Του Γιώργου Πέπονα,
Θα ήταν σχεδόν αδύνατο να μιλήσει κανείς για τον σοβιετικό κινηματογράφο χωρίς να αναφερθεί στην πλέον επικρατέστερη πτυχή του, εκείνη του μεταφυσικού, της ανθρώπινης πίστης και θρησκευτικότητας. Πιο απροκάλυπτος και συχνά ωμός, ίσως, στους συμβολισμούς του, ο Επισκέπτης σε Μουσείο του Λοπούσανσκι επιχειρεί να αναδείξει μία νέα —στο είδος του— άποψη. Ο πρωταγωνιστής κατευθύνεται στη θάλασσα, μέσα από τους λόφους σκουπιδιών που οι άνθρωποι καλούν πλέον σπίτι τους, αναζητώντας ένα αρχαίο, βυθισμένο μουσείο που εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της άμπωτης. Εγκαθίσταται για μερικές μέρες σε ένα πανδοχείο, όπου «φυσιολογικοί» άνθρωποι συμμετέχουν σε γλέντια και ηδονιστικές απολαύσεις. Ταυτόχρονα, οι «παραμορφωμένοι», άτομα με νοητικές δυσκολίες και φυσικές αναπηρίες, ζουν σε απομονωμένες κοινότητες, διατηρώντας μια υποτυπώδη μορφή θρησκείας. Ο «επισκέπτης» βιώνει μια θρησκευτική αναγέννηση και στρέφεται στον Θεό, ζητώντας απεγνωσμένα βοήθεια.
Θεματικά δεν είναι τίποτα το ιδιαίτερο. Ο σκηνοθέτης είχε συνεργαστεί στο παρελθόν με τον Ταρκόφσκι και οι ομοιότητες στους χαρακτήρες και στην πλοκή είναι παραπάνω από εμφανείς. Παρόλα αυτά δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικό ως έργο στους συμβολισμούς του, όσο κι αν προσπαθεί διαρκώς, με πλάνα που —μολονότι πανέμορφα και βαθιά ατμοσφαιρικά— για μεγάλο μέρος της ταινίας αποτυγχάνουν να επικοινωνήσουν ένα ορισμένο νόημα μέσα από το πολλές φορές συγκεχυμένο και υπερβολικά διδακτικό του ύφος. Περνάει, επίσης, πολύ χρόνο στην παρουσίαση των βασικών στοιχείων της ιστορίας, κάτι που εν τέλει λειτουργεί εις βάρος του και δημιουργεί προβλήματα στον αφηγηματικό ρυθμό και την ανάπτυξη σημαντικών σημείων της πλοκής. Κυριότερο παράδειγμα αυτού του προβλήματος είναι το μουσείο, για τη σημασία του οποίου πληροφορείται συνεχώς ο θεατής, όμως δεν ξέρει ποτέ το γιατί.
Παρόλα της τα σφάλματα, όμως, θριαμβεύει σε πολλά διαφορετικά σημεία, ένα εκ των οποίων είναι η εξαιρετική αξιοποίηση των χρωμάτων και της ατμόσφαιρας για να αποδώσουν το νόημα. Είναι πραγματικά από τις λιγοστές περιστάσεις όπου λιγότερος διάλογος θα λειτουργούσε εις όφελος της ταινίας. Συγκεκριμένα, το τέταρτο σκέλος της, κατά το οποίο ο πρωταγωνιστής —ίσως σε θρησκευτικό παραλήρημα, ίσως σε μία στιγμή πραγματικής επικοινωνίας με τον Θεό— σέρνει τον εαυτό του μέσα από τους αμμώδεις λόφους (ενδεχομένως έναν άλλο Γολγοθά), επικαλούμενος το όνομα του Δημιουργού και Πατέρα του, μεταδίδει ακόμη και μια αίσθηση ντροπής στον θεατή, και αυτό θεωρώ ότι παραβλέπεται συχνά μιλώντας για τη συγκεκριμένη παραγωγή. Όχι απλά και μόνο την ντροπή της ανθρωπότητας για τα αίσχη που «φόρτωσε» στον κόσμο λόγω του ψυχρού υλισμού της, αλλά τη βαθιά ντροπή που νιώθει ένας πιστός τη στιγμή που καταλαβαίνει ότι κάθε του προσευχή ήταν, είναι και θα είναι εις μάτην. Η κόκκινη χλαμύδα που φόρεσαν στον Ιησού, σύμβολο βασιλικής ταπείνωσης και τα λόγια του, η προδοσία που ένιωσε στον σταυρό: «Θεέ μου, Θεέ μου, ἰνατί μέ ἐγκατέλιπες;». Οι λέξεις αυτές βγαίνουν σχεδόν αυτούσιες από το στόμα του πρωταγωνιστή, μαζί με έναν σπαρακτικό μονόλογο που συνοψίζει όσα θέλει να πει ο καλλιτέχνης από την αρχή. Ο «εκλεκτός» του λαός είναι εξαθλιωμένος, μία άμορφη μάζα από νάνους και ανάπηρους που ζουν μέσα στη βρώμα και πιάνονται από οποιοδήποτε είδος ελπίδας θα τους βγάλει από αυτή, η ίδια τους η ύπαρξη κόλαση. Δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να πιστέψουν.
Επιστρέφοντας, έτσι, και κλείνοντας με τα χρώματα, το κύριο από αυτά που θέτει σε εφαρμογή στα αρχικά πλάνα και κατά τη διάρκεια των τελετών, το κόκκινο. Σύμβολο προστασίας στη ρωσική παράδοση και όχι μόνο, τονίζει εμφατικά τα όσα ειπώθηκαν νωρίτερα. Αναπαριστώντας τον ήλιο, οι «παραμορφωμένοι» κυριολεκτικά εκμεταλλεύονται την πίστη και την κατάνυξη ώστε να δημιουργήσουν μία πηγή ζωής σε μία κοινωνία που ενεργά τους αποβάλλει. Ταυτόχρονα, όμως, ζητούν τον θάνατο, μία «θεία απελευθέρωση». Προσευχή τους μία και μόνο φράση: «Άσε μας έξω». Το πραγματικό τέλος έχει ως πηγή της πίστης το διάλογο με την ανυπαρξία και αυτό το ισχυρό μήνυμα εκδηλώνεται πιο εύστοχα από οποιοδήποτε άλλο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Interview with director Konstantin Lopushansky, indie-cinema.com, διαθέσιμο εδώ
- Цветовые символы в славянском язычестве, slavtradition.com, διαθέσιμο εδώ
