Tης Μαριάνθης Κοκοράκη,
Ιστορικά οι αρχαίοι Έλληνες αποτελούν στην κυριολεξία «ανήσυχα πνεύματα», με την δράση τους να είναι γνωστή σε ολόκληρη την Μεσόγειο. Πλέον, η επιστήμη της αρχαιολογίας, σε καθημερινή βάση, μας αποκαλύπτει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για την δραστηριότητα των αρχαίων Ελλήνων, εκτός του ελλαδικού χώρου. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ταξίδεψαν μόνο σε χώρες και περιοχές της Μεσογείου, αλλά τις αποίκησαν κιόλας, δημιουργώντας τις «αποικίες», όπου αποτελούσαν προέκταση της εκάστοτε «μητρόπολής» τους. Η αποικιστική δραστηριότητα άκμασε στην διάρκεια δύο αιώνων, όπου τμηματικά, ονομάστηκαν «Α’ φάση αποικισμού», με γεωγραφικό άξονα την Ιταλία και την Σικελία. Την «Α’ φάση αποικισμού», ακολούθησε γενναία, η «Β’ φάση αποικισμού», με γεωγραφικό άξονα την Μικρά Ασία και τον Πόντο.
Οι λόγοι του αποικισμού ήταν πολλοί και σύνθετοι. Πρωταρχικό ρόλο διαδραμάτισαν διάφορες δημογραφικές και κοινωνικές πιέσεις. Με λίγα λόγια, φαίνεται πως τον 8ο αιώνα π.Χ., υπήρξε μια κατάσταση «στεναχώριας», στον ελλαδικό χώρο, δηλαδή έλλειψη καλλιεργήσιμων γαιών, το οποίο οφειλόταν ξεκάθαρα στην ραγδαία αύξηση του πληθυσμού κατά την Γεωμετρική Περίοδο. Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού ζούσε υπό συνθήκες πλήρης φτώχειας, με την μόνη και έσχατη λύση να είναι αυτή της μετανάστευσης. Μάλιστα, πολλές αρχαίες πηγές, με σημαντικότερη του Ηροδότου, αναφέρει ότι συγκεκριμένα, η Κυρήνη (μια αποικία της Βόρειας Αφρικής), ιδρύθηκε από τους κατοίκους της Θήρας, έπειτα από μία καταστροφική σοδειά. Όπως καταλαβαίνει κανείς, οι αποικίες ιδρύονταν σε περιοχές όπου το κλίμα ευδοκιμούσε και η γη ήταν εύφορη.
Προέκταση του κυριότερου λόγου αποικισμού, αποτελεί και ένας ισχυρότερος. Βασική αιτία αποτελούσε η ανάγκη επέκτασης των εμπορικών δραστηριοτήτων της εκάστοτε πόλης και η αναζήτηση πλουτοπαραγωγικών πηγών (κυρίως μέταλλα). Αποικίες, όπως οι Πιθηκούσες στην Ιταλία, η Ναύκρατις στην Αίγυπτο (η μοναδική ελληνική αποικία σε εκείνη την περιοχή), καθώς και το Εμπόριον της Ισπανίας, είχαν αποκλειστικά χαρακτήρα εμπορικής αποικίας, ενώ παράλληλα, σύμφωνα πάντα με αρχαιολογικά δεδομένα, γνωρίζουμε ότι η εκμετάλλευση μετάλλων γινόταν συστηματικά και εκτεταμένα σε περιοχές της Δύσης και του Εύξεινου Πόντου, όπου υπήρχαν μεγάλα κοιτάσματα χρυσού και αργύρου.
Όσον αφορά την πολιτειακή οργάνωση, οι αποικίες ακολουθούσαν την δομή της πόλης κράτους, με κεντρική εξουσία, που δεν ξέφευγε από τα όρια της αριστοκρατίας. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι οι πρώτοι άποικοι δημιούργησαν μια κλειστή αριστοκρατική τάξη που ήλεγχε απόλυτα τον αγροτικό πλούτο, το εμπόριο και τη νομοθεσία. Παράλληλα, η φανερή παρουσία κάποιας μεσαίας τάξης, που θα μπορούσε να εγείρει πολιτικές αξιώσεις, ήταν πολύ περιορισμένη. Παρόλα αυτά, πολλές διαφοροποιήσεις επήλθαν από μερικούς φιλόδοξους ευγενείς που πήραν την πλήρη εξουσία στο πρόσωπό τους και εγκαθίδρυσαν τυραννικά καθεστώτα.
Επιπροσθέτως, αποικίες, όπως αυτές της «Μεγάλης Ελλάδας», καλλιέργησαν ιδιαίτερα τις τέχνες και τα γράμματα. Μάλιστα, στη Σικελία και την Κάτω Ιταλία χτίστηκαν πολύ σημαντικοί δωρικοί ναοί και κατασκευάστηκαν σπουδαία λίθινα και χάλκινα γλυπτά. Εκεί, έζησαν και εργάστηκαν μεγάλοι διανοητές, όπως ο φιλόσοφος Πυθαγόρας (στον Κρότωνα) και ο μαθηματικός Αρχιμήδης (στις Συρακούσες). Τέχνες, όπως, η αγγειογραφία και η ζωγραφική ακολούθησαν σταθερά την πορεία της μητροπολιτικής Ελλάδας και άκμασαν κατά την περίοδο της κλασικής και της ελληνιστικής περιόδου, ενώ παράλληλα, η νομισματοκοπία είχε αναχθεί σε επίπεδο υψηλής τέχνης.
Συγκεκριμένα, η ανάπτυξη αυτή οφειλόταν στον πλούτο που εξασφάλιζε η έντονη εμπορική δραστηριότητα των αποικιών. Η δραστηριότητα αυτή, ωστόσο, έμελλε να φέρει τους αποίκους αντιμέτωπους με άλλες εμπορικές δυνάμεις της Μεσογείου, αρχικά τους Φοίνικες και τους Καρχηδόνιους και εν συνεχεία τους Ρωμαίους. Η ρωμαϊκή κατάκτηση στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. θα δώσει και επίσημα τέλος στην ανεξαρτησία των πόλεων-κρατών της Ιταλίας και της Σικελίας. Αντίστοιχη μοίρα περίμενε και τις υπόλοιπες ελληνικές αποικίες τον αιώνα που θα μεσολαβήσει μέχρι την ίδρυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Claude Mossé – Annie Schnapp Gourbeillon (2015), Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2.000-31 π.Χ.), Αθήνα: εκδ. Παπαδήμα
- Lefevre François (2016), Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου, Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
- Ελληνικός αποικισμός, cycladic.gr, διαθέσιμο εδώ
- Οι αποικίες των αρχαίων Ελλήνων σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική και το «γενετικό αποτύπωμά» τους, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
