Του Παναγιώτη Σταματάκου,
Στην ελληνική κοινωνία του 21ου αιώνα, η παιδεία παραμένει βαθιά ταυτισμένη με την πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Η απόκτηση πτυχίου εξακολουθεί να θεωρείται όχι απλώς απαραίτητη για την επαγγελματική και κοινωνική ανέλιξη, αλλά σχεδόν υπαρξιακή προϋπόθεση για την επιτυχία — όπως την αντιλαμβάνεται ο καθένας ξεχωριστά. Αντιθέτως, η τεχνική ή επαγγελματική κατάρτιση αντιμετωπίζεται με συγκατάβαση ή και περιφρόνηση, με την ιδέα ότι αποτελούν επιλογές που οδηγούν σε κατώτερης ποιότητας ζωή. Το αποτέλεσμα είναι μια βαθιά στρέβλωση: υπερπροσφορά πτυχιούχων, υποτίμηση της χειρωνακτικής εργασίας και οξύτατη έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού σε κρίσιμους παραγωγικούς τομείς.
Η σύνδεση της πανεπιστημιακής μόρφωσης με την κοινωνική άνοδο έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνία. Από τα μεταπολεμικά χρόνια, ο τίτλος σπουδών αποτέλεσε διαβατήριο εξόδου από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η ελληνική οικογένεια επένδυσε οικονομικά και συναισθηματικά στην εκπαίδευση των παιδιών της, συχνά με θυσίες που ξεπερνούσαν τις δυνατότητές της.
Ωστόσο, η δυναμική αυτή σταδιακά μετατράπηκε σε ιδεοληψία, καθώς η πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν προωθήθηκε ως ένα από τα μέσα για την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη, αλλά ως αυτοσκοπός και πανάκεια. Η φοίτηση σε επαγγελματικά λύκεια και τεχνικές σχολές θεωρήθηκε ένδειξη αποτυχίας και κοινωνικής κατωτερότητας. Οι γονείς απέτρεπαν τα παιδιά τους από την επιλογή αυτών των διαδρομών, ακόμη και όταν είχαν έφεση ή ταλέντο σε τεχνικά ή πρακτικά αντικείμενα.
Η κυριαρχία αυτής της νοοτροπίας οδήγησε αναπόφευκτα σε δυσαρμονία ανάμεσα στην εκπαίδευση και τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας. Η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά πτυχιούχων στην Ευρώπη· ωστόσο, ταυτόχρονα αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα νεανικής ανεργίας, υποαπασχόλησης και ετεροαπασχόλησης πτυχιούχων. Παράλληλα, παρατηρείται διαρκής έλλειψη τεχνιτών σε βασικούς παραγωγικούς τομείς. Στις κατασκευές, στη μεταποίηση, στις τεχνικές υπηρεσίες, στη συντήρηση και στην αγροτική παραγωγή, οι εργοδότες δυσκολεύονται να βρουν εργατικό δυναμικό με επαρκή επαγγελματική κατάρτιση. Επαγγέλματα όπως υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, ξυλουργοί, μηχανικοί συντήρησης, γεωτεχνικοί, ακόμη και οδηγοί βαρέων οχημάτων παρουσιάζουν έντονο έλλειμμα προσφοράς.
Στην καρδιά του προβλήματος βρίσκεται ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο επαγγελματικός προσανατολισμός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οι μαθητές δεν λαμβάνουν επαρκή και σφαιρική πληροφόρηση για τις δυνατότητες και την προοπτική της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Τα τεχνικά και επαγγελματικά λύκεια συχνά λειτουργούν ως καταφύγιο για μαθητές με χαμηλές επιδόσεις και όχι ως ισότιμες εκπαιδευτικές επιλογές για νέους με διαφορετικά ταλέντα και δεξιότητες.
Η αναβάθμιση της επαγγελματικής και τεχνικής εκπαίδευσης είναι απαραίτητη και επείγουσα. Η πολιτεία οφείλει να επενδύσει σοβαρά σε αυτήν — όχι μόνο υλικοτεχνικά, αλλά και θεσμικά. Πρέπει να θεσπιστούν σύγχρονα προγράμματα σπουδών, να ενισχυθεί η διασύνδεση με την αγορά εργασίας, να αναδειχθούν τα ποσοστά απασχόλησης των αποφοίτων, να ενισχυθούν το δίπλωμα και η πιστοποίηση τεχνικών επαγγελμάτων. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η αναβάθμιση της κοινωνικής εικόνας αυτών των επαγγελμάτων. Χρειάζεται καμπάνια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, ώστε να αναδεικνύει την αξία της χειρωνακτικής εργασίας και τη συμβολή της στην ευημερία της κοινωνίας. Πρέπει να καταπολεμηθεί η προκατάληψη που συνδέει την εργασία με τα χέρια με την κοινωνική υποβάθμιση.
Στην Ευρώπη, χώρες όπως η Γερμανία, η Ελβετία και η Αυστρία διαθέτουν ισχυρά συστήματα διττής εκπαίδευσης, όπου οι μαθητές συνδυάζουν πρακτική άσκηση με θεωρητική κατάρτιση και οδηγούνται σε καλά αμειβόμενα, κοινωνικά αναγνωρισμένα επαγγέλματα. Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να αντλήσει παραδείγματα από αυτά τα μοντέλα, προσαρμόζοντάς τα στις δικές της ανάγκες και δυνατότητες.
Η τεχνική δεξιότητα δεν υπολείπεται σε καλλιέργεια ή ευφυΐα. Απαιτεί συγκέντρωση, ακρίβεια, ευρηματικότητα, επιδεξιότητα και εμπειρία. Είναι μια διαφορετική μορφή νοημοσύνης, που μέχρι σήμερα υποτιμάται — όχι λόγω αντικειμενικής υποβάθμισης, αλλά λόγω κοινωνικών στερεοτύπων.
Η μόρφωση δεν είναι εχθρός της εργασίας με τα χέρια. Αντιθέτως, μπορεί και πρέπει να την ενισχύει. Το ζητούμενο είναι να απεγκλωβιστούμε από την αντίληψη ότι το πανεπιστήμιο είναι η μόνη αποδεκτή διαδρομή και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία που αναγνωρίζει και σέβεται όλα τα είδη γνώσης και προσφοράς.
Η πραγματική πρόοδος δεν θα έρθει από την περαιτέρω αύξηση των πτυχιούχων, αλλά από την εξισορρόπηση του συστήματος παιδείας με τις ανάγκες της κοινωνίας και της παραγωγής. Όταν η μόρφωση υπηρετεί και αναδεικνύει την αξία των χεριών, τότε δεν την καταπίνει, τη δικαιώνει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η σπουδαιότητα της χειρωνακτικής εργασίας, alfavita.gr, διαθέσιμο εδώ
