Της Ευγενίας Ζαφείρη,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε μια από τις πιο φιλόδοξες αμυντικές πρωτοβουλίες της τελευταίας δεκαετίας, υιοθέτησε στις 27 Μαΐου 2025 το πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe). Πρόκειται για ένα νέο χρηματοδοτικό εργαλείο ύψους 150 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο φιλοδοξεί να μεταμορφώσει τη λειτουργία της ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής, ενοποιώντας για πρώτη φορά σε τόσο μεγάλο βαθμό τις προμήθειες εξοπλισμών και την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας των κρατών-μελών. Η απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ έρχεται ως απάντηση στην αυξανόμενη ανάγκη για στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης, με στόχο την ενίσχυση της επιχειρησιακής της ετοιμότητας και τη μείωση της εξάρτησης από τρίτες χώρες σε κρίσιμες τεχνολογίες και συστήματα άμυνας.
Το SAFE εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο του προγράμματος Readiness 2030 και προωθεί τη χρηματοδότηση κοινών αμυντικών προμηθειών μεταξύ κρατών-μελών μέσω ευνοϊκών δανείων. Η χρηματοδότηση αυτή καλύπτει μεταξύ άλλων, πυρομαχικά, πυραύλους, μη επανδρωμένα συστήματα, εξοπλισμό κυβερνοάμυνας, αεροπορικές και διαστημικές τεχνολογίες. Κρίσιμο στοιχείο της αρχιτεκτονικής του SAFE είναι η απαίτηση κοινής συμμετοχής από τουλάχιστον δύο χώρες για κάθε χρηματοδοτούμενη προμήθεια, με μοναδική εξαίρεση περιπτώσεις επείγουσας ανάγκης. Παράλληλα, για να εξασφαλιστεί η ενίσχυση της ευρωπαϊκής παραγωγικής βάσης, το πρόγραμμα θέτει ως όρο ότι τουλάχιστον το 65% της τεχνολογικής αξίας κάθε προμήθειας πρέπει να προέρχεται από κράτη-μέλη της ΕΕ ή συνδεδεμένες χώρες, με μέγιστο επιτρεπόμενο όριο 35% για εξαρτήματα από τρίτες χώρες.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σκέλος του προγράμματος που αφορά τη συμμετοχή τρίτων χωρών. Το SAFE προβλέπει τη δυνατότητα ένταξης ορισμένων εξωτερικών εταίρων, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Πιο συγκεκριμένα, χώρες όπως η Ουκρανία —που ήδη συμμετέχει— ή κράτη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, της ΕΖΕΣ και ενταξιακά υποψήφιες χώρες, μπορούν να συμπράξουν στις κοινές ευρωπαϊκές προμήθειες. Παράλληλα, διατηρείται η δυνατότητα για τη σύναψη ειδικών συμφωνιών συνεργασίας με τρίτες χώρες που διαθέτουν στρατηγική σχέση με την ΕΕ σε θέματα ασφάλειας και άμυνας, όπως για παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο. Ωστόσο, η συμμετοχή αυτή δεν είναι αυτόματη: κάθε υποψηφιότητα εξετάζεται κατά περίπτωση και απαιτεί ομοφωνία από τα κράτη-μέλη, ιδίως όταν πρόκειται για χώρες με αμφιλεγόμενες πολιτικές.
Στο επίκεντρο αυτής της συζήτησης βρίσκεται η πιθανότητα συμμετοχής της Τουρκίας. Η Άγκυρα διαθέτει ισχυρή αμυντική βιομηχανία και αποτελεί βασικό γεωπολιτικό παίκτη στην περιοχή. Παρ’ όλα αυτά, η Ελλάδα έχει εκφράσει έντονη επιφύλαξη και κατηγορηματική αντίθεση στο ενδεχόμενο εμπλοκής της Τουρκίας στο SAFE, τουλάχιστον υπό τις παρούσες συνθήκες. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, τόνισε πως δεν είναι δυνατόν μια χώρα που απειλεί στρατιωτικά κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμμετέχει σε ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά σχήματα για την άμυνα. Αναφέρθηκε συγκεκριμένα στην τουρκική απειλή πολέμου «casus belli» σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο, μια απειλή που παραμένει επισήμως ενεργή από το 1995. Κατά την ελληνική πλευρά, είναι αδιανόητο να διεκδικεί η Τουρκία πρόσβαση σε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση χωρίς πρώτα να εγκαταλείψει ρητά τις εχθρικές και αναθεωρητικές της θέσεις.
Η ελληνική στάση υπογραμμίζει μια ευρύτερη ανησυχία για την πολιτική αξιοπιστία και λειτουργική ασφάλεια του SAFE. Εφόσον το πρόγραμμα χρηματοδοτεί την παραγωγή και προμήθεια στρατηγικών συστημάτων, η είσοδος χωρών εκτός της ευρωπαϊκής αμυντικής και θεσμικής κουλτούρας θα μπορούσε να διαταράξει τις ισορροπίες, ιδιαίτερα σε ασταθείς γεωπολιτικές περιοχές όπως η Ανατολική Μεσόγειος. Επιπλέον, εγείρονται σοβαρά ερωτήματα για το κατά πόσο είναι εφικτή η διατήρηση της ενότητας και της διαφάνειας, εφόσον εμπλακούν χώρες με διαφορετική θεώρηση των κανόνων δικαίου, των ευρωπαϊκών αξιών και της ειρηνικής συνύπαρξης.
Για την Ελλάδα, το SAFE αποτελεί μεν μια ευκαιρία ενίσχυσης της αποτρεπτικής της ισχύος και της διασύνδεσης της με τα ευρωπαϊκά αμυντικά κέντρα, αλλά συνάμα ενέχει και σοβαρούς κινδύνους. Η Αθήνα στηρίζει το πρόγραμμα στο μέτρο που διασφαλίζει την αρχή της αμοιβαιότητας και του σεβασμού μεταξύ των εταίρων. Γι’ αυτό και επιμένει ότι η συμμετοχή τρίτων χωρών πρέπει να συνοδεύεται από αυστηρούς πολιτικούς όρους, δεσμεύσεις καλής πίστης και νομικά κατοχυρωμένους μηχανισμούς συμμόρφωσης.
Καθώς το SAFE περνά από το στάδιο της θεσμικής υιοθέτησης στην επιχειρησιακή εφαρμογή, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα κρίσιμο ερώτημα: Θα αποτελέσει πράγματι μοχλό ενοποίησης και ασφάλειας ή θα μετατραπεί σε πεδίο διαφωνιών και γεωπολιτικών εντάσεων; Η απάντηση θα κριθεί όχι μόνο από το πώς θα αξιοποιηθεί το χρηματοδοτικό του σκέλος, αλλά κυρίως από το αν θα καταφέρει να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στην αποτελεσματικότητα και τις θεμελιώδεις αρχές της ευρωπαϊκής ενότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εγκρίθηκε το πρόγραμμα «SAFE» για κοινές επενδύσεις στην ευρωπαϊκή Άμυνα- Τι ισχύει για την Τουρκία, CNN.gr, διαθέσιμο εδώ
