Της Γεωργίας Παπαδοπούλου,
Το “Butterfly Effect” αναφέρεται στην ιδέα ότι μικρές και φαινομενικά ασήμαντες αλλαγές σε ένα σύστημα, μπορεί να εξελιχθούν σε μεγάλες και συχνά απρόβλεπτες συνέπειες. Οι μικρές «πεταλούδες» της ζωής μας — ένα βλέμμα, μια απόφαση, μια λέξη — χτίζουν το μέλλον μας αθόρυβα, αλλά αποφασιστικά. Η ζωή μας στο «σήμερα» είναι το αποτέλεσμα των επιλογών και πράξεων του «χθες». Και κάθε μας βήμα, όσο μικρό κι αν μοιάζει, έχει τη δύναμη να αλλάξει όχι μόνο εμάς, αλλά και τον κόσμο γύρω μας.
Σύμφωνα με τη θεωρία, αν μια πεταλούδα φτερουγίσει στην Ασία, αυτό το φαινομενικά ασήμαντο γεγονός, μπορεί να οδηγήσει σε μια καταιγίδα στην Αμερική. Κατ’ αυτό τον τρόπο αποδεικνύεται η αλληλεξάρτηση και η απρόβλεπτη φύση των συστημάτων. Η έννοια αυτή είναι βαθιά ριζωμένη τόσο στην επιστήμη, όσο και στην κουλτούρα μας, επηρεάζοντας όχι μόνο την επιστημονική σκέψη, αλλά και τον τρόπο που κατανοούμε τις ζωές μας, τις επιλογές μας και τις συνέπειες τους.
«Η Θεωρία του Χάους»
Το «Φαινόμενο της Πεταλούδας» αποτελεί κομμάτι της «Θεωρίας του Χάους». Η «Θεωρία του Χάους» αναπτύχθηκε για να εξηγήσει φαινόμενα που δεν υπάκουαν σε σταθερές ή προβλέψιμες σχέσεις. Ο Henri Poincaré, ήδη από τον 19ο αιώνα, παρατήρησε πως μικρές μεταβολές στις αρχικές συνθήκες μπορούν να οδηγήσουν σε εντελώς διαφορετικές εξελίξεις, κάτι που ονομάστηκε «ευαισθησία στις αρχικές συνθήκες». Τη δεκαετία του 1960, ο μετεωρολόγος Edward Lorenz, παρατήρησε πως μια ελάχιστη αλλαγή στα δεδομένα ενός υπολογιστικού μοντέλου καιρού οδήγησε σε ριζικά διαφορετικές προβλέψεις. Από αυτό γεννήθηκε ο όρος “Butterfly Effect”. Αργότερα, οι Ruelle και Takens, έδειξαν πως ακόμα και μέσα στο χάος, υπάρχει μια κρυφή γεωμετρική τάξη – οι λεγόμενοι «παράξενοι ελκυστές». Η θεωρία αυτή σήμερα επηρεάζει πεδία όπως ψυχολογία, η βιολογία και τα οικονομικά.
«Το Φαινόμενο της Πεταλούδας» στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της εφαρμογής του «Φαινομένου της Πεταλούδας» σε ανθρώπινα δυναμικά περιβάλλοντα, εντοπίζεται στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Στο άρθρο των Klasen και Lingard, το “Butterfly Effect” αξιοποιείται για να περιγράψει την ευαισθησία της κλινικής εποπτείας σε μικρο-αλλαγές. Ένα σχόλιο, μια χειρονομία ή ακόμη και μια ανεπαίσθητη στάση του επόπτη μπορεί να μεταμορφώσει πλήρως την εμπειρία του ειδικευόμενου, επηρεάζοντας την αυτοπεποίθηση, τη μάθηση και την επαγγελματική του πορεία. Η σύνδεση με την ψυχολογία είναι εμφανής: η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν εξελίσσεται γραμμικά — μικρές, «αόρατες» αιτίες μπορούν να επιφέρουν σημαντικά αποτελέσματα.
Η ψυχολογία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία της ενσυνείδητης επιλογής. Η ικανότητά μας να παίρνουμε αποφάσεις με επίγνωση, είναι θεμέλιο της εσωτερικής ισορροπίας και της ψυχικής ευεξίας. Όταν λειτουργούμε αυτόματα, στερούμαστε τον έλεγχο. Όταν, όμως, δίνουμε προσοχή σε κάθε μας βήμα, μπορούμε να αλλάξουμε την κατεύθυνση. Η θεωρία στόχων των Locke & Latham, δείχνει ότι η θέσπιση συγκεκριμένων και απαιτητικών στόχων αυξάνει την απόδοση, ενισχύει την αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας και τροφοδοτεί την ψυχική ανθεκτικότητα.
Παράλληλα, οι επιλογές μας δεν είναι ποτέ μόνο δικές μας. Η μελέτη των Christakis και Fowler απέδειξε ότι τα συναισθήματά μας — είτε πρόκειται για χαρά είτε για θλίψη — διαχέονται στα κοινωνικά μας δίκτυα, επηρεάζοντας ακόμα και ανθρώπους που δε γνωρίζουμε άμεσα. Έτσι, η προσωπική αλλαγή, αποκτά συλλογική διάσταση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- N.A. Christakis & J.H. Fowler (2008), The collective dynamics of ‘small world’ networks, Nature
- J.M. Klasen & L.A. Lingard (2021), The butterfly effect in clinical supervision, pmejournal.org, διαθέσιμο εδώ
- E.A. Locke & G.P. Latham (2002), Building a practically useful theory of goal setting and task motivation: A35-years old odyssey, psycnet.apa.org, διαθέσιμο εδώ
- C. Oestreicher (2007), A history of chaos theory, tandfonline.com, διαθέσιμο εδώ
