Του Βασίλη Μορφονιού,
Το Rashomon αποτελεί μία από τις σκοτεινότερες και πλέον κυνικές ταινίες του Kurosawa. Ωστόσο, το φινάλε της φυτεύει ένα σπόρο ελπίδας που δεν πρόκειται να καλλιεργηθεί και να ευδοκιμήσει παρά μόνο στο Red Beard. Αν θυμηθούμε, ο υλοτόμος βρίσκει και σώζει ένα εγκαταλελειμμένο βρέφος υπό καταρρακτώδη βροχή. Πρόκειται για μια αξιοσημείωτη στιγμή. Μέχρι εκείνο το σημείο, η αφήγηση είναι βυθισμένη στην απελπισία. Η υιοθεσία του παιδιού στο τέλος, όμως, υπαινίσσεται όχι μόνο μια ελπίδα για το μέλλον, αλλά και έναν τρόπο συμφιλίωσης με την καχυποψία του κόσμου, μέσω της ανακούφισης του ανθρώπινου πόνου.
Το Red Beard είναι τόσο η ιστορία του ομώνυμου χαρακτήρα όσο και ενός θεσμού: μιας δημόσιας κλινικής στον Έντο της Ιαπωνίας του 19ου αιώνα. Ο Kurosawa δεν φείδεται προσπαθειών για να δημιουργήσει ένα περιβάλλον όσο το δυνατόν πιο αυθεντικό. Ο Γιασουμότο, ένας νεαρός γιατρός, φιλοδοξεί να γίνει ο προσωπικός γιατρός του Σογκούν, κάτι που θα του εξασφάλιζε οικονομική άνεση και κοινωνική ανέλιξη. Επέλεξε να γίνει γιατρός λόγω των οικονομικών οφελών και του κύρους, όχι για να σώζει ζωές. Ωστόσο, λόγω συνθηκών πέρα από τη θέλησή του, καταλήγει να γίνει ασκούμενος σε μια μικρή αγροτική κλινική στο Κοσικάουα. Διευθυντής της κλινικής είναι ο Κιότζο Νίντε (Μιφούνε), γνωστός με το παρατσούκλι «Ακαχιγκε» — δηλαδή «Κόκκινος Γενειοφόρος».
Ο Red Beard στα νιάτα του φαίνεται να ήταν γνωστός samurai. Δεν μαθαίνουμε πολλά για το μυστηριώδες παρελθόν του, καθώς ο ίδιος δεν φαίνεται να το νοσταλγεί. Δε μοιάζει να μετανιώνει καθόλου για την προσωπική απώλεια κύρους. Το όπλο του δεν είναι το σπαθί, αλλά το κουτάλι της ιατρικής· το θάρρος του δεν εκφράζεται στη μάχη αλλά στη συμπόνια. Όμως, η συμπόνια του δεν είναι ήπια, είναι τραχιά και στιβαρή. Ένας απόφοιτος ασκούμενος λέει στον Γιασουμότο ότι ο Red Beard είναι «πεισματάρης, απερίσκεπτος, ριζοσπαστικός και υπερήφανος».
Πράγματι, στην αρχική τους συνάντηση, ο Γιασουμότο αποθαρρύνεται από τη συμπεριφορά του Red Beard και υπόσχεται να επαναστατήσει εναντίον της αυθεντίας του και να φύγει από την κλινική το συντομότερο δυνατό. Αγνοεί και παρακούει τις εντολές του. Έρχεται μάλιστα κοντά στον θάνατο έπειτα από μια συνάντηση με μια μοιραία γυναίκα με τάσεις αυτοκτονίας, αλλά ο Red Beard τον σώζει εγκαίρως.
Καθώς αναρρώνει, ο Γιασουμότο αναγνωρίζει τη δύναμη του χαρακτήρα του γιατρού και αρχίζει να υιοθετεί τη βλεψή του για τον κόσμο (Weltanschauung). Ο Red Beard πιστεύει ότι «η ιατρική γνώση ανήκει σε όλους». Αντιμετωπίζει τους ασθενείς του με σεβασμό και χωρίς υπεροψία ανεξαρτήτως κοινωνικής προέλευσης. Πρόκειται για μια ταινία που καταγγέλλει την εμπορευματοποίηση της υγείας και υπογραμμίζει ότι η φτώχεια είναι βασική αιτία της ασθένειας. Στον σύγχρονο κόσμο του ανεξέλεγκτου νεοφιλελευθερισμού μοιάζει να υπάρχει έλλειψη από “Red Beards”. Αυτό φαίνεται από την παρακμή των δημοσίων δομών υγείας και από τη φιλαργυρία των ιδιωτικών. Φάνηκε στην πανδημία από τη γενναιότητα των ανώνυμων νοσηλευτικών που ήρθε σε αντίθεση με το ναρκισσισμό και την αυτοπροβολή των «τηλε—γιατρών» που έσπευσαν να εκμεταλλευτούν την κρίση για προσωπικό κέρδος και κύρος. Οι κοινωνίες μας αρρωσταίνουν τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή αλλά κανείς δεν ενδιαφέρεται να τις θεραπεύσει. Το ότι κατέχει κάποιος πτυχίο ιατρικής δεν τον κάνει ανθρωπιστή.
Όλοι μας είμαστε τραυματισμένοι με πολλούς τρόπους. Έχουμε ανάγκη από κοινωνικούς θεσμούς σαν αυτόν που παρουσιάζει η ταινία — θεσμούς που θα μας συνδράμουν ουσιαστικά στην ίαση και αποκατάσταση. Ο κριτικός Brandon Habes γράφει: «Ο Kurosawa, μέσω του χαρακτήρα του Red Beard, φαίνεται να πιστεύει ότι η αληθινή θεραπεία επιτυγχάνεται, όταν ο προσωπικός πόνος μεταμορφώνεται σε έργο ανακούφισης του πόνου των άλλων. Η απώλεια του εαυτού οδηγεί στην εύρεσή του. Οι ασθενείς αποκτούν ενσυναίσθηση φροντίζοντας άλλους ασθενείς — και ο κύκλος συνεχίζεται μέχρι όλοι να γιατρευτούν».
Το Red Beard φιλοσοφεί γύρω από το ερώτημα τι καθιστά κάποιον «καλό ιατρό». Δεν είναι η ικανότητα ίασης, αλλά η ικανότητα διάσωσης ζωών με κάθε δυνατό τρόπο — ακόμη και μέσω της απλής ακρόασης των ιστοριών των ετοιμοθάνατων. Όλοι έχουν μια ιστορία που αξίζει να ειπωθεί. Η ταινία καταθέτει με ευαισθησία και ενσυναίσθηση τις ιστορίες των γυναικών που έχουν υποστεί κακοποίηση και βιασμό, αντιμετωπίζοντάς τες με αξιοπρέπεια και αποστασιοποίηση.
Αυτό που εντυπωσιάζει στο πρόσωπο του Red Beard είναι η αφοσίωση με την οποία προωθεί το καλό. Πρόκειται για έναν ιατρό που έχει αντικρίσει το σύνολο σχεδόν των σκοτεινών πτυχών της ανθρώπινης ύπαρξης. Ωστόσο, δεν φέρει ίχνος κυνισμού. Είναι ηλικιωμένος, σοφός και έμπειρος πέρα από κάθε προσδοκία και πάντοτε διαβλέπει πέρα από το τραύμα των ασθενών του προς τη θεραπεία που θα τους ολοκληρώσει, σαν να αναγνωρίζει προφητικά τη δυνατότητα που οι ίδιοι αγνοούν πως φέρουν. O Habes γράφει: «Δανειζόμενοι τη σωκρατική γλώσσα, ο Red Beard είναι όχι μόνο αγαθός, αλλά και η αιτία του αγαθού στους άλλους. Η αγαθότητά του είναι μεταδοτική: θεραπεύει τον Yasumoto, ο οποίος με τη σειρά του θεραπεύει την Otoyo. Κατόπιν, η Otoyo θεραπεύει τον Yasumoto όταν εκείνος αρρωσταίνει, γεγονός που την οδηγεί να φροντίσει τον μικρό κλέφτη. Ο ένας γιατρεύει τον άλλον, δημιουργώντας ένα δίκτυο αλληλεπίδρασης όπου η θεραπευτική τέχνη μοιάζει με ηλεκτρικό ρεύμα που διατρέχει τα νεύρα των χαρακτήρων, αφυπνίζοντας δυνάμεις που αγνοούσαν πως διέθεταν. Το νοσοκομείο στην ταινία δεν παρουσιάζεται απλώς ως χώρος ιατρικών διαγνώσεων και φαρμακευτικής αγωγής, αλλά ως πεδίο όπου ο ανθρώπινος πόνος μετασχηματίζεται πνευματικά σε μια κοινωνική διεργασία που απαιτεί υπομονή, φροντίδα, αγάπη και καλοσύνη».
Το Red Beard αποκαλύπτει την καλοσύνη της ανθρώπινης φύσης ακόμη περισσότερο από το Ikiru. Ενώ η ανθρωπιστική αφύπνιση στο Ikiru έχει εφήμερη και μεμονωμένη δράση, η αφύπνιση στο Red Beard δεν ηττάται εύκολα. Παρότι ο κόσμος παραμένει σκληρός και παράλογος, η κακία υποχωρεί μπροστά σε μια κατακλυσμιαία αισιοδοξία, η οποία ποτέ δεν εκπίπτει στον συναισθηματισμό. Αν και ο Kurosawa συνήθως επιλέγει ένα σκοτεινό ερμηνευτικό πλαίσιο (π.χ. Throne of Blood, High and Low), είναι ευχάριστο να τον βλέπει κανείς να εργάζεται σε μια τελείως αντίθετη κατεύθυνση, όπου το «κακό γεννά κακό» αντικαθίσταται από τη βαθιά πίστη ότι «το καλό γεννά καλό». Παρότι ο θάνατος, η ασθένεια και η εξαθλίωση είναι παρόντα, παραμένουν άνθρωποι με αγαθές προθέσεις που επιλέγουν την ελπίδα έναντι της πικρίας, την υπομονή έναντι της απόγνωσης. Όπως υποστηρίζει και ο Donald Ritchie, διακεκριμένος ιστορικός του ιαπωνικού κινηματογράφου: «ο κόσμος στον οποίο ζούμε μπορεί πράγματι να είναι μια κόλαση, αλλά το καλό είναι εξίσου μεταδοτικό με το κακό».
Το Red Beard αποτελεί το τέλος μιας εποχής για τον Kurosawa. Ήταν η 23η ταινία του σε ισάριθμα χρόνια, αλλά μετά από μια δύσκολη περίοδο ψυχικών διαταραχών και αποτυχημένων προσπαθειών στο Χόλιγουντ, θα δημιουργήσει μόλις 7 ταινίες στα επόμενα 28 χρόνια. Είναι επίσης η τελευταία του ασπρόμαυρη ταινία, καθώς και η τελευταία συνεργασία του με τον Toshiro Mifune, ο οποίος είχε πρωταγωνιστήσει σε 15 από τις 16 προηγούμενες. O διάσημος ηθοποιός είχε μεταμορφωθεί πολλές φορές υπό το φακό του Kurosawa, παίζοντας χαρακτήρες που μεταμορφώνονται προς το καλύτερο ή το χειρότερο. Αυτός που ξεκίνησε ως αλαζονικός, επιδεικτικός και παράτολμος γκάνγκστερ, ολοκληρώνει τη συνεργασία του με τον Kurosawa ως γερασμένος, συμπονετικός ιατρός, αμετακίνητος στην ηθική του. Στο Red Beard, ο χαρακτήρας του Μιφούνε είναι ήδη πλήρως διαμορφωμένος. Οι υπόλοιποι γύρω του αλλάζουν εξαιτίας του. Ο Κόκκινος Γενειοφόρος δεν διανύει κάποιο ταξίδι· είναι ο προορισμός. Μεταξύ Kurosawa και Mifune, το Red Beard ήταν η κατάλληλη κορύφωση μιας εξαίσιας καλλιτεχνικής σχέσης. Ο χαρακτήρας του Red Beard αντανακλά ίσως τον ίδιο τον Kurosawa — έναν τελειομανή δημιουργό με ακλόνητη προσήλωση στο έργο του. Μέσω της καλοσύνης, της γενναιοδωρίας και της αυταπάρνησης, το έργο μας αφήνει με την πεποίθηση πως η αληθινή φροντίδα έχει εκθετική δύναμη και μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Δεδομένου ότι ο ίδιος ο Kurosawa πήγε να αυτοκτονήσει λίγα χρόνια μετά ίσως το έργο αυτό ήταν μια προσευχή για την ίδια του τη ψυχή, όχι μια διαπίστωση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Akahige, imdb.com, διαθέσιμο εδώ
