Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Η «Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών», ή όπως αναφέρεται εσωτερικά στα ναζιστικά αρχεία ‘‘Operation Kolibri’’ (Επιχείρηση Κολίμπρι), αποτελεί μια από τις πιο καθοριστικές στιγμές στην ιστορία του Τρίτου Ράιχ. Το γεγονός που έλαβε χώρα μεταξύ 30 Ιουνίου και 2 Ιουλίου 1934, δεν ήταν απλά μια πολιτική εκκαθάριση, αλλά ο καταλύτης που επέτρεψε στον Αδόλφο Χίτλερ να εδραιώσει τη δικτατορία του με βίαια μέσα, κατέστειλε ριζοσπαστικά στοιχεία εντός του κόμματος και απέστειλε ένα ξεκάθαρο μήνυμα φόβου στην κοινωνία και στους πολιτικούς αντιπάλους του καθεστώτος.
Με την ανάληψη της Καγκελαρίας τον Ιανουάριο του 1933, ο Χίτλερ ξεκίνησε μια διαδικασία πλήρους πολιτικής ενοποίησης, γνωστή ως ‘‘Gleichschaltung’’, που είχε στόχο να υποτάξει όλους τους θεσμούς στη θέληση του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Μέσα σε λίγους μήνες, όλα τα κόμματα – πλην του NSDAP – διαλύθηκαν, ενώ οι αντιφρονούντες οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή εξοντώθηκαν.
Ωστόσο, ακόμη και εντός του ναζιστικού κόμματος υπήρχε έντονη σύγκρουση ανάμεσα στις διάφορες φράξιες. Η πιο ισχυρή και ριζοσπαστική από αυτές ήταν η SA (Sturmabteilung), υπό την ηγεσία του Έρνστ Ρεμ, που επιζητούσε μια δεύτερη, «σοσιαλιστική» επανάσταση η οποία θα ολοκλήρωνε την εθνικοσοσιαλιστική αλλαγή με ριζοσπαστικά κοινωνικά και οικονομικά μέτρα. Την εποχή εκείνη, η παραστρατιωτική οργάνωση SA, υπό την ηγεσία του Ερνστ Ρεμ, αριθμούσε περίπου 3 εκατομμύρια μέλη, καθιστώντας την τεράστια σε μέγεθος συγκριτικά με τον επίσημο γερμανικό στρατό (Reichswehr), που περιοριζόταν σε 100.000 άνδρες σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης των Βερσαλλιών.
Ο Ρεμ αντιπροσώπευε μια εσωτερική απειλή προς τον Χίτλερ, καθώς επιδίωκε να μετασχηματίσει το ναζιστικό κίνημα σε μια επαναστατική, σχεδόν σοσιαλιστική δύναμη, επιδιώκοντας να ανατρέψει τις παραδοσιακές ελίτ και να έχει τον πλήρη έλεγχο. Από την άλλη, ο Χίτλερ ήθελε να διασφαλίσει τη στήριξη των στρατιωτικών και της πολιτικής τάξης, φοβούμενος ότι η δύναμη της SA θα υπονόμευε τη δική του εξουσία.
Η προετοιμασία της Επιχείρησης Κολίμπρι
Το 1934, ο Χίτλερ βρισκόταν σε κρίσιμο σταυροδρόμι: από τη μία, χρειαζόταν τη στήριξη του στρατού για να αναλάβει πλήρως την εξουσία μετά τον επικείμενο θάνατο του ηλικιωμένου Προέδρου Πάουλ φον Χίντενμπουργκ. Από την άλλη, ο Ρεμ και η SA αποτελούσαν πηγή αστάθειας. Οι στρατηγοί, οι βιομήχανοι και τα παραδοσιακά συντηρητικά στρώματα πίεζαν για τον περιορισμό της SA, την οποία έβλεπαν ως απειλή για την κοινωνική και πολιτική τάξη.
Παράλληλα, τα στελέχη των SS, όπως ο Χάινριχ Χίμλερ και ο Ράινχαρντ Χάιντριχ, επιζητούσαν την ευκαιρία να ενισχύσουν την επιρροή τους εντός του κρατικού μηχανισμού. Ήταν αυτοί που θα οργανώσουν και θα υλοποιήσουν τη μεγάλη εκκαθάριση, προσφέροντας στον Χίτλερ τόσο τις αναγκαίες πληροφορίες όσο και το πρακτικό σχέδιο εξόντωσης της ηγεσίας της SA. Καθώς οι εντάσεις αυξάνονταν, το καλοκαίρι του 1934 ο Χίτλερ άρχισε να σχεδιάζει μια αιφνιδιαστική επιχείρηση εξόντωσης των αντιπάλων του. Σε συνεννόηση με τον Χάινριχ Χίμλερ, επικεφαλής της SS, και τον Ρούντολφ Ες, υπεύθυνο ασφαλείας, οργανώθηκε η “Operation Kolibri” μια σειρά συντονισμένων επιδρομών και συλλήψεων σε όλη τη χώρα.
Η Νύχτα της 30ης Ιουνίου 1934: Η Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών
Τη νύχτα της 30ής Ιουνίου 1934, ξεκίνησε η επιχείρηση σηματοδοτώντας την έναρξη της βίαιης εκκαθάρισης της SA και των πολιτικών αντιπάλων του Χίτλερ. Από τις πρώτες πρωινές ώρες, ομάδες της SS και της Γκεστάπο εισέβαλαν σε σπίτια, γραφεία και κρησφύγετα των επιλεγμένων στόχων τους. Η αιφνιδιαστική δράση δεν άφησε περιθώρια αντίδρασης. Σημαντικά στελέχη της SA, καθώς και πρώην πολιτικοί που αντιτίθεντο στο καθεστώς, συνελήφθησαν ή δολοφονήθηκαν. Οι συλληφθέντες φυλακίστηκαν και στη συνέχεια εκτελέστηκαν χωρίς δίκη. Στις επόμενες ώρες και ημέρες, η βία εξαπλώθηκε, περίπου 200 άτομα, μεταξύ των οποίων πολιτικοί αντίπαλοι, συντηρητικοί αξιωματούχοι, ακόμη και πρώην σύμμαχοι του Χίτλερ, εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες.
Η σύλληψη και δολοφονία του Ερνστ Ρεμ
Ο Ερνστ Ρεμ, η κύρια απειλή για τον Χίτλερ, συνελήφθη στη βίλα του στο Μόναχο χωρίς να προβάλλει αντίσταση. Κρατήθηκε στο στρατόπεδο Στάντελχαϊμ, όπου του ζητήθηκε να αυτοκτονήσει — αίτημα που απέρριψε. Τελικά, εκτελέστηκε εν ψυχρώ το πρωί της 1ης Ιουλίου από άνδρες της SS, μετά από εντολή του ίδιου του Χίτλερ. Μαζί με τον Ρεμ, δολοφονήθηκαν, ο Γκρέγκορ Στράσερ, ηγετικό στέλεχος της αριστερής πτέρυγας του ναζιστικού κόμματος, ο πρώην καγκελάριος Κουρτ φον Σλάιχερ και πολλοί άλλοι αξιωματούχοι της SA και πολιτικοί αντίπαλοι που θεωρήθηκαν επικίνδυνοι. Τα θύματα εκτιμώνται από 85 επίσημα καταγεγραμμένα μέχρι και 2000 ανεπίσημα, πολλοί από τους οποίους δολοφονήθηκαν αθόρυβα ή εξαφανίστηκαν.
Οι εκτελέσεις πραγματοποιήθηκαν σε φυλακές, στρατόπεδα και απομονωμένα κτήρια. Για πολλές από τις δολοφονίες δεν υπήρξε καμία επίσημη κατηγορία αρκούσε η υποψία ή η πολιτική αντιπάθεια. Οι επιδρομές έγιναν σε πόλεις όπως το Βερολίνο, το Μόναχο, τη Δρέσδη και το Αμβούργο. Τα θύματα κυριολεκτικά αιχμαλωτίστηκαν ή εξοντώθηκαν σε ελάχιστο χρόνο, πολλές φορές ακόμα και μέσα στα σπίτια τους.
Στις 3 Ιουλίου 1934, το γερμανικό κοινοβούλιο ενέκρινε νόμο που νομιμοποίησε τις εκκαθαρίσεις ως «πράξεις αυτοάμυνας του κράτους». Με αυτό το νομοθετικό πλαίσιο, ο Χίτλερ εδραίωσε τη δικτατορική του εξουσία. Στις 13 Ιουλίου, απευθύνθηκε στο Ράιχσταγκ, ισχυριζόμενος ότι ενήργησε για να προστατεύσει το κράτος από εσωτερική προδοσία και πραξικόπημα. Ο γερμανικός Τύπος επικρότησε την ενέργεια ως αναγκαίο μέτρο για τη διατήρηση της τάξης.
Ο Πρόεδρος Χίντενμπουργκ συνεχάρη τον Χίτλερ, ενώ ο στρατός, ικανοποιημένος από την εξουδετέρωση της SA, δήλωσε πίστη στον Φύρερ. Αυτή η δήλωση πίστης θα λάβει επίσημη μορφή τον Αύγουστο, με τον όρκο προσωπικής υποταγής στον Χίτλερ, που πλέον συγκέντρωνε και τις δύο κορυφαίες εξουσίες: του καγκελάριου και του προέδρου.
Η άνοδος της SS και η εδραίωση της τρομοκρατίας
Η Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών αποτέλεσε καμπή στην πορεία προς την πλήρη εδραίωση του ναζιστικού ολοκληρωτισμού. Ο Χίτλερ δεν είχε πλέον κανένα εσωκομματικό ή θεσμικό περιορισμό. Η SS, υπό τον Χίμλερ, ενισχύθηκε σημαντικά και ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο στην καταστολή, η SS, υπό την καθοδήγηση του Χάινριχ Χίμλερ, μετεξελίχθηκε στην κύρια δύναμη εσωτερικής καταστολής, αντικαθιστώντας την παραπαίουσα SA. Ο ρόλος της επεκτάθηκε, αναλαμβάνοντας τον έλεγχο της μυστικής αστυνομίας και αργότερα πρωτεύοντα ρόλο στην υλοποίηση των εγκλημάτων του καθεστώτος, όπως το Ολοκαύτωμα.
Η πολιτική βία χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο ως μέσο καταστολής, αλλά και ως εργαλείο ενοποίησης της εξουσίας, νομιμοποιημένη από τον ίδιο τον κρατικό μηχανισμό. Η αίσθηση φόβου και παραδειγματισμού που διαχύθηκε στην κοινωνία λειτούργησε αποτρεπτικά για κάθε μορφή αντίστασης. Οι στρατηγοί, οι συντηρητικοί πολιτικοί και οι οικονομικές ελίτ κατέστησαν συνένοχοι ή αδρανείς παρατηρητές μπροστά σε ένα καθεστώς που είχε αποδείξει πλέον την αποφασιστικότητά του να διατηρήσει την εξουσία με κάθε κόστος.
Η γερμανική κοινωνία, παρά την έκταση της βίας, σε μεγάλο βαθμό αποδέχθηκε τη Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών ως μια αναγκαία «καθαρτήρια» πράξη. Η προπαγάνδα του καθεστώτος καλλιέργησε την εικόνα ότι τα θύματα ήταν προδότες και απειλή για τη χώρα. Η διεθνής κοινότητα παρακολούθησε με προβληματισμό αλλά χωρίς ουσιαστική αντίδραση, επιβεβαιώνοντας την παραδοχή ότι ο Χίτλερ είχε πλέον την πλήρη πολιτική κυριαρχία στη Γερμανία.
Ιστορικοί όπως ο Ian Kershaw και ο Richard Evans επισημαίνουν ότι το γεγονός αποτελεί πρώιμο παράδειγμα της θεσμοποιημένης κρατικής βίας, προπομπό των διώξεων που θα ακολουθήσουν. Ο Χίτλερ πέτυχε να μετατρέψει ένα παραστρατιωτικό πραξικόπημα σε πράξη επίσημης εθνικής σωτηρίας, στα μάτια του λαού και του κράτους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Maracin Paul (2005), Η νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών, οι 48 ώρες που άλλαξαν τον κόσμο, (μτφ. Σιμόγλου Αθηνά, επμ. Γιαννόπουλος Θεόδωρος), εκδ. Κοχλίας
- William L. Shirer (1960), The Rise and Fall of the Third Reich, εκδ. Simon & Schuster
- Alan B (1962), Hitler: A Study in Tyranny, εκδ. Odhams Press
- Η Νύχτα των μεγάλων μαχαιριών 1934 – Πρόβα ιμπεριαλιστικού πολέμου στο φόντο ενδοαστικών αντιθέσεων, katiousa.gr, διαθέσιμο εδώ
- Hitler entschied, welche SA-Leute sterben mussten, t-online.de, διαθέσιμο εδώ
