Του Βλάντισλαβ Αφισίδη,
Όταν η Γερμανία επιτεθεί στη Ρωσία, το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι να κλωτσήσει την πόρτα, και ολόκληρο το οικοδόμημα θα καταρρεύσει»
— Χίτλερ, Μάιος 1941
Η ιστορία είχε δείξει τον δρόμο. Από τον Ναπολέοντα μέχρι τους Γερμανούς στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, κάθε απόπειρα στρατιωτικής κυριαρχίας επί της Ρωσίας είχε καταλήξει σε στρατηγικό αδιέξοδο και ανθρώπινη καταστροφή. Παρ’ όλα αυτά, τον Ιούνιο του 1941, ο Αδόλφος Χίτλερ αποφάσισε να επιχειρήσει ξανά αυτό που η ιστορική εμπειρία φώναζε πως ήταν αδύνατο: την κατάκτηση της Σοβιετικής Ένωσης. Το εγχείρημα είχε την κωδική ονομασία Μπαρμπαρόσα, εμπνευσμένη από τον αυτοκράτορα Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσα, ο οποίος πέθανε καθ’ οδόν προς την Ανατολή κατά τη διάρκεια της Γ’ Σταυροφορίας, μια ονομασία ειρωνικά προφητική, αφού ούτε ο Μπαρμπαρόσα, ούτε οι ναζί έφτασαν ποτέ στον τελικό τους στόχο.
Η επιχείρηση αυτή ενσάρκωσε τον ναζιστικό φανατισμό: η εισβολή στην ΕΣΣΔ δεν είχε μόνο γεωπολιτικό στόχο, αλλά και φυλετικό χαρακτήρα. Σκοπός ήταν η εξόντωση ή υποδούλωση των σλαβικών πληθυσμών και η εγκατάσταση του γερμανικού Lebensraum, δηλαδή του «ζωτικού χώρου» για τη γερμανική φυλή, στην Ανατολική Ευρώπη μέσω εθνοκαθαρτικών πολιτικών.
Σχέδιο βιαστικό, υπεροψία καταστροφική
Η επιχείρηση ξεκίνησε τον Ιουνίου του 1941 όπου περίπου 3.359.000 άνδρες, 4.445 άρματα μάχης, και 3.914 αεροσκάφη επιτέθηκαν στην ΕΣΣΔ. Η επίθεση διαιρέθηκε σε τρεις κατευθύνσεις: προς το Λένινγκραντ στον Βορρά, τη Μόσχα στο Κέντρο και την Ουκρανία/Καύκασο στον Νότο.
Ο Χίτλερ πίστευε ότι η ΕΣΣΔ θα έπεφτε εύκολα και γρήγορα. Όμως η πρόοδος των γερμανικών στρατευμάτων επιβραδύνθηκε σημαντικά από την έκταση της χώρας, την αδυναμία ανεφοδιασμού και την αντίσταση του Κόκκινου Στρατού. Η μάχη του Σμολένσκ (Ιούλιος–Σεπτέμβριος 1941), η πρώτη μεγάλη επιβράδυνση της Βέρμαχτ, αποτέλεσε κρίσιμο σημείο αντίστασης. Παρά την περικύκλωση σοβιετικών μονάδων, ο Κόκκινος Στρατός κατάφερε να επιβραδύνει την προέλαση, να οργανώσει αντεπιθέσεις και να κερδίσει πολύτιμο χρόνο για την άμυνα της Μόσχας. Το Σμολένσκ κατέρριψε τη γερμανική ψευδαίσθηση περί άμεσης κατάρρευσης της ΕΣΣΔ.
Η Ελλάδα ως προοίμιο της καθυστέρησης
Η ελληνική αντίσταση στην ιταλική εισβολή τον Οκτώβριο του 1940, ανάγκασε τη Γερμανία να εκτρέψει δυνάμεις στα Βαλκάνια την άνοιξη του 1941. Η κατάληψη της Ελλάδας και ειδικά η Μάχη της Κρήτης (20–31 Μαΐου 1941) καθυστέρησαν την έναρξη της Μπαρμπαρόσα κατά τουλάχιστον πέντε κρίσιμες εβδομάδες. Η Μάχη της Κρήτης ήταν μια από τις πρώτες μεγάλες αερομεταφερόμενες επιχειρήσεις στην ιστορία και έδειξε τη σκληρότητα και την αποφασιστικότητα της ελληνικής αντίστασης. Οι Κρητικοί, παρά την υπεροπλία του γερμανικού στρατού, αντιστάθηκαν με κάθε μέσο και η μάχη αυτή καθυστέρησε σημαντικά τα σχέδια του Άξονα.
Η καθυστέρηση αυτή είχε στρατηγικές συνέπειες. Όταν τα γερμανικά στρατεύματα έφτασαν στα περίχωρα της Μόσχας (Νοέμβριος 1941), βρήκαν τις θερμοκρασίες ήδη κάτω από το μηδέν. Η μάχη της Μόσχας (Οκτώβριος 1941 – Ιανουάριος 1942) έληξε με την πρώτη μεγάλη αποτυχία της Βέρμαχτ. Όπως κατέγραψε ο στρατάρχης Wilhelm Keitel στα μεταπολεμικά του απομνημονεύματα, «η ελληνική εκστρατεία συνέβαλε αποφασιστικά στη χρονική καθυστέρηση της επίθεσης στη Ρωσία».
Το ανατολικό μέτωπο: ο πυρήνας της σύγκρουσης
Στο Ανατολικό Μέτωπο κρίθηκε η μοίρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί, οι μάχες του Λένινγκραντ, της Μόσχας και κυρίως του Στάλινγκραντ, διαμόρφωσαν την πορεία των γεγονότων. Η συντριπτική ήττα της Βέρμαχτ στο Στάλινγκραντ, στην οποία παραδόθηκε ολόκληρος ο 6ος Στρατός σήμανε το σημείο καμπής. Έτσι η σοβιετική αντεπίθεση ξεκίνησε και οι γερμανικές δυνάμεις άρχισαν να υποχωρούν. Αυτή η ήττα κατέδειξε πως η επιθετικότητα και η τεχνολογική υπεροχή δεν ήταν αρκετές για να νικήσουν την αποφασιστικότητα και τη δύναμη αντοχής της ΕΣΣΔ.
Το πολιτικό και ηθικό βάρος της ΕΣΣΔ
Η ΕΣΣΔ υπήρξε η κεντρική δύναμη συντριβής της ναζιστικής Γερμανίας, επιφέροντας περίπου 27 εκατομμύρια θανάτους, στρατιωτικούς και αμάχους, έναν αριθμό που ξεπερνά κατά πολύ τις απώλειες οποιασδήποτε άλλης χώρας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως δήλωσε ο Τσώρτσιλ το 1944: «Ήταν ο ρωσικός στρατός που έσπασε τη ραχοκοκαλιά της Γερμανίας», επισημαίνοντας έτσι τον αποφασιστικό ρόλο της ΕΣΣΔ στην ήττα του Άξονα.
Πέρα από το ανθρώπινο κόστος, η σοβιετική νίκη στηρίχτηκε σε μια εξαιρετική κοινωνική κινητοποίηση. Η μαζική μεταφορά βιομηχανιών στα Ουράλια και η ανασυγκρότηση της παραγωγής, αποτέλεσαν βασικούς παράγοντες για τη διατήρηση και την αύξηση της πολεμικής ισχύος. Η ενεργός συμμετοχή των γυναικών (πάνω από το 50% της εργατικής δύναμης στην πολεμική βιομηχανία), καθώς και η συμμετοχή τους στις ένοπλες δυνάμεις, ενίσχυσαν καθοριστικά την πολεμική προσπάθεια.
Η στρατιωτική αναμέτρηση στο Ανατολικό Μέτωπο ήταν η πιο σκληρή και αποφασιστική του πολέμου. Η μετάβαση της ΕΣΣΔ από την αμυντική φάση στην επιθετική αντεπίθεση, αναγκάζοντας τις γερμανικές δυνάμεις σε υποχώρηση, όχι μόνο άλλαξε την πορεία του πολέμου, αλλά και καθόρισε τη μεταπολεμική γεωπολιτική δομή της Ευρώπης, σηματοδοτώντας την αρχή της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου.
Η Μπαρμπαρόσα ως σημείο καμπής
Η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα ξεκίνησε ως η αποφασιστική κίνηση για την κατάκτηση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά εξελίχθηκε σε παγίδα που έθεσε σε κίνδυνο όλο το μέλλον του Άξονα. Η απροσδόκητη αντίσταση και οι στρατηγικές καθυστερήσεις που προκάλεσαν οι ελληνικοί αγώνες λειτούργησαν ως κρίσιμοι παράγοντες που άλλαξαν το ρου της ιστορίας. Ωστόσο, το πιο σημαντικό ήταν η θέληση ενός λαού που, μέσα στην καταστροφή, βρήκε τη δύναμη να πολεμήσει με πείσμα και θυσίες απερίγραπτες. Η Μπαρμπαρόσα δεν ήταν απλά μια στρατιωτική ήττα, ήταν το ορόσημο που απέδειξε πως καμία επιβολή δεν μπορεί να συντρίψει την συλλογική αντίσταση και την πίστη στην ελευθερία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Andrews, E. (2025, May 28), 8 Things You Should Know About WWII’s Eastern Front, history.com, διαθέσιμο εδώ
- Hart, & Liddell, B. (2025, May 9), Eastern Front World War II, Definition, Battles, & Casualties. britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Crete falls to German forces June 1, 1941, history.com, διαθέσιμο εδώ
- Lieberman, S. R. (1983), The Evacuation of Industry in the Soviet Union during World War II, jstor.gr, διαθέσιμο εδώ
- Mallory (2021, June 17), Operation Barbarossa: The Biggest of All Time. The National WWII Museum New Orleans, nationoalww2museum.org, διαθέσιμο εδώ
- Operation Barbarossa: Germany’s invasion of the Soviet Union, Britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Operation Barbarossa: Overview of the Forces Involved and the Axis Objectives – Operation Barbarrosa. (2014, August 19), operationbarbarossa.net, διαθέσιμο εδώ
