Του Θανάση Πεταλά,
Η διάταξη 920 ΑΚ αναφορικά με τις δυσφημιστικές διαδόσεις σε βάρος προσώπου συνιστά ειδικότερη εκδήλωση αδικοπρακτικής συμπεριφοράς (ΑΚ 914) και ανταποκρίνεται στην αδήριτη ανάγκη προστασίας της προσωπικότητας και της επαγγελματικής αξιοπιστίας του προσώπου από την κυκλοφορία αναληθών ειδήσεων, φανερά επιζήμιων για το ίδιο. Η συνάφεια της με το δικαίωμα της προσωπικότητας (AK 57) είναι πρόδηλη. Στη σύγχρονη εποχή της κατίσχυσης των τεχνολογικών μέσων, χάρη στα οποία μια είδηση διαδίδεται με γοργούς ρυθμούς και καθίσταται προσβάσιμη σε ανυπολόγιστο αριθμό ανθρώπων με μεγάλη ευκολία, η ανάγκη ύπαρξης ενός τέτοιου προστατευτικού πλαισίου αναδεικνύεται πιο επιτακτική από ποτέ. Έτσι λοιπόν κατ’ ΑΚ 920: «όποιος, γνωρίζοντας ή υπαίτια αγνοώντας, υποστηρίζει ή διαδίδει αναληθείς ειδήσεις που εκθέτουν σε κίνδυνο την πίστη, το επάγγελμα ή το μέλλον άλλου, έχει την υποχρέωση να τον αποζημιώσει».
Προϋποθέσεις Εφαρμογής
Από τη διατύπωση της διάταξης, λοιπόν, προκύπτει πως βασικό προαπαιτούμενο για τη στοιχειοθέτηση αυτής της ειδικής αδικοπρακτικής ευθύνης είναι κατ’ αρχάς η ύπαρξη είδησης, δηλαδή μιας γενικά επαληθεύσιμης πληροφορίας για ένα πραγματικό γεγονός που αφορά τις σχέσεις, τις καταστάσεις και γενικώς τη δράση κάποιου προσώπου. Υπαινικτικά σχόλια που αφήνουν απλώς αιχμές ή διαδόσεις που εμπεριέχουν υποκειμενικές κρίσεις του δηλώσαντος γενικά και αόριστα, δίχως αναφορά και παραπομπή σε συγκεκριμένο βιοτικό συμβάν, δεν εμπίπτουν στην έννοια της είδησης κατά την επίμαχη διάταξη. Θεμελίωση αδικοπρακτικής ευθύνης για αυτές θα μπορούσε να βρει έρεισμα ευθέως στο άρθρο ΑΚ 914 ή και στο ΑΚ 919. Εφόσον όμως οι εκφερόμενες απόψεις και οι περιεχόμενες εντός τους αξιολογικές κρίσεις, αναφέρονται σε ορισμένο συμβάν, πρόβλημα υπαγωγής τους στη ρύθμιση της ΑΚ 920 περί δυσφημιστικών διαδόσεων δεν αναφύεται.
Δεύτερο προαπαιτούμενο είναι η αναλήθεια της επίμαχης είδησης, η οποία μπορεί να συνίσταται είτε στη διαστρέβλωση κάποιας πληροφορίας για το αναφερόμενο γεγονός ή έστω στην αποσιώπηση ενός μέρους του, με αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και να παραπλανά το δέκτη της πληροφορίας.
Περαιτέρω, η αναληθής είδηση θα πρέπει να κατευθύνεται στην προσβολή ενός εκ των τριών αναφερόμενων στο γράμμα της 920 ΑΚ εννόμων αγαθών, τουτέστιν της πίστης, του επαγγέλματος και του μέλλοντος του προσώπου. Με τον όρο πίστη νοείται γενικώς η αξιοπιστία του προσώπου στις συναλλαγές, η βεβαιότητα ότι πρόκειται να συνεχίσει να εκπληρώνει καλόπιστα τις οικονομικές και επαγγελματικές υποχρεώσεις που έχει αναλάβει συμβατικά. Ο όρος επάγγελμα αναφέρεται ειδικά στις επαγγελματικές ευκαιρίες του προσώπου, οι οποίες ενδέχεται να θιγούν εξαιτίας των δυσφημιστικών διαδόσεων από τον τρίτο. Η αναφορά του νόμου στο μέλλον του προσώπου έχει ευρύτερη σημασία και συγκεκριμένα σχετίζεται με την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξή του, όπως αυτή θα συνέβαινε κατά τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων, δίχως να είχε μεσολαβήσει στο ενδιάμεσο η ζημιογόνος αναληθής είδηση για το πρόσωπο.
Επιπρόσθετα, χρειάζεται θετική γνώση της αναλήθειας των ειδήσεων από αυτόν που τις διαδίδει ή έστω υπαίτια άγνοια (αμέλεια) ως προς την αναλήθεια. Δεν είναι απαραίτητο να συνάγεται ξεκάθαρη πρόθεση βλάβης, θα πρέπει ωστόσο να είναι πρόδηλος ο κίνδυνος αμαύρωσης της πίστης, του επαγγελματικού μέλλοντος και της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης του προσώπου.
Τελευταία προϋπόθεση είναι η επαγωγή ζημίας στο θιγόμενο πρόσωπο. Ειδικότερα απαιτείται αυτή να οφείλεται αιτιωδώς στη διάδοση δυσφημιστικών ειδήσεων για το ίδιο. Η ζημία αυτή μπορεί να είναι περιουσιακή και μη περιουσιακή.
Προστασία Θιγόμενου Προσώπου
Και πριν ακόμα επέλθει ζημία στο θιγόμενο πρόσωπο, συνδεόμενη αιτιωδώς με τη διάδοση αναληθών ειδήσεων, δικαιούται αυτό να αξιώσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Εδώ λοιπόν γίνεται λόγος για αγωγή άρσης της προσβολής. Εάν μάλιστα η προσβολή δεν έχει εκδηλωθεί καν αλλά επίκειται στο σύντομο μέλλον, μπορεί και πάλι να ζητηθεί έννομη προστασία με αίτημα την παράλειψη της επικείμενης προσβολής, πράγμα που επιτυγχάνεται κατά την ταχεία διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (ΚΠολΔ 682 επ.). Εδώ πρόκειται για αγωγή παράλειψης της προσβολής.
Και για τις δυο ακολουθείται η ίδια λογική, ότι δηλαδή η επαγωγή ζημίας δε συνιστά conditio sine qua non, προκειμένου να παρασχεθεί έννομη προστασία στο πρόσωπο. Πολύ περισσότερο δε και η υπαιτιότητα. Άλλωστε το συμφέρον του προσώπου ενίοτε εξυπηρετείται αποτελεσματικότερα με την προληπτική προστασία του από επικείμενη προσβολή παρά με την εκ των υστέρων καταστολή της παρανομίας στα πλαίσια της αδικοπραξίας. Επομένως, και πριν από την επέλευση ζημίας και χωρίς να υπάρχει πταίσμα—στη δε αγωγή παράλειψης προτού εκδηλωθεί καν η ίδια η προσβολή, η οποία ωστόσο επίκειται—μπορεί να ζητηθεί η άρση της προσβολής και η μη επανάληψή της μελλοντικά—ή η παράλειψή της αν δεν έχει εκδηλωθεί ακόμη—.
Από τη στιγμή που εκδηλώνεται πάντως και πληρούνται οι ανωτέρω προϋποθέσεις της 920 ΑΚ γεννάται δικαίωμα αποζημίωσης του προσώπου. Εν προκειμένω λόγω της φύσης της προσβολής αυτής μπορεί να ζητηθεί in natura αποκατάσταση, η οποία για παράδειγμα θα μπορούσε να συνίσταται στην ανάκληση του αναληθούς ισχυρισμού ή σε ανάρτηση νεότερου δημοσιεύματος που διορθώνει τις αναληθείς ειδήσεις που περιείχε προηγούμενο (ΑΚ 297 εδ. β). Αποζημίωση σε χρήμα δεν αποκλείεται για πάσης φύσεως δαπάνες στις οποίες υποβλήθηκε ο θιγόμενος, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της δυσφημιστικής για αυτόν είδησης, και ιδίως για ενδεχόμενη αποθετική ζημία του, όπως για παράδειγμα απώλεια πελατείας από το εμπορικό του κατάστημα λόγω προσβολής μέσω της αναληθούς είδησης της επαγγελματικής του πίστης. Τέλος, δε χωρεί συζήτηση πως η δυσφημιστική διάδοση βάλλει ευθέως κατά της προσωπικότητας του ζημιωθέντος, επομένως αξίωση για χρηματική ικανοποίηση ηθικής βλάβης (ΑΚ 932) μπορεί επίσης να ζητηθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πάνος Κ. Κορνηλάκης, Επίτομο Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, 5η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Ενοχικό Δίκαιο – Ειδικό Μέρος, 5η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2024
