Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Λίγο πολύ όλοι μας έχουμε επισκεφτεί ένα μουσείο είτε αυτό ακολουθεί τη σύγχρονη τάση της μουσειολογίας είτε αυτό είναι το κλασικό μουσείο. Έχετε σκεφτεί, όμως, πώς εξελίχθηκαν τα μουσεία ώστε να έχουν τη σημερινή τους δομή; Ήδη από την αρχαιότητα συναντάμε αυτούς τους άτυπους φορείς πολιτισμού, όπου συγκεντρώνονται διάφορα αντικείμενα τέχνης.
Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι το πρώτο άτυπο μουσείο εμφανίστηκε κατά την ελληνιστική εποχή και πιο συγκεκριμένα στο βασίλειο των Πτολεμαίων και την πόλη της Αλεξάνδρειας. Εκεί είχε δημιουργηθεί μέσα στα όρια του ανακτόρου, ένας χώρος στον οποίο θα μπορούσαν να επισκεφτούν οι διανοούμενοι και οι αριστοκράτες της εποχής για να πραγματοποιήσουν τις έρευνες και τις μελέτες τους, αλλά και να έρθουν σε επαφή με διάφορα αξιοσημείωτα και ιδιαίτερα αντικείμενα, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως μέσα σε αυτά τα όρια βρισκόταν και η περίφημη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Έτσι, λοιπόν, ο χώρος αυτός ήταν προσβάσιμος μόνο σε μια μικρή ομάδα ανθρώπων της εποχής που είχαν την ανάλογη εκπαίδευση για αξιοποιήσουν τη γνώση που εμπερικλείονταν μέσα της. Αν το σκεφτούμε καλύτερα ακόμα και η ίδια η λέξη μουσείο είναι συνδεδεμένη με τις τέχνες, καθώς προέρχεται από τις Μούσες, που κατά την ελληνική μυθολογία ήταν οι κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, οι οποίες προστάτευαν τις τέχνες και έδιναν στους ανθρώπους την έμπνευση για να υλοποιήσουν έργα που έμειναν αξεπέραστα στον χρόνο. Το Μουσείο συνεπώς ήδη από την αρχαιότητα συνδέθηκε με τις τέχνες.
Περνώντας τα χρόνια παρατηρούμε στη δυτική Ευρώπη κατά την περίοδο της Αναγέννησης —και πιο συγκεκριμένα από τον 16ο αιώνα και μετά— να αναπτύσσονται μεγάλες οικογένειας, όπου εκτός από πλούτο συγκέντρωναν και διάφορα σπάνια και αξιοπερίεργα αντικείμενα, ως ένα δείγμα κύρους και δύναμης. Αυτές οι συλλογές αντικειμένων χρειάζονταν και τον απαραίτητο χώρο προκειμένου να φυλαχθούν και κάπως έτσι αναπτύχθηκαν δωμάτια που τοποθετούνταν τα αντικείμενα από τις ιδιωτικές συλλογές των επιφανών αριστοκρατών.
Οι χώροι αυτοί έλαβαν την ονομασία “Cabinet of curiosities” (ή “Wunderkammer” στα γερμανικά) που στα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως Θάλαμος Αξιοπερίεργων Αντικειμένων, αποτελώντας έναν πρόδρομο —θα μπορούσαμε να πούμε— των σημερινών μουσείων. Σε αυτά —όπως μαθαίνουμε από τις περιγραφές— μπορούσε να συναντήσει κανείς ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων από διάφορες εποχές και πολιτισμούς είτε πρόκειται για ελληνορωμαϊκά αγάλματα είτε για πίνακες ζωγραφικής, αλλά ακόμα και βαλσαμωμένα ζώα, σπάνια κοχύλια, αυγά διαφόρων πτηνών και άλλα σπάνια αντικείμενα που είχαν προέλθει από τις εξερευνήσεις των νέων κόσμων που συντελούνταν εκείνη την εποχή. Από τους πιο εμβληματικούς τέτοιους χώρους που έχουν μείνει στην πολιτισμική ιστορία είναι το παλάτι των Μεδίκων, στη σημερινή Ιταλία.
Οι χώροι αυτοί δεν είχαν κάποια συγκεκριμένη οργάνωση ως προς την ταξινόμηση των αντικειμένων και θα μπορούσαμε να πούμε πως λειτουργούσαν σαν μουσείο-θησαυροφυλάκια, ενώ όπως και στην περίπτωση της Αλεξάνδρειας, έτσι και εδώ δεν ήταν προσβάσιμοι για τον απλό κόσμο και άρα δεν αποτελούσαν θεματοφύλακες του πολιτισμού ενός λαού, όπως συμβαίνει με τα σημερινά μουσεία.
Σήμερα, λοιπόν, έχουμε όλοι το δικαίωμα και τη δυνατότητα ανεξαρτήτως κοινωνικού ή μορφωτικού επιπέδου να επισκεφτούμε ένα μουσεία, θαυμάζοντας έργα αλλοτινών καιρών και πολιτισμών είτε του σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ειρήνη Νάκου (2001), Μουσεία: Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός, Εκδόσεις Νήσος
- Alexandrian Museum, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- How Cabinets of Curiosities Laid the Foundation for Modern Museums, smithsonianmag.com, Διαθέσιμο εδώ
- Τα μουσεία και η μουσειολογία στη σύγχρονη κοινωνία. Νέες προκλήσεις, νέες σχέσεις (Μέρος Γ΄), archaiologia.gr, Διαθέσιμο εδώ
