Της Βερονίκης Κούτσικου,
Η ζωή πίσω από τα κάγκελα δεν είναι απλώς μια κατάσταση περιορισμού της ελευθερίας. Είναι μια πραγματικότητα γεμάτη προκλήσεις, δυσκολίες και ψυχολογικές πιέσεις που δοκιμάζουν την αντοχή και την ψυχική υγεία των κρατουμένων. Η απομόνωση, η στέρηση των βασικών δικαιωμάτων και το κοινωνικό στίγμα, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που συχνά οδηγεί σε απελπισία και απάθεια. Σε αυτό το περιβάλλον, η εκπαίδευση δεν αποτελεί απλώς ένα ακόμα μάθημα, αλλά έναν πυλώνα ελπίδας και ανανέωσης, ένα ισχυρό εργαλείο για την επανένταξη και την κοινωνική αποκατάσταση.
Η σημασία της εκπαίδευσης στις φυλακές
Η εκπαίδευση μέσα στο σωφρονιστικό σύστημα δεν αποτελεί μόνο μια μέθοδο απόκτησης γνώσεων, αλλά κυρίως μια οδό απελευθέρωσης της σκέψης και της ψυχής. Μετατρέπει τη φυλακή από τόπο τιμωρίας, σε χώρο που μπορεί να δώσει νέες ευκαιρίες και ελπίδες. Διεθνείς μελέτες έχουν δείξει ότι οι κρατούμενοι που συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά υποτροπής. Η εκπαίδευση αυξάνει τις δεξιότητες και την αυτοπεποίθηση, βελτιώνει την απασχολησιμότητα μετά την αποφυλάκιση και βοηθά στη δημιουργία θετικότερων στάσεων και συμπεριφορών.
Τα προγράμματα εκπαίδευσης που εφαρμόζονται σε πολλές χώρες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα. Πολλοί κρατούμενοι έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Έτσι, βασικά μαθήματα ανάγνωσης, γραφής και μαθηματικών είναι αναγκαία. Παράλληλα, υπάρχουν προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης που στοχεύουν στην ανάπτυξη τεχνικών δεξιοτήτων, καθώς και μαθήματα ξένων γλωσσών, πληροφορικής και καλλιτεχνικής έκφρασης. Σε κάποιες χώρες έχουν δημιουργηθεί συνεργασίες με πανεπιστήμια για την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης, δίνοντας σε κρατουμένους τη δυνατότητα να αποκτήσουν πτυχία, κάτι που ενισχύει σημαντικά τις προοπτικές τους μετέπειτα.
Εκπαίδευση και ψυχοκοινωνική υποστήριξη
Η εκπαίδευση στις φυλακές δεν περιορίζεται στη μετάδοση γνώσεων. Είναι στενά συνδεδεμένη με την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των κρατουμένων. Οι φυλακές είναι συχνά χώροι όπου η απομόνωση και η κοινωνική απόρριψη δημιουργούν βαριά ψυχικά φορτία. Μέσα από την εκπαίδευση, οι κρατούμενοι αποκτούν νόημα και σκοπό στη ζωή τους. Τα μαθήματα τους δίνουν την ευκαιρία να νιώσουν παραγωγικοί, να βελτιώσουν την αυτοεκτίμησή τους και να καλλιεργήσουν νέες αξίες.
Το περιβάλλον της τάξης μέσα στη φυλακή γίνεται μια μικρογραφία της κοινωνίας, όπου αναπτύσσονται σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλοσεβασμού. Η αλληλεπίδραση με τους εκπαιδευτές και τους συμμαθητές συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση, την ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων και την αντιμετώπιση των προσωπικών προκλήσεων. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι εκπαιδευτές λειτουργούν και ως ψυχολογικοί υποστηρικτές, προσφέροντας έναν ασφαλή χώρο έκφρασης και ανάπτυξης.
Προκλήσεις και εμπόδια στην εκπαίδευση των κρατουμένων
Παρά τα πολλά οφέλη, η εκπαίδευση στις φυλακές αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες:
- Περιορισμένοι Πόροι: Οι σωφρονιστικές αρχές σε πολλές χώρες έχουν περιορισμένους οικονομικούς πόρους για να αναπτύξουν και να συντηρήσουν εκπαιδευτικά προγράμματα. Οι υποδομές είναι συχνά ανεπαρκείς, ενώ η πρόσληψη εκπαιδευτικού προσωπικού με ειδικές γνώσεις είναι δύσκολη.
- Περιορισμοί Ασφαλείας: Οι αυστηροί κανόνες ασφαλείας των φυλακών περιορίζουν την πρόσβαση σε τεχνολογικά μέσα και βιβλιοθήκες. Η χρήση υπολογιστών, διαδικτύου και ψηφιακών εργαλείων γίνεται δύσκολη, ενώ η μεταφορά των εκπαιδευτικών υλικών υπόκειται σε αυστηρό έλεγχο.
- Ψυχολογικές και Κοινωνικές Δυσκολίες: Πολλοί κρατούμενοι αντιμετωπίζουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και νιώθουν αποθαρρυμένοι, λόγω της παλαιότερης σχολικής αποτυχίας ή λόγω προβλημάτων μάθησης. Επίσης, το περιβάλλον της φυλακής και το προσωπικό ιστορικό μπορεί να δημιουργούν εμπόδια στη συμμετοχή τους στα μαθήματα.
- Κοινωνικό Στίγμα: Το αρνητικό κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει τους αποφυλακισμένους δημιουργεί δυσκολίες στην αποκατάσταση και απασχόλησή τους μετά την αποφυλάκιση, κάτι που αποθαρρύνει συχνά την προσπάθεια για μάθηση.
Επιτυχημένα παραδείγματα και παγκόσμιες προσεγγίσεις
Σε πολλές χώρες, η εκπαίδευση στις φυλακές έχει αναγνωριστεί ως κεντρικό στοιχείο σωφρονισμού και κοινωνικής επανένταξης. Για παράδειγμα:
- Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μεγάλα προγράμματα εκπαίδευσης σε σωφρονιστικά ιδρύματα έχουν μειώσει δραματικά τα ποσοστά υποτροπής. Μελέτες δείχνουν πως κρατούμενοι που εκπαιδεύτηκαν έχουν 43% λιγότερες πιθανότητες να ξαναβρεθούν στη φυλακή.
- Στη Γερμανία και στον Καναδά, δίνεται μεγάλη έμφαση στην επαγγελματική κατάρτιση και στην ψυχολογική υποστήριξη μέσω της εκπαίδευσης, ενώ η συνεργασία με πανεπιστήμια επιτρέπει σε πολλούς κρατούμενους να συνεχίσουν ακαδημαϊκές σπουδές.
- Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το πρόγραμμα “Prison Education Framework” στοχεύει στη συνεχή βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων που ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Στην Ελλάδα, παρά τις σημαντικές δυσκολίες, καταβάλλονται προσπάθειες για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας μέσα στις φυλακές, με συνεργασίες με πανεπιστημιακά ιδρύματα και φορείς. Παρά τα εμπόδια, υπάρχουν φωτεινές περιπτώσεις κρατουμένων που βρήκαν στο σχολείο της φυλακής τη δύναμη να ξαναχτίσουν τη ζωή τους.
Ο ρόλος της τεχνολογίας στην εκπαίδευση των κρατουμένων
Η ψηφιακή εποχή προσφέρει νέες ευκαιρίες για την εκπαίδευση εντός των φυλακών. Η ενσωμάτωση ηλεκτρονικών υπολογιστών, ψηφιακών βιβλίων και πλατφορμών τηλεκπαίδευσης μπορεί να συμβάλει στην κάλυψη των ελλείψεων των παραδοσιακών εκπαιδευτικών μέσων. Ιδιαίτερα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, που οι φυσικές συναντήσεις έγιναν αδύνατες, η τηλεκπαίδευση ανέδειξε τη δυνατότητα να συνεχιστεί η μάθηση ακόμη και σε απομονωμένα περιβάλλοντα. Ωστόσο, η χρήση τεχνολογίας στις φυλακές πρέπει να σχεδιαστεί προσεκτικά, λαμβάνοντας υπόψη τα μέτρα ασφαλείας και την προστασία της ιδιωτικότητας. Η δημιουργία ασφαλών και ελεγχόμενων δικτύων πρόσβασης στο διαδίκτυο για εκπαιδευτικούς σκοπούς, σε συνδυασμό με ειδικά εκπαιδευτικά λογισμικά, μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την ποιότητα και την εμβέλεια της εκπαίδευσης.
Η εκπαίδευση ως κοινωνική ευθύνη και επένδυση
Η εκπαίδευση των κρατουμένων δεν είναι μόνο ζήτημα σωφρονισμού, αλλά πρωτίστως θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως των λαθών του, δικαιούται μια δεύτερη ευκαιρία. Επενδύοντας στην εκπαίδευση μέσα στις φυλακές, η κοινωνία μειώνει τα ποσοστά εγκληματικότητας, μειώνει τα έξοδα φυλάκισης και δημιουργεί πιο υγιείς και παραγωγικούς πολίτες. Είναι μια επένδυση στο μέλλον, που ανταποδίδει πολλαπλά.
Η εκπαίδευση στις φυλακές είναι ένας από τους πιο δυνατούς μοχλούς κοινωνικής αλλαγής και επανένταξης. Παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια, η προσπάθεια να προσφερθεί μάθηση στους κρατούμενους αξίζει κάθε πόρο και υποστήριξη. Είναι το φως που μπορεί να διαπεράσει το σκοτάδι της φυλακής και να ανοίξει δρόμους ελπίδας, ανάπτυξης και νέας ζωής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Costelloe, A. (2014), Learning behind bars: Exploring the experiences of prison learners in Ireland, European Journal on Criminal Policy and Research
- Davis, L. M., Bozick, R., Steele, J. L., Saunders, J., & Miles, J. N. (2013), Evaluating the effectiveness of correctional education: A meta-analysis of programs that provide education to incarcerated adults, RAND Corporation
- Σ. Μπουζάκης,(2010), Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, Αθήνα: εκδόσεις Gutenberg
- Μ. Κουτούζης (2006), Εκπαίδευση ενηλίκων και κοινωνικός αποκλεισμός: η περίπτωση των φυλακών, Αθήνα: εκδόσεις Μεταίχμιο
