Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Μετά από δεκαετίες σταθερότητας και δύναμης, το Βυζάντιο βρέθηκε ξανά μπροστά σε μεγάλες προκλήσεις. Ο θάνατος του Μανουήλ Α’ Κομνηνού το 1180 σηματοδότησε το τέλος της ακμής και την αρχή μιας δύσκολης περιόδου για την αυτοκρατορία. Οι διάδοχοί του δεν κατάφεραν να διαχειριστούν τις εσωτερικές εντάσεις και τις εξωτερικές απειλές, ενώ η δυναστεία των Κομνηνών άρχισε να χάνει τη συνοχή και το κύρος της. Μέσα σε λίγα χρόνια, το Βυζάντιο οδηγήθηκε σε πολιτική αστάθεια, οικονομική κρίση και τελικά στην καταστροφική Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Σε αυτό το μέρος, θα δούμε πώς η παρακμή και το τέλος των Κομνηνών άλλαξαν για πάντα την πορεία της αυτοκρατορίας.
Μετά τον θάνατο του Μανουήλ Α’ το 1180, ο ανήλικος Αλέξιος Β’ ανέβηκε στον θρόνο, αλλά η πραγματική εξουσία βρισκόταν στα χέρια της μητέρας του, Μαρίας της Αντιοχείας, και των συμβούλων της. Η αυλή βυθίστηκε σε ίντριγκες και δυσαρέσκεια, ενώ η δυτική επιρροή και η αδυναμία διακυβέρνησης προκάλεσαν αντιδράσεις. Το 1183, ο Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός κατέλαβε τον θρόνο υποσχόμενος αλλαγές. Όμως η διακυβέρνησή του εξελίχθηκε σε τυραννία, με βία και διώξεις. Το 1185 δολοφονήθηκε, σηματοδοτώντας το οριστικό τέλος της δυναστείας των Κομνηνών.

Ο θάνατος του Μανουήλ Α’ Κομνηνού το 1180 άφησε το Βυζάντιο σε ασταθή κατάσταση. Ο διάδοχός του, Αλέξιος Β’, ήταν ανήλικος και η διακυβέρνηση πέρασε ουσιαστικά στα χέρια της μητέρας του, Μαρίας της Αντιοχείας, και των συμβούλων της. Η αυλή γέμισε με ίντριγκες, ενώ η δυσαρέσκεια του λαού και της αριστοκρατίας μεγάλωνε, κυρίως λόγω της αυξανόμενης δυτικής επιρροής και της αδυναμίας αντιμετώπισης των προβλημάτων.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός εκμεταλλεύτηκε τη γενική αναταραχή και κατέλαβε τον θρόνο το 1183. Παρά τις αρχικές ελπίδες για μεταρρυθμίσεις, η διακυβέρνησή του γρήγορα μετατράπηκε σε τυραννία, με σκληρές διώξεις και βία. Η δυσαρέσκεια κορυφώθηκε και το 1185 ο Ανδρόνικος δολοφονήθηκε, σηματοδοτώντας το οριστικό τέλος της δυναστείας των Κομνηνών. Μετά τη δολοφονία του Ανδρόνικου Α’, η εξουσία πέρασε στη δυναστεία των Αγγέλων. Οι νέοι αυτοκράτορες, όμως, αποδείχθηκαν αδύναμοι και αναποτελεσματικοί. Η αυτοκρατορία διασπάστηκε από εσωτερικές διαμάχες, ενώ οι επαρχίες άρχισαν να αποσπώνται και να λειτουργούν σχεδόν ανεξάρτητα.

Τα οικονομικά προβλήματα και η διαφθορά επιδεινώθηκαν, ενώ οι εξωτερικοί εχθροί εκμεταλλεύτηκαν την αδυναμία του Βυζαντίου. Οι Νορμανδοί, οι Βούλγαροι και άλλοι λαοί πραγματοποίησαν επιδρομές, αποδυναμώνοντας ακόμη περισσότερο το κράτος. Η κατάσταση κορυφώθηκε το 1204, όταν οι Σταυροφόροι της Δ’ Σταυροφορίας κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Κωνσταντινούπολη. Η βυζαντινή αυτοκρατορία διαλύθηκε και η πόλη πέρασε στα χέρια των Λατίνων, σηματοδοτώντας το τέλος μιας ολόκληρης εποχής.

Η παρακμή και η πτώση των Κομνηνών ήταν αποτέλεσμα εσωτερικών αδυναμιών, πολιτικών λαθών και έντονων εξωτερικών πιέσεων. Η δυναστεία που είχε αναγεννήσει το Βυζάντιο, δεν κατάφερε να διατηρήσει τη συνοχή και τη δύναμή της στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν. Η άνοδος των Αγγέλων και η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 σήμαναν το τέλος μιας ολόκληρης εποχής για την αυτοκρατορία και άφησαν το Βυζάντιο διασπασμένο και ευάλωτο. Η ιστορία των Κομνηνών, με τις δόξες και τις τραγωδίες της, παραμένει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κεφάλαια της βυζαντινής ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (2008), Η τέταρτη σταυροφορία και ο ελληνικός κόσμος, (επμ. Μοσχονάς Γ. Νίκος), εκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
- Carr C. John (2020), Η δυναστεία των Κομνηνών, (μτφ. Σταυρόπουλος Β. Δημήτρης), εκδ. Ψυχογιός
- Πάνος Μανιατόπουλος (2022), Η μεγάλη δυναστεία των Κομνηνών στο Βυζάντιο (1057 – 1185 μ.Χ.), dropbox.com, διαθέσιμο εδώ
- Κομνηνών Δυναστεία (1081-1185), Constantinople.ehw.gr, διαθέσιμο εδώ