Του Γιάννη Περγαντή,
Μια από τις πρωιμότερες κατακτήσεις των Ελλήνων αποτελεί η ναυσιπλοΐα. Η κατασκευή πλοιαρίων και…, τα οποία ήταν ικανά να μεταφέρουν ανθρώπους και προϊόντα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Μεσογείου, ήταν ένα επίτευγμα σπουδαίο και ρηξικέλευθο. Η ένωση πολλών περιοχών μεταξύ τους, πέρα από ανταλλαγή πληθυσμών, μπορεί να οδηγήσει και σε ανταλλαγές προϊόντων, με βάση κάποιο εθιμικό δίκαιο, αλλά και το κέρδος, οδηγώντας έτσι στην καθιέρωση του εμπορίου.
Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν εμπορικές σχέσεις στον ελλαδικό χώρο ήδη από την εποχή του χαλκού, όπου νησιωτικοί οικισμοί ή όμορες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας προέβαιναν σε ανταλλακτικό εμπόριο, ανταλλάσσοντας κυρίως προϊόντα ή αντικείμενα άμεσης ανάγκης και χρηστικότητας. Αυτό το φαινόμενο επιδεινώθηκε αργότερα, κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο, όπου πέρα από εμπόριο αντικειμένων ανάγκης, παρατηρούμε και «επιδεικτικό» ή εμπόριο κύρους. Πολύτιμοι λίθοι, κεραμική και κοσμήματα από άλλες περιοχές (Μικρά Ασία, Μέση Ανατολή, Ιταλία, Ισπανία) μαρτυρούν πως η άρχουσα τάξη των Μυκηναίων είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράζουν αντικείμενα, τα οποία θα τους ξεχώριζαν και θα τους τοποθετούσαν σε μια ανώτερη θέση σε σχέση με τους υπόλοιπους.
Η ριζική αλλαγή του εμπορίου ήρθε τους επόμενους αιώνες, με τον Α΄ Ελληνικό Αποικισμό και την υιοθέτηση του χρήματος ως ανταλλακτικό μέσο. Η αιτία του Α΄ Ελληνικού Αποικισμού ήταν η έλλειψη βασικών πόρων και…, τα οποία δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τον όλο και αυξανόμενο πληθυσμό του ελλαδικού χώρου. Έτσι, η δημιουργία αποικιών εκτός Ελλάδος αποσκοπούσε και στην μείωση του πληθυσμού των μητροπόλεων, αλλά και στην εύρεση περιοχών πλούσιων σε πόρους, τους οποίους θα μπορούσαν να κατακτήσουν, είτε μέσω αποικισμού, είτε εμπορίου. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα μεγάλο εμπορικό δίκτυο με πολλές περιοχές της Μεσογείου, από τις οποίες οι ελληνικές πόλεις προμηθεύονταν όλα τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους.
Στο πλαίσιο, όμως, του εμπορίου, δεν ήταν μόνο οι Έλληνες που αγόραζαν προϊόντα. Ο ελληνικός χώρος ήταν περίφημος στον τότε γνωστό κόσμο για ορισμένα προϊόντα, τα οποία ήταν περιζήτητα. Κρασί, λάδι, κοσμήματα, εργαλεία και κυρίως κεραμική, αποτελούσαν δημοφιλή εμπορικά αντικείμενα, για τα οποία οι πόλεις-κράτη αλλά και μη Έλληνες, πλήρωναν αδρά για να τα αποκτήσουν, αξιοποιώντας τα ως μέσω επίδειξης πλούτου και δύναμης προς τους άλλους. Ειδικότερα η κεραμική, η οποία αποτελεί εξαγώγιμο προϊόν ήδη από την Εποχή του Χαλκού, έχει βρεθεί αναρίθμητες φορές σε τοποθεσίες εκτός του ελληνικού κόσμου, από κοντινούς μέχρι και πολύ μακρινούς τόπους.
Το εξαγωγικό εμπόριο των πόλεων αποτελούσε ένα μεγάλο και σημαντικό κεφάλαιο για τα οικονομικά και τα εισοδήματά τους. Πέρα από την εξασφάλιση πόρων, η εισροή χρημάτων σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν τόσο μεγάλη και σημαντική, όπου πολλές πόλεις κατεύθυναν και επαναπροσδιόρισαν την οργάνωσή τους για να στηρίξουν το εμπόριο. Απαλλαγή εμπόρων από ορισμένους φόρους, συγκρότηση θεσμών για την προστασία του εμπορίου (αγορανόμοι) και γενικότερα η προώθηση του εμπορίου ως επιχειρηματική δραστηριότητα, αποτέλεσε προτεραιότητα για πολλές πόλεις, αποφέροντάς τους κέρδη και έσοδα.
Εμπόριο, πέρα από το εξωτερικό μεταξύ των πόλεων, λάμβανε μέρος και στο εσωτερικό τους. Οι αγορές, κεντρικό οικονομικό και πολιτικό κέντρο της κάθε πόλης, ήταν γεμάτες με πάγκους και πωλητές, οι οποίοι πωλούσαν την πραμάτεια τους στους συμπολίτες τους, σε περίπτωση που δεν ήταν έμποροι από άλλες πόλεις. Από τη στιγμή που η εγχρήματη οικονομία είχε καθιερωθεί ολοκληρωτικά στον ελλαδικό χώρο, η αγοραπωλησία γίνονταν μέσω του χρήματος, χωρίς τη μεσολάβηση άλλων αντικειμένων. Η κάθε πόλη είχε το δικό της νόμισμα και νομισματικό σύστημα, αλλά οι Αθηναϊκές δραχμές είχαν μεγάλο κύρος και υπόσταση, λειτουργώντας πολλές φορές ως «διεθνές νόμισμα».
Το εμπόριο ήταν τόσο σημαντικό για τις πόλεις και για τον λόγο αυτόν έπαιρναν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να το προστατεύσουν. Η μεγαλύτερη απειλή για το εμπόριο, ειδικότερα αυτό της θαλάσσης, ήταν η πειρατεία. Ο μεγάλος αριθμός μικρών και απόμακρων νησιών του Αιγαίου προσέφερε στους πειρατές λημέρια και βάσεις, από τις οποίες μπορούσαν να επιτεθούν σε περαστικά πλοία. Οι κατεξοχήν εμπορικές πόλεις, ειδικότερα η Αθήνα, διέθετε μόνιμα μια μικρή ναυτική δύναμη, η οποία συνόδευε τα εμπορικά της πλοία στα ταξίδια τους, διασφαλίζοντας την απρόσκοπτη και ασφαλή δίοδο των εμπορευμάτων από και προς την πόλη.
Το κύριο μέσο μεταφοράς των εμπορευμάτων ήταν το πλοίο. Έρχονταν σε διάφορα μεγέθη, ενώ η κίνησή τους γίνονταν μέσω ιστίων ή σειρών κωπηλατών, σε περίπτωση που διέθεταν. Αυτά αναλάμβαναν να ενώνουν υπερπόντιες περιοχές, μεταφέροντας τα εμπορεύματα. Τα πλοία αυτά ήταν ιδιωτών, με την πόλη να μην εμπλέκεται ή να επεμβαίνει σχεδόν καθόλου στην διαδικασία του εμπορίου, παρά μόνο με την καθιέρωση νόμων.
Μια βασική και κύρια πηγή για την μελέτη του εμπορίου στην αρχαιότητα αποτελούσαν τα ναυάγια, τα οποία υπάρχουν αμέτρητα στην Μεσόγειο. Λόγω του ότι μετά τη βύθιση τους τα πλοία μένουν ανέπαφα, το φορτίο το οποίο μετέφεραν παραμένει στην ίδια θέση, αναλόγως φυσικά και το υλικό ή τη φύση του. Έχουν βρεθεί πάμπολλοι αμφορείς και κεραμικά σκεύη, τα οποία μετέφεραν κρασί, λάδι, αρωματικά έλαια ή άλλα προϊόντα προς κατανάλωση. Με την ανάλυση των ναυαγίων, πέρα από την εξέταση των πλοίων ή της τεχνικής της κεραμικής, μπορούμε να βγάλουμε και συμπεράσματα για τα προϊόντα τα οποία εμπορεύονταν, κατανοώντας τις ανάγκες που είχε μια περιοχή ή σε τι ειδικεύονταν μια άλλη.
Το εμπόριο αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Από σημαντική πηγή πλούτου, μέχρι και μέσο για εξασφάλιση των προς το ζην, το εμπόριο έβγαλε τον ελληνισμό προς τα έξω, φέρνοντάς τον σε νέες περιοχές, σε επαφές με νέους λαούς και προϊόντα, στοιχεία καθοριστικά για την εξέλιξη του υλικού και πνευματικού πολιτισμού του. Μέσω του εμπορίου, ο ελληνισμός επεκτάθηκε, έλαβε και έδωσε πολλά, συμβάλλοντας στην συνεχή ανάπτυξή του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τrade in Ancient Greece, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
- Τrade and commerce between ancient Greece and the Levant, colorado.edu, διαθέσιμο εδώ
- ANCIENT GREEK TRADE, europe.factsanddetails.com, διαθέσιμο εδώ
