Της Αντωνίας Αποστόλου,
Είναι ευρέως γνωστή η πολυπολιτισμικότητα της Αμερικής: Αφροαμερικανοί, Ασιάτες κι Ευρωπαίοι ζουν μαζί, με κοινό τους παρονομαστή να είναι η αμερικανική υπηκοότητα. Παρόλα αυτά, η ιστορία έχει κάποιες «κρυφές» πτυχές, όχι τόσο γνωστές στο ευρύ κοινό. Μία από αυτές είναι η επισιτιστική κρίση της Ιρλανδίας τον 19ο αιώνα και οι μεταναστευτικές ροές προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πιο συγκεκριμένα, η Μεγάλη Ιρλανδική Πείνα (Great Hunger) αποτελεί μία από τις πιο καταστροφικές και τραγικές επιδημίες που υπήρξαν στην ευρωπαϊκή ιστορία του 19ου αιώνα. Αν κι φαινομενικά η κρίση αυτή αποδόθηκε σε φυσική καταστροφή, μιας και οι σοδειές πατάτας καταστράφηκαν από τον μύκητα Phytophthora infestans ή αλλιώς περονόσπορος, οι πραγματικές αιτίες ήταν πολύ βαθύτερες, αγγίζοντας τον κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό τομέα. Ο αντικατοπτρισμός των ανισοτήτων της εποχής και η δυναμική της βρετανικής αποικιοκρατίας είναι κάτι που δεν μπορούσε εύκολα να αγνοηθεί.
Η Ιρλανδία εκείνο τον καιρό ήταν σε δραματική κατάσταση. Ο πληθυσμός, κατά κύριο λόγο αγροτικός και οικονομικά καθυστερημένος, που μετά βίας μπορούσε να επιβιώσει, καλούταν να πληρώνει τεράστια ποσά στην μορφή των φόρων, σε μία μικρή ομάδα Ιρλανδών και Βρετανών Προτεσταντών γαιοκτημόνων, οι οποίοι κατά κανόνα δεν καλλιεργούσαν εκείνοι την γη τους, αλλά έμεναν μακριά από τα κτήματά τους. Η χώρα είχε αποκλειστεί από την βιομηχανική ανάπτυξη, εξαιτίας της μερκαντιλιστικής πολιτικής που ασκούσε η Μεγάλη Βρετανία.
Η μόνη τεχνική καινοτομία ήταν η καλλιέργεια της πατάτας. Είχε παρατηρηθεί ότι ένα στρέμμα πατάτα μπορούσε να θρέψει περισσότερους ανθρώπους, από ένα στρέμμα εντός του οποίου ήταν φυτεμένο κάποιο άλλο χόρτο ή λαχανικό. Αυτή η αντικατάσταση των παλαιών καλλιεργειών με την καλλιέργεια της πατάτας επέτρεψε τον πληθυσμό να αυξηθεί σε πολύ σημαντικό βαθμό.
Η ζήτηση των γαιοκτημόνων για τον μέγιστο αριθμό εργατικών χεριών που θα μπορούσαν να δουλέψουν στις νέες καλλιέργειες, οι οποίες τροφοδοτούσαν την αναπτυσσόμενη βρετανική αγορά, αυξήθηκε ραγδαία, πολλαπλασιάζοντας με αυτόν τον τρόπο τον πολλαπλασιασμό των μικρών κλήρων. Έτσι, σύμφωνα με υπολογισμούς, έως το 1842 στο Connacht, το 64% των μεγάλων κτημάτων είχαν έκταση που δεν υπερέβαινε τα 20 στρέμματα, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός των μικροσκοπικών κλήρων λιγότερο από 4 στρέμματα. Με αυτόν τον τρόπο, κατά την διάρκεια του 18ου και στα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα, ο ιρλανδικός πληθυσμός αυξήθηκε σημαντικά, με την απαραίτητη ποσότητα πατάτας να αντιστοιχεί σε μισό έως ένα κιλό ανά άτομο ημερησίως, τουλάχιστον έως το 1820, με λίγο γάλα και μερικές φορές με λίγη ρέγγα. Ο πληθυσμός της Ιρλανδίας ζούσε σε τέτοιο όριο φτώχειας, που όμοια της δεν υπήρχε πουθενά αλλού στην δυτική Ευρώπη.
Παρόλα αυτά, η φτώχεια δεν έμελλε να είναι το μοναδικό βάσανο αυτού του λαού. Λίγο μετά το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων, η έλλειψη τροφίμων και το ξέσπασμα επιδημιών άρχισε να σφυροκοπά τον ιρλανδικό λαό. Η σοδειά της πατάτας άρχισε να «αρρωσταίνει» από τον περονόσπορο, με άμεση συνέπεια την μείωση παραγωγής του μόνου αγαθού που μπορούσε να καταναλώνει ο φτωχός λαός. Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές δεν μπόρεσε ούτε σήμερα να αποκαλυφθεί από την επισιτιστική κρίση του 1847, η οποία ήταν η μέγιστη ανθρώπινη καταστροφή στην ιστορία της Ευρώπης, από το 1815 έως το 1914. Οι υπολογισμοί, που έγιναν κατά προσέγγιση, δείχνουν ότι περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν από την πείνα και από τις συνέπειες της και άλλο ένα εκατομμύριο εγκατέλειψε το νησί για να σωθεί.
Η μετανάστευση δεν ήταν κάτι πρωτοφανές για αυτήν την εποχή. Από τις αρχές του 18ου αιώνα, υπήρχε μία σταθερή ροή μεταναστών από την Ιρλανδία προς την Βρετανία και τις ΗΠΑ. Όμως, μετά τον χειμώνα το 1845, οι ροές αυτές γιγαντώθηκαν. Το 1850, το 26% του πληθυσμού της Νέας Υόρκης ήταν Ιρλανδοί, με τους Ιρλανδούς που ζούσαν στο Δουβλίνο να είναι πολύ λιγότεροι!
Στα 6 χρόνια που διήρκεσε η επισιτιστική κρίση, 5.000 πλοία έκαναν το επικίνδυνο υπερατλαντικό ταξίδι, με τα περισσότερα πλοία να είναι παλιά. Μερικά εξ αυτών είχαν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για την μεταφορά δούλων. Ωστόσο, συνέχισαν να ταξιδεύουν μόνο και μόνο επειδή το πρόσταζε η ανάγκη της εποχής εκείνης. Ελάχιστες αλλαγές είχαν γίνει στο εσωτερικό τους, με τις εγκαταστάσεις υγιεινής να είναι ανύπαρκτες και οι επιβάτες να επιβιώνουν με ελάχιστη τροφή.
Δεν ήταν λίγοι οι επιβάτες, οι οποίοι όντας εξασθενημένοι από την πείνα, αρρώστησαν. Το 1847, τα πλοία που μετέφεραν κόσμο στον Καναδά αποκαλούταν «πλοία-φέρετρα». Από τους 100.000 μετανάστες που μετέφεραν, οι 16.000 περίπου έχαναν την ζωή τους εν πλω, ενώ πολλοί άλλοι πέθαιναν λίγο μετά την άφιξή τους. Οι επιστολές που έστελναν οι Ιρλανδοί που επιβίωναν από το ταξίδι αυτό, εμπεριείχαν περιγραφές για τις συνθήκες ταξιδιού, όμως οι Ιρλανδοί έφευγαν από τον τόπο τους σωρηδόν.
Κάποιοι γαιοκτήμονες προσέφεραν την βοήθειά τους στους ενοικιαστές τους, προκειμένου να επιβιώσουν. Παραδείγματος χάριν, ένας γαιοκτήμονας μίσθωσε τρία καράβια και συνείσφερε οικονομικά για τα εισιτήρια των χιλίων εργαζομένων του. Ωστόσο, οι περισσότεροι Ιρλανδοί έπρεπε να αγωνιστούν μόνοι τους για να βρουν τα ναύλα τους. Το σύνηθες ήταν να μπορούν να φύγουν ένας -το πολύ- δύο άτομα από μία μεγάλη οικογένεια, αναγκάζοντας τους υπόλοιπους να μείνουν πίσω και η οικογένεια να διαλύεται.
Σήμερα. σε όλη την Ιρλανδία, γκρεμισμένοι τοίχοι κι ερειπωμένα σπίτια υπενθυμίζουν τα δύσκολα χρόνια που αναγκάστηκε να υπομείνει ο ιρλανδικός λαός εκείνη την εποχή. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, πάνω από 40 εκατομμύρια άνθρωποι μπορούν να θεωρηθούν ιρλανδικής καταγωγής.
Η Μεγάλη Πείνα δεν είναι μόνο ένα ιστορικό γεγονός, αλλά μία υπενθύμιση για τους κινδύνους που ελλοχεύουν πίσω από την διατροφική εξάρτηση, τις κοινωνικές ανισότητες. καθώς και την πολιτική αδιαφορία. Επισιτιστικές κρίσεις υπάρχουν ακόμα και στις μέρες μας, με παρόμοιο μοτίβο που και πάλι μόνο ο απλός λαός υποφέρει και βασανίζεται. Γιατί πάντα η ιστορία επαναλαμβάνεται και ο σύγχρονος κόσμος οφείλει να πάρει μαθήματα από αυτή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Tο Ιρλανδικό εθνικό ζήτημα κατά την περίοδο 1830-1914, historicalquest.com, Διαθέσιμο εδώ
- Η μεγάλη πείνα που ανάγκασε τους Ιρλανδούς να μεταναστεύσουν. Οι ευθύνες των Βρετανών. Στην ξενιτιά τους εξολόθρευσε η πανώλη. Οι νύφες και άλλες ομοιότητες με τους Έλληνες μετανάστες, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η Μεγάλη Ιρλανδική Πείνα—Ένα Χρονικό Θανάτου και Μετανάστευσης, woljw.org, Διαθέσιμο εδώ
