Του Φίλιππου Ατζέμογλου,
Ο ιππόκαμπος είναι ένα μικρό τμήμα του εγκεφάλου με σπουδαίο ρόλο: τη μάθηση και τη μνήμη. Μετατρέπει τις βραχυπρόθεσμες μνήμες σε μακροπρόθεσμες οργανώνοντας, αποθηκεύοντας και ανακαλώντας τις μνήμες μέσα στον εγκέφαλo. Ο ιππόκαμπος βοηθά επίσης να μάθει κανείς περισσότερα για το περιβάλλον (χωρική μνήμη), ώστε να έχει επίγνωση του τι υπάρχει γύρω, καθώς και στο να θυμάται ποιες λέξεις να χρησιμοποιήσει κατά την ομιλία του (λεκτική μνήμη).
Υπάρχει ένας ιππόκαμπος στην αριστερή και ένας στη δεξιά πλευρά του εγκεφάλου, οι οποίοι βρίσκονται μέσα στον κροταφικό λοβό. Ο ιππόκαμπος είναι μέρος του μεταιχμιακού συστήματος. Πρόκειται για μια ομάδα εγκεφαλικών δομών που ρυθμίζουν τις οσμές, τα συναισθήματα, τις αναμνήσεις και τις αυτόνομες συμπεριφορές (όπως ο καρδιακός ρυθμός, η αναπνοή, η εφίδρωση και άλλα). Όσον αφορά την ανατομία του, απαρτίζεται από διάφορες επιμέρους περιοχές:
- τις περιοχές CA1, CA2, CA3, CA4 με εξειδικευμένους νευρώνες
- το οδοντωτό έλυτρο, τη βασική περιοχή νευρογένεσης στον εγκέφαλο
- τον υποκορικό φλοιό που είναι ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ του ιππόκαμπου και του εγκεφαλικού φλοιού
Ποιος όμως είναι ο ρόλος του ιπποκάμπου σχετικά με την μνήμη; Όπως προαναφέρθηκε, ο ιππόκαμπος παίζει κρίσιμο ρόλο στη μεταφορά των εμπειριών από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Αν και δεν υπάρχει η αντίληψη πως αποθηκεύει μόνιμα τις αναμνήσεις, λειτουργεί ως κέντρο επεξεργασίας που οργανώνει και επεξεργάζεται τις πληροφορίες για τη μετάβασή τους σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου, κυρίως στον εγκεφαλικό φλοιό για αποθήκευση. Ο ιππόκαμπος είναι επίσης κομβικός για τη δηλωτική μνήμη, η οποία αφορά γεγονότα, ονόματα, ημερομηνίες και γενικά πληροφορίες που ανακαλούνται συνειδητά. Εκτός αυτού, διαδραματίζει καίριο ρόλο στη χωρική μνήμη, που αναφέρεται στην ικανότητα προσανατολισμού στο περιβάλλον και δημιουργίας νοητικών χαρτών.
Η σημασία του ιππόκαμπου αναδείχθηκε μάλιστα, μέσα από χαρακτηριστικές επιστημονικές μελέτες, με πιο γνωστή αυτή του ασθενούς Henry Molaison. Το 1953, για την αντιμετώπιση σοβαρών κρίσεων επιληψίας, μέρος του ιππόκαμπου και των παρακείμενων ιστών αφαιρέθηκε χειρουργικά και από τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Μετά τη χειρουργική επέμβαση, ο ασθενής δεν ήταν πλέον σε θέση να σχηματίσει νέες μακροπρόθεσμες μνήμες, ενώ οι μνήμες που είχαν αποθηκευτεί έως τότε διατηρήθηκαν. Η κλινική αυτή περίπτωση αποτέλεσε στη συνέχεια σημείο καμπής στην κατανόηση του ρόλου του ιππόκαμπου στη μνήμη και ήταν καταλυτική για την ανάπτυξη της νευροεπιστήμης.
Μια άλλη πτυχή του ρόλου του ιπποκάμπου είναι η σημασία του στη νευροπλαστικότητα. Η νευροπλαστικότητα είναι μια ιδιότητα του εγκεφάλου που του δίνει τη δυνατότητα να τροποποιεί τις λειτουργίες και τη δομή του ανάλογα με εμπειρίες, γνώσεις και ερεθίσματα από το περιβάλλον. Κυρίως στην παιδική, την εφηβική αλλά και στην ενήλικη ζωή, ο ιππόκαμπος παράγει συνεχώς νέους νευρώνες, φαινόμενο που ονομάζεται νευρογένεση. Η νευρογένεση, ύστερα από σχετικές μελέτες, έχει αποδειχθεί πως συμβάλλει στη μνήμη και τη μάθηση.
Τέλος, άλλη μια απόδειξη του ρόλου του ιπποκάμπου στη μνημονική ικανότητα αποτελεί το γεγονός πως βλάβες του σχετίζονται με διάφορες νευρολογικές παθήσεις όπως η Νόσος Alzheimer. Κατά την πασίγνωστη αυτή νόσο η φθορά που προκαλείται στον ιππόκαμπο οδηγεί σε απώλεια πρόσφατων αναμνήσεων. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, είναι εύκολα αντιληπτό πως ο ιππόκαμπος, αν και μικρός ανατομικά, αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές δομές του ανθρωπίνου σώματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hippocampus, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Neurogenesis in the adult human hippocampus, Nature Medicine, διαθέσιμο εδώ
