Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η Μάχη του Βατερλό έλαβε χώρα στις 18 Ιουνίου 1815, κοντά στο ομώνυμο χωριό στο σημερινό Βέλγιο, και υπήρξε η τελευταία και πιο καθοριστική στρατιωτική σύγκρουση του στρατηγού Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Η σημασία της μάχης ξεπερνά κατά πολύ τα πεδία των πολεμικών επιχειρήσεων, αφού αποτέλεσε τομή στην σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, με το οριστικό τέλος μιας ταραχώδους εποχής, κατά την οποία η Ευρώπη συγκλονίστηκε από τη Γαλλική Επανάσταση, τις Ναπολεόντειες εκστρατείες και τις βαθιές ανακατατάξεις στο πολιτικό και κοινωνικό της σύστημα. Το Βατερλό σηματοδότησε την πτώση ενός από τους πιο εμβληματικούς ηγέτες της παγκόσμιας ιστορίας και την απαρχή μιας νέας ισορροπίας δυνάμεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Ο Ναπολέων, μετά την πρώτη του ήττα και την εξορία στη νήσο Έλβα τον Απρίλιο του 1814, δραπέτευσε στις αρχές του 1815 και επέστρεψε στο Παρίσι, όπου κατάφερε σχεδόν χωρίς αιματοχυσία, να ανακτήσει την εξουσία και να ανακηρυχθεί ξανά Αυτοκράτορας των Γάλλων. Η επιστροφή του, γνωστή ως «οι Εκατό Ημέρες», ανησύχησε βαθιά τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις που είχαν μόλις εγκαθιδρύσει μια εύθραυστη ειρήνη μετά από δύο δεκαετίες πολέμου. Ο Έβδομος Συνασπισμός, στον οποίο συμμετείχαν η Μεγάλη Βρετανία, η Πρωσία, η Αυστρία, η Ρωσία, η Σουηδία, η Αυστρία, η Ολλανδία και άλλες μικρότερες χώρες, σχηματίστηκε με στόχο να εξουδετερώσει την απειλή του Ναπολέοντα μια για πάντα. Οι συμμαχικές δυνάμεις άρχισαν να συγκεντρώνονται στα σύνορα της Γαλλίας με πρόθεση να εισβάλουν και να ανατρέψουν εκ νέου τον αυτοκράτορα.
Ο Ναπολέων, με την οξυδέρκεια που τον διέκρινε, αποφάσισε να κινηθεί πρώτος, προσπαθώντας να διασπάσει τις εχθρικές δυνάμεις πριν προλάβουν να ενωθούν. Το σχέδιό του ήταν να κινηθεί βόρεια προς τις Κάτω Χώρες, όπου στρατοπέδευαν οι Βρετανο-Ολλανδικές δυνάμεις υπό τον Άρθουρ Ουέλλινγκτον και οι Πρώσοι υπό τον στρατάρχη φον Μπλύχερ. Ο στόχος του ήταν να επιτεθεί με ταχύτητα, να νικήσει τον έναν στρατό ξεχωριστά και να αποτρέψει τη μεταξύ τους συνεργασία. Η αρχή φαινόταν ευνοϊκή. Στις 16 Ιουνίου, ο Ναπολέων πέτυχε μια νίκη στη μάχη του Λινύ απέναντι στους Πρώσους, ενώ ταυτόχρονα ο στρατηγός Νέι συγκρούστηκε αμφιλεγόμενα με τις δυνάμεις του Ουέλλινγκτον στο Κατρ Μπρα, χωρίς όμως να τις εκδιώξει.
Στις 18 Ιουνίου, οι γαλλικές δυνάμεις, που αριθμούσαν περίπου 73.000 άνδρες, παρατάχθηκαν απέναντι σε έναν στρατό 68.000 Βρετανών, Ολλανδών, Βέλγων και άλλων συμμαχικών στρατευμάτων. Ο Ουέλλινγκτον είχε επιλέξει την αμυντική τοποθεσία νότια του χωριού Βατερλό, με πλεονεκτική θέση σε λόφο και ενισχυμένα σημεία όπως οι φάρμες Ουγκουμόν, Λα Α Εντ και Πλανσενουά. Ο Ναπολέων, παρότι αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας και οι πληροφορίες του για την τοποθεσία των Πρώσων ήταν ελλιπείς, αποφάσισε να προχωρήσει με επίθεση το πρωί της ίδιας ημέρας.
Η μάχη ξεκίνησε με τη γαλλική επίθεση κατά της φάρμας Ουγκουμόν, την οποία οι Βρετανοί υπερασπίστηκαν σθεναρά για ώρες. Η τακτική σημασία της περιοχής ήταν αμφισβητούμενη, αλλά ο Ναπολέων θεώρησε ότι θα μπορούσε να αποσπάσει τις εφεδρείες του Ουέλλινγκτον. Η σύγκρουση αυτή εξελίχθηκε σε αιματηρή μάχη φθοράς, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα για τους Γάλλους. Στο κέντρο, οι επιθέσεις των στρατευμάτων του Νέι αντιμετωπίστηκαν με σθεναρή άμυνα από τις αγγλικές γραμμές, παρά τις βαριές απώλειες και από τις δύο πλευρές. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσαν οι επανειλημμένες αντεπιθέσεις του αγγλικού ιππικού, που όμως δεν είχαν διαρκή αποτελέσματα.
Καθώς η μάχη μαίνονταν, οι Πρώσοι, υπό την ηγεσία του Μπλύχερ, πλησίαζαν γοργά από τα ανατολικά, ανασυνταγμένοι μετά τη μάχη του Λινύ. Η εμφάνισή τους στο πλευρό του Ναπολέοντα, στο Πλανσενουά, εξέπληξε τους Γάλλους και ανάγκασε τον Αυτοκράτορα να μετακινήσει πολύτιμες δυνάμεις για να αποκρούσει την πίεση. Οι μάχες στο χωριό ήταν σφοδρές, με πολλές εναλλαγές κατοχής, μέχρι που η Παλαιά Φρουρά στάλθηκε να το ανακαταλάβει. Παρά τη γενναιότητα των γαλλικών δυνάμεων, η πίεση των Πρώσων αυξανόταν συνεχώς.
Το απόγευμα, ο Ναπολέων διέταξε την τελική επίθεση της Αυτοκρατορικής Φρουράς, της πιο επίλεκτης και έμπιστης μονάδας του στρατού του, στο κέντρο των γραμμών του Ουέλλινγκτον. Η σκηνή αυτή έμεινε στην ιστορία ως μία από τις πιο δραματικές στιγμές της μάχης. Οι άνδρες της Φρουράς βάδισαν με ατσάλινη πειθαρχία προς τις βρετανικές γραμμές, όμως εκεί τους περίμενε ένα αιφνιδιαστικό και σφοδρό πυρ από το αγγλικό πεζικό, που ήταν κρυμμένο πίσω από τις κορυφές του λόφου. Η Φρουρά υπέστη βαριές απώλειες και, για πρώτη φορά στην ιστορία της, υποχώρησε, κάτι το οποίο υπήρξε καταλυτικό για το ηθικό του γαλλικού στρατού και σύντομα διαδόθηκε η κραυγή “La Garde recule!” (Η Φρουρά υποχωρεί!), κάτι που σήμανε την αρχή της γενικής διάλυσης.
Οι Πρώσοι, που εντωμεταξύ είχαν ενισχυθεί, έσπρωξαν τα υπολείμματα του γαλλικού στρατού προς τα νότια. Ο Ναπολέων, αντιλαμβανόμενος την ολική κατάρρευση, εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης και επέστρεψε στο Παρίσι, όπου παραιτήθηκε ξανά λίγες ημέρες αργότερα. Η ήττα ήταν συντριπτική. Οι γαλλικές απώλειες ανήλθαν σε περίπου 33.000 άνδρες, ενώ οι σύμμαχοι έχασαν περίπου 22.000. Ο Ναπολέων παραδόθηκε τελικά στους Βρετανούς και εξορίστηκε στην απομακρυσμένη νήσο της Αγίας Ελένης στον Νότιο Ατλαντικό, όπου έζησε υπό φρούρηση μέχρι τον θάνατό του το 1821.
Η Μάχη του Βατερλό υπήρξε το τέλος της εποχής των Ναπολεόντειων Πολέμων και το συμβολικό πέρασμα από τον ρομαντισμό της επαναστατικής εποχής στην πιο πραγματιστική ισορροπία δυνάμεων του 19ου αιώνα. Μετά τη νίκη, το Κογκρέσο της Βιέννης ολοκλήρωσε το έργο της ανακατανομής της εξουσίας στην Ευρώπη, εγκαθιδρύοντας το σύστημα της Ιερής Συμμαχίας και επιδιώκοντας να αποτρέψει μελλοντικές επαναστάσεις και ριζικές αλλαγές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Albert S. Lindemann (2013), History of Modern Europe – From 1815 to the Present, εκδ. John Wiley and Sons Ltd
- Merriman M. John (2022), Ιστορία της νεότερης Ευρώπης – Από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα, εκδ. Πεδίο
- Battle of Waterloo, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Battle of Waterloo, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
