Της Μαρίας Μανουσίδου,
Σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα προειδοποιητικά σημάδια είναι αδύνατο να αγνοηθούν. Τα ποτάμια στερεύουν, η αγροτική γη σκίζεται από την επίμονη ξηρασία και ολόκληρες κοινότητες αντιμετωπίζουν περιορισμούς στην κατανάλωση νερού, που άλλοτε επιβάλλονταν μόνο σε άνυδρες περιοχές. Σε μια ήπειρο που θεωρούνταν πλούσια σε υδάτινους πόρους, η κλιματική αλλαγή και δεκαετίες κακής διαχείρισης έχουν ωθήσει την Ευρώπη σε μια αργή αλλά προοδευτική υδάτινη κρίση. Ως απάντηση, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ανακοίνωσε αυτόν τον Ιούνιο μια ιστορική πρωτοβουλία ύψους 15 δισεκατομμυρίων ευρώ —την πιο φιλόδοξη περιβαλλοντική επένδυσή της μέχρι σήμερα— με στόχο την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων νερού, την αναβάθμιση των υποδομών και την προετοιμασία των χωρών για ένα θερμότερο και ξηρότερο μέλλον. Όμως, καθώς η πίεση αυξάνεται από περιβαλλοντικές οργανώσεις, επιστήμονες και αγροτικούς φορείς, το ερώτημα παραμένει: μπορεί αυτή η επένδυση πραγματικά να σβήσει τη δίψα της Ευρώπης ή πρόκειται για μια πολιτική κίνηση χωρίς ουσία;
Τα τελευταία χρόνια, η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια αυξανόμενη κρίση νερού, που προκαλείται από έναν συνδυασμό κλιματικής αλλαγής, ρύπανσης και κακής διαχείρισης των πόρων. Τα καλοκαίρια του 2022 και του 2023 ήταν από τα ξηρότερα που έχουν καταγραφεί, με χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και τμήματα της Γαλλίας να υποφέρουν από παρατεταμένες ξηρασίες που έπληξαν τη γεωργία και προκάλεσαν διακοπές στην υδροδότηση.
Πέρα από τις άμεσες συνέπειες των καυσώνων και της έλλειψης βροχοπτώσεων, υφίστανται βαθύτερα διαρθρωτικά προβλήματα: η εντατική γεωργία συνεχίζει να διοχετεύει επιβλαβείς χημικές ουσίες στους ποταμούς, τα υπόγεια ύδατα μειώνονται δραματικά, και οι πεπαλαιωμένες υποδομές προκαλούν διαρροή δισεκατομμυρίων λίτρων επεξεργασμένου νερού κάθε χρόνο. Η απώλεια των παγετώνων των Άλπεων, οι οποίοι παρείχαν κρίσιμο νερό κατά τους θερινούς μήνες, επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Η Ευρωπαία Επίτροπος Περιβάλλοντος Τζέσικα Ρόσβαλ προειδοποίησε πρόσφατα: «Το νερό δεν είναι ένας ακόμα πόρος — αντιμετωπίζουμε τεράστιες πιέσεις στην Ευρώπη και παγκοσμίως». Καθώς η πίεση αυξάνεται, η Ευρώπη καλείται να αποδεχτεί ότι η υδάτινη ασφάλεια δεν είναι πλέον δεδομένη, ακόμη και σε περιοχές που κάποτε θεωρούνταν ασφαλείς.
Το πακέτο των 15 δισεκατομμυρίων ευρώ που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων προβλέπεται να χρηματοδοτήσει ένα ευρύ φάσμα έργων με σκοπό τη διαχείριση του νερού και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Ένα μεγάλο μέρος των πόρων θα κατευθυνθεί σε λύσεις βασισμένες στη φύση, όπως η αποκατάσταση υγροτόπων, η αναδάσωση και η αναβίωση ποτάμιων οικοσυστημάτων, που μπορούν να λειτουργήσουν ως φυσικά «σφουγγάρια» για το νερό. Παράλληλα, θα επενδυθούν σημαντικά κεφάλαια στην αναβάθμιση της υποδομής: στην επιδιόρθωση των διαρροών σε δίκτυα ύδρευσης, στη βελτιστοποίηση της άρδευσης στον αγροτικό τομέα και στη βελτίωση των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων. Στις πόλεις, οι επενδύσεις θα επικεντρωθούν στη δημιουργία πιο ανθεκτικών αστικών χώρων, με έμφαση στην ανακύκλωση νερού, το αστικό πράσινο και τον σχεδιασμό περιοχών που αντέχουν σε υψηλές θερμοκρασίες. Τέλος, προβλέπεται η χρηματοδότηση διασυνοριακών έργων, όπως η διαχείριση κοινών λεκανών απορροής (π.χ. Δούναβης, Ρήνος), προωθώντας τη συνεργασία μεταξύ κρατών για την ορθολογική χρήση των υδάτινων πόρων.
Παρά την εντυπωσιακή οικονομική δέσμευση, πολλοί ειδικοί εκφράζουν αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματικότητα και την επάρκεια του σχεδίου. Αν και τα 15 δισεκατομμύρια ευρώ θεωρούνται ένα σημαντικό πρώτο βήμα, οργανισμοί όπως η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος επισημαίνουν ότι οι ετήσιες ανάγκες για τη συμμόρφωση με την υφιστάμενη νομοθεσία για τα ύδατα ξεπερνούν τα 23 δισ. ευρώ, γεγονός που υποδηλώνει ένα σημαντικό χρηματοδοτικό κενό. Επιπλέον, υπάρχουν ανησυχίες για το αν τα κεφάλαια θα κατευθυνθούν όντως σε κρίσιμες περιοχές ή θα χαθούν στη γραφειοκρατία των κρατών-μελών. Η αγροτική πολιτική της ΕΕ αποτελεί επίσης σημείο τριβής: περιβαλλοντικές οργανώσεις υποστηρίζουν ότι η ενίσχυση της αποδοτικής χρήσης του νερού πρέπει να συνοδευτεί από ριζική αναθεώρηση των επιδοτήσεων σε υδροβόρες καλλιέργειες. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά εκπρόσωπος της WWF Ευρώπης, «δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση του νερού με αποσπασματικές παρεμβάσεις — χρειάζεται βαθιά μεταρρύθμιση σε όλα τα επίπεδα».
Τα επόμενα χρόνια, από το 2025 έως το 2027, θα είναι καθοριστικά για την εφαρμογή της υδάτινης στρατηγικής της Ευρώπης. Η επιτυχία του προγράμματος θα εξαρτηθεί από τη στοχευμένη κατανομή των κονδυλίων, τον συντονισμό μεταξύ εθνικών κυβερνήσεων, δήμων και τοπικών φορέων και από τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδιάζει εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, προωθώντας υπεύθυνες πρακτικές κατανάλωσης νερού τόσο στην καθημερινότητα όσο και στην παραγωγή. Ωστόσο, πέρα από τις επενδύσεις και τις εξαγγελίες, το ερώτημα παραμένει: θα αποτελέσει αυτή η πρωτοβουλία μια πραγματική στροφή στη διαχείριση των υδάτων στην Ευρώπη ή θα περιοριστεί σε έναν εντυπωσιακό, αλλά προσωρινό πολιτικό «πυροτέχνημα»; Η απάντηση θα κριθεί στην πράξη — και κυρίως, στο αν οι πολιτικές επιλογές θα συνοδευτούν από το απαραίτητο θάρρος για μακροπρόθεσμες αλλαγές.
Σε μια εποχή που το νερό παύει να είναι αυτονόητο και μετατρέπεται σε στρατηγικό πόρο, η Ευρώπη καλείται να δράσει άμεσα και αποφασιστικά. Η πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς μια πιο βιώσιμη και ανθεκτική υδατική πολιτική, όμως δεν αρκεί από μόνη της. Για να έχει ουσιαστικό αντίκτυπο, απαιτείται συνοχή, διαφάνεια και πολιτική βούληση σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης. Το νερό συνδέεται με την υγεία, την οικονομία, την επισιτιστική ασφάλεια και την ειρήνη — και η προστασία του δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη. Αν η Ευρώπη επιθυμεί να διασφαλίσει ένα βιώσιμο μέλλον για τις επόμενες γενιές, η διαχείριση των υδάτινων πόρων της πρέπει να μετατραπεί από περιβαλλοντικό θέμα σε απόλυτη πολιτική προτεραιότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- EIB commits 15 billion euros to protect EU’s water resources, Reuters.com, διαθέσιμο εδώ
- New EEA briefing: “Water savings in key economic sectors can help improve EU’s water resilience”, European Environment Agency, διαθέσιμο εδώ
- ECB says water scarcity puts 15% of euro area’s output at risk, Green Central Bank, διαθέσιμο εδώ
