Toυ Δημήτρη Σιώκα,
Η Θεσσαλονίκη, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας και σημαντικό λιμάνι των Βαλκανίων, υπήρξε διαχρονικά σταυροδρόμι πολιτισμών, θρησκειών και εθνών. Η περίοδος από την οθωμανική κατάκτηση το 1430 έως τον 20ό αιώνα, σηματοδοτεί μια εποχή βαθύτατων μετασχηματισμών, που καθόρισαν την πορεία της πόλης και την εξέλιξή της ως κέντρο εμπορίου, διοίκησης και πολιτισμού.
Η 29η Μαρτίου 1430, αποτελεί ορόσημο για τη Θεσσαλονίκη, καθώς η πόλη παραδόθηκε στον σουλτάνο Μουράτ Β΄ μετά από πολιορκία που διήρκεσε περίπου δύο μήνες. Η πτώση της πόλης σήμανε το τέλος της βυζαντινής κυριαρχίας και την ένταξή της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η οθωμανική διοίκηση ακολούθησε ένα σύστημα, που επέτρεπε στις θρησκευτικές κοινότητες (Έλληνες Ορθόδοξους, Εβραίους, Μουσουλμάνους) να διατηρούν αυτονομία σε θέματα θρησκείας και προσωπικού δικαίου.
Κατά τον 15ο και 16ο αιώνα, η Θεσσαλονίκη γνώρισε σημαντική δημογραφική και οικονομική ανανέωση. Η άφιξη των Σεφαραδιτών Εβραίων μετά το 1492, που εκδιώχθηκαν από την Ισπανία, ενίσχυσε την πόλη με μια δυναμική κοινότητα εμπόρων, τεχνιτών και διανοουμένων. Η εβραϊκή κοινότητα αποτέλεσε το 50% του πληθυσμού της πόλης τον 16ο αιώνα, καθιστώντας τη Θεσσαλονίκη τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η πόλη διατηρούσε σημαντική στρατηγική θέση, ελέγχοντας τις εμπορικές οδούς μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Η οθωμανική διοίκηση ενίσχυσε την ασφάλεια και την οικονομική δραστηριότητα, ενώ παράλληλα ανέπτυξε την πολεοδομία με την κατασκευή τζαμιών, χαμάμ, καραβανσεράι και άλλων δημόσιων κτιρίων.
Σημαντικό γεγονός αποτέλεσε η επανάσταση του 1821, η οποία, αν και δεν επεκτάθηκε άμεσα στη Θεσσαλονίκη, επηρέασε τις τοπικές κοινότητες. Η πόλη παρέμεινε υπό οθωμανική κυριαρχία, αλλά η ελληνική κοινότητα ενίσχυσε τις εθνικές της οργανώσεις και σχολεία, προετοιμάζοντας το έδαφος για μελλοντικές εξελίξεις.
Η περίοδος των Τανζιμάτ (1839-1876) σηματοδότησε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το Χάτι Χουμαγιούν (1856) διακήρυξε ισότητα όλων των υπηκόων ανεξαρτήτως θρησκείας, γεγονός που επηρέασε και τη Θεσσαλονίκη, όπου ενισχύθηκαν τα δικαιώματα των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων.
Τον 19ο αιώνα, οι εθνικές εντάσεις κλιμακώθηκαν. Η ελληνική κοινότητα, μέσω της ίδρυσης σχολείων όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο (ιδρύθηκε το 1925, αλλά οι προπαρασκευαστικές προσπάθειες ξεκίνησαν νωρίτερα), και πολιτιστικών συλλόγων, ενίσχυσε το εθνικό της φρόνημα. Οι βουλγαρικές και σερβικές κοινότητες επίσης διεκδικούσαν επιρροή, γεγονός που οδήγησε σε συγκρούσεις, όπως η Εξέγερση του Ίλιντεν το 1903, που επηρέασε και την ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας.
Στις 26 Οκτωβρίου 1912, κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, ο ελληνικός στρατός υπό τον στρατηγό Στέφανο Δραγούμη εισήλθε στη Θεσσαλονίκη, σηματοδοτώντας το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας. Η απελευθέρωση της πόλης αποτέλεσε σημαντικό εθνικό γεγονός, που όμως συνοδεύτηκε από προκλήσεις στην ένταξη και διοίκηση της πολυεθνικής πόλης.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε το κέντρο του Μετώπου της Μακεδονίας, με την παρουσία συμμαχικών δυνάμεων (Γάλλοι, Βρετανοί, Σέρβοι). Η πόλη γνώρισε μεγάλη στρατιωτική και πολιτική δραστηριότητα, ενώ το 1917 υπέστη καταστροφική πυρκαγιά που κατέστρεψε το 70% του ιστορικού κέντρου, αφήνοντας 70.000 κατοίκους άστεγους. Η ανοικοδόμηση της πόλης ακολούθησε το σχέδιο του Γάλλου αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ, που εισήγαγε σύγχρονες πολεοδομικές αρχές και δημιούργησε το νέο πρόσωπο της Θεσσαλονίκης.
Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 οδήγησε στην άφιξη περίπου 80.000 προσφύγων στη Θεσσαλονίκη, που άλλαξαν ριζικά τη δημογραφική και κοινωνική σύνθεση της πόλης. Η ένταξη των προσφύγων αποτέλεσε σημαντική πρόκληση για τις αρχές και την κοινωνία.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η πόλη καταλήφθηκε από τις δυνάμεις του Άξονα το 1941. Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, που αριθμούσε περίπου 52.000 μέλη, υπέστη τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, με τη μαζική αποστολή τους στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης το 1943.
Μετά τον πόλεμο, η Θεσσαλονίκη ανασυγκροτήθηκε και εξελίχθηκε σε σύγχρονο αστικό κέντρο. Η ανοικοδόμηση, η βιομηχανική ανάπτυξη και η ενσωμάτωση νέων πληθυσμών διαμόρφωσαν τη σύγχρονη ταυτότητα της πόλης, που παραμένει μέχρι σήμερα ένας ζωντανός κόμβος πολιτισμού, οικονομίας και ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΝΑΑΡ ΝΤΕΒΙΝ Ε. (2018), Η Θεσσαλονίκη των Εβραίων, Ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη νεότερη Ελλάδα, εκδ. Αλεξάνδρεια
- Βακαλόπουλος Α. Κωνσταντίνος (2018), ΟΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (TANZIMAT 1830-1878), Εκδοτικός Οίκος Σταμούλη
- ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ Ε. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ (2012), ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 323 π.Χ.-2012, Εκδοτικός οίκος ΑΦΟΙ Κυριακίδη
