στις οργανώσεις της Αντίστασης, κυρίως στην ΕΑΜ, την ΕΠΟΝ και τον ΕΛΑΣ, δεν σήμαινε απλώς βοήθεια ή στήριξη, αλλά πλήρη στράτευση. Κι αυτή η στράτευση δεν ήταν ούτε αυτονόητη ούτε κοινωνικά αποδεκτή. Για κάθε γυναίκα που έπαιρνε τον δρόμο του αγώνα, υπήρχε ένα ρήγμα με τον «κανονικό» ρόλο της εποχής: Της νοικοκυράς, της μητέρας, της σιωπηλής συζύγου.

Η Λέλα Καραγιάννη είναι ένα από τα πιο ισχυρά παραδείγματα. Μητέρα επτά παιδιών, παντρεμένη με φαρμακοποιό, μπήκε στην Αντίσταση και από πολύ νωρίς έστησε το δικό της δίκτυο κατασκοπείας και διαφυγής με την ονομασία «Μπουμπουλίνα». Μέσα από το σπίτι της στην Κυψέλη περνούσαν οπλισμός και άρρωστοι αντιστασιακοί που χρειάζονταν καταφύγιο. Οι Γερμανοί τη συνέλαβαν, τη βασάνισαν στα κρατητήρια της οδού Μέρλιν, αλλά δεν τη λύγισαν. Την εκτέλεσαν τον Σεπτέμβριο του 1944, λίγο πριν την απελευθέρωση, μαζί με άλλους πατριώτες στο Χαϊδάρι. Η θυσία της τιμήθηκε, μα ελάχιστοι γνωρίζουν σήμερα την πραγματική της ιστορία, το πείσμα της, τη μαεστρία με την οποία κατάφερε να μετατρέψει ένα οικογενειακό διαμέρισμα σε κόμβο της Αντίστασης.

Άλλη μία γυναίκα-σύμβολο είναι η Έλλη Παππά. Ήταν δημοσιογράφος και μέλος του ΚΚΕ, έδρασε ως σύνδεσμος και συγγραφέας προκηρύξεων κατά την Κατοχή. Τον Δεκέμβριο του 1950, συνελήφθη με τον σύντροφό της Νίκο Μπελογιάννη, και καταδικάστηκε σε θάνατο, ποινή που μετατράπηκε σε ισόβια, επειδή ήταν έγκυος στο παιδί τους. Τελικά, αποφυλακίστηκε την πρωτοχρονιά του 1964. Με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, συνελήφθη ξανά και εξορίστηκε στη Γυάρο, όπου αποφυλακίστηκε το 1968, λόγω προβλημάτων υγείας. Η μαρτυρία της για τη φυλάκιση και την εκτέλεση του Μπελογιάννη παραμένει από τα πιο συγκλονιστικά ντοκουμέντα της μεταπολεμικής Ελλάδας. Η Παππά, ωστόσο, δεν ήταν μόνο η «σύντροφος του Μπελογιάννη», αλλά μία διανοούμενη με βαθύ πολιτικό λόγο, που συνέχισε να γράφει, να μεταφράζει και να παρεμβαίνει δημόσια μέχρι το τέλος της ζωής της. Η ιστορία τη θυμάται, αλλά όχι πάντα στη δική της αυτόνομη φωνή.

Η Έλλη Παππά το 1952. Πηγή εικόνας: Wikipedia.org

Δεν είναι, όμως, μόνο οι γυναίκες με ηγετικές φυσιογνωμίες ή μακρά πολιτική διαδρομή που αξίζουν μνήμη. Είναι και αυτές που έδρασαν για λίγα μόνο χρόνια και θυσιάστηκαν πριν προλάβουν να ζήσουν τη ζωή τους. Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου, για παράδειγμα, ήταν μόλις 17 ετών όταν εκτελέστηκε από τους Γερμανούς. Είχε αναλάβει επικίνδυνες αποστολές μεταφοράς όπλων και φυλλαδίων κάτω από τη σχολική της ποδιά. Δεν λύγισε ούτε την τελευταία στιγμή. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, φώναξε «Χτυπάτε, κτήνη!» και εκτελέστηκε με 17 σφαίρες. Η περίπτωση της έγινε σύμβολο και πολλές φορές παρουσιάστηκε σαν μυθιστορηματική τραγωδία, αλλά πίσω από αυτή την εικόνα υπήρχε ένα αποφασισμένο κορίτσι, πολιτικά συνειδητοποιημένο, που ήξερε πολύ καλά τι διακινδύνευε.

Οι Διδώ Σωτηρίου, με τη σειρά της, δεν κράτησε όπλο, αλλά πολέμησε με τη γραφή της. Μέσα από το έργο της και τη ζωή της, προσπάθησε να καταγράψει την τραγωδία και το μεγαλείο των απλών ανθρώπων, που έζησαν την Μικρασιατική Καταστροφή, την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Η σύνδεση της με την Αριστερά και η στάση της απέναντι στη λογοκρισία και την εξορία δεν ήταν ούτε εύκολη ούτε άνετη. Όμως το έργο της άντεξε στον χρόνο, δίνοντας φωνή σε χιλιάδες σιωπηλές υπάρξεις. Δεν ήταν τυχαίο που μέχρι τέλους υποστήριζε πως «ο συγγραφέας οφείλει να είναι ηθική συνείδηση της εποχής του».

«Δεκαεπτά σφαίρες στα δεκαεπτά της χρόνια», άρθρο σε εφημερίδα της εποχής, αφιέρωμα στην εκτέλεση της έφηβης Ηρώς Κωνσταντοπούλου από τους Γερμανούς κατακτητές. Πηγή εικόνας: alfavita.gr

Όλες αυτές οι γυναίκες, και τόσες ακόμη, γνωστές και άγνωστες, δεν έδρασαν τυχαία, δεν έπεσαν σαν θεές από τον ουρανό της ιστορίας. Προήλθαν από τα σπλάχνα της κοινωνίας που στενάζει, που διεκδικεί, που πιστεύει. Επέλεξαν ενεργά να εκτεθούν σε κίνδυνο, πολλές φορές κόντρα στην οικογένεια, στο κοινωνικό περιβάλλον, στις νόρμες της εποχής. Πίστεψαν ότι η ελευθερία, η αξιοπρέπεια και η δικαιοσύνη άξιζαν περισσότερο από τη ζωή τους. Αυτή η επιλογή δεν ήταν «φυσική», αλλά βαθιά πολιτική. Και ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, το ότι αργότερα αποσιωπήθηκαν ή απλουστεύθηκαν αποτελεί ένα ιστορικό και ηθικό χρέος που μας βαραίνει.

Η σιωπή της Ιστορίας γύρω από αυτές τις ηρωίδες δεν είναι ουδέτερη. Είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών, κοινωνικών προκαταλήψεων και ενός μεταπολεμικού αφηγήματος, που ήθελε τις γυναίκες πίσω στο σπίτι, πίσω στην «τάξη». Η επίσημη αφήγηση προέβαλε τους άνδρες ως κύριους φορείς του ηρωισμού, αφήνοντας τις γυναίκες είτε στο ρόλο της μάρτυρος είτε της «βοηθητικής» μορφής. Όμως η αλήθεια είναι πιο σύνθετη και απαιτεί να ακουστούν ξανά εκείνες οι φωνές, που έμειναν θαμμένες, όχι μόνο στα χαρτιά, αλλά και στις μνήμες των ίδιων των απογόνων τους.

Η Ιστορία, αν θέλει να είναι δίκαιη και ζωντανή, οφείλει να δώσει χώρο σε όσους δεν χώρεσαν ποτέ στα μεγάλα κεφάλαια. Οι γυναίκες της Αντίστασης δεν ζήτησαν δάφνες ούτε τελετές, ζήτησαν ελευθερία. Αυτό το αίτημα, ακόμα και σήμερα, παραμένει βαθιά επίκαιρο. Γιατί, όσο η μνήμη τους παραμένει αποσπασματική και ηρωοποιημένη με όρους μυθοπλασίας, τόσο θα παραμένει ανοιχτή η πληγή της ιστορικής αδικίας. Ίσως, τελικά, η μεγαλύτερη νίκη τους δεν είναι οι πράξεις τους μέσα στο σκοτάδι της Κατοχής, αλλά η ικανότητα τους να επιβιώσουν στη συλλογική μνήμη, πεισματικά, σαν ψίθυρος που δεν σβήνει. Ένας ψίθυρος, που γίνεται κραυγή, κάθε φορά που το παρόν απειλεί να ξεχάσει.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Βουρνάζος Νίκος (2012), Η γυναίκα στα πέτρινα χρόνια, εκδ. Παρασκήνιο
  • Βερβενιώτη Τασούλα (2013), Η γυναίκα της αντίστασης, η είσοδος των γυναικών στην πολιτική, (επμ. Δημόπουλος Δημήτρης), εκδ. Κουκκίδα
  • Συλλογικό (1982), Γυναίκες στην αντίσταση (Μαρτυρίες), εκδ. Κίνηση η γυναίκα στην αντίσταση
  • Οι γυναίκες της Αντίστασης που πρέπει να ξέρεις, ladylike.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Οι γυναίκες στην Αντίσταση, news247.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Γυναίκες στην Αντίσταση: «Αόρατες» ιστορίες ζωής που σημάδεψαν τη σύγχρονη Ελλάδα, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Διδώ Σωτηρίου: Μια βιωματική λογοτέχνης και αγωνίστρια, korinthia.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Διδώ Σωτηρίου: Είκοσι χρόνια από τον θάνατο της σπουδαίας συγγραφέα, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Έλλη Παππά, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
  • ΕΛΛΗ ΠΑΠΠΑ, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Ποια ήταν η «Αόρατη Στρατιά» της Λέλας Καραγιάννη. Στρατολόγησε ακόμα και τον καπνοβιομήχανο Παπαστράτο στην αντίσταση, mixanitouxronou, διαθέσιμο εδώ
  • Ηρώ Κωνσταντοπούλου. Η 17χρονη που εκτέλεσαν οι Γερμανοί με 17 σφαίρες. ‘Eκρυβε όπλα και προκηρύξεις κάτω από τη σχολική ποδιά, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Ηρώ Κωνσταντοπούλου (1927-1944), cultureisathens.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Ηρώ Κωνσταντοπούλου, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Διδώ Σωτηρίου: Μεγάλη αγωνίστρια, με λαμπρή πένα και αγάπη για τη ζωή, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Διδώ Σωτηρίου: Για εκείνη συγγραφέας ήταν «ο πρώτος σύμμαχος του λαού», imerodromos.gr, διαθέσιμο εδώ

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Άννα Γκέλια
Άννα Γκέλια
Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Από μικρή ηλικία αγαπούσε τη ζωγραφική και τη μουσική, ενώ σήμερα στον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται με την πολιτική ιστορία. Τα άρθρα της εστιάζουν σε θέματα κοινωνικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, εξετάζοντας τα γεγονότα και τις τάσεις που διαμόρφωσαν την κοινωνία. Πιστεύει ότι η ιστορία δεν είναι απλώς παρελθόν, αλλά εργαλείο κατανόησης του παρόντος και σχεδιασμού του μέλλοντος. Ένα απόσπασμα που πιστεύει πως αντιπροσωπεύει τον κύκλο που κάνει η ιστορία είναι το εξής: «Η Ιστορία διδάσκει, αλλά δεν έχει μαθητές» Αντόνιο Γκράμσι.