Της Μαρίας Ραβάνη,
Η στεγαστική κρίση της Ισπανίας είναι αδιαμφισβήτητα πολυεπίπεδη, καθώς και ένα φλέγον θέμα που αφορά όχι μόνο τη συγκεκριμένη χώρα, αλλά όλες τις χώρες που στηρίζουν την οικονομία τους στον τουριστικό τομέα και προσφέρουν ένα δημοφιλές τουριστικό προϊόν στο παγκόσμιο κοινό. Και παρόλο που η λεγόμενη βραχυπρόθεσμη μίσθωση και το Airbnb φαίνεται πως κρύβονται πίσω από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι των αστικών κέντρων, το ζήτημα των παράνομων καταληψιών (“ocupas”) αποτελεί ακόμη ένα αγκάθι, τουλάχιστον για μια σημαντική μερίδα του μόνιμου πληθυσμού της χώρας.
Το φαινόμενο των ocupas λοιπόν, έχει μακρά ιδεολογική και πολιτική ιστορία. Πρόκειται ουσιαστικά για την κατάληψη κτηρίων, είτε δημόσιων είτε ιδιωτών, από άτομα που δεν έχουν δική τους μόνιμη κατοικία και συνήθως βρίσκονται σε οικονομική δυσχέρεια. Εάν δεν τους πιάσει κάποιος επ’αυτοφώρω (την ώρα δηλαδή που μπαίνουν στο σπίτι), κινείται μία μακρά νομική διαδικασία – η οποία έως φέτος μπορούσε να διαρκέσει μέχρι και 1 χρόνο – μέχρι να αποδειχτεί ότι το συγκεκριμένο κτήριο δεν τους ανήκει και να ακολουθηθούν οι αντίστοιχες διαδικασίες έξωσης. Η συνήθης πρακτική που ακολουθείται είναι ομάδες ατόμων να μπαίνουν σε σπίτια που είναι είτε εγκαταλελειμμένα, είτε οι ιδιοκτήτες τους λείπουν αρκετό καιρό, να αλλάζουν απευθείας τις κλειδαριές και να κάνουν κατάληψη στο χώρο, μετακομίζοντας ουσιαστικά ολοκληρωτικά.
Όσον αφορά τις κατοικίες ιδιωτών, είναι απαράβατος κανόνας (καθώς ορίζεται και από το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο), ότι δεν μπορεί να γίνει κατάληψη σε δηλωμένη πρώτη κατοικία κάποιου, οπότε στόχος των καταληψιών είναι εκείνοι που έχουν παραπάνω από 1 σπίτια. Ορισμένες φορές για αυτές τις καταλήψεις ευθύνονται και οργανωμένες ομάδες ατόμων, οι οποίες επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν το χώρο για διάφορες – πολλές φορές παράνομες – δραστηριότητες. Το ιδεολογικό τώρα υπόβαθρο των συγκεκριμένων καταλήψεων σχετίζεται με τις αρχές της κοινοκτημοσύνης (σε μια στρεβλή κατά κάποιον τρόπο απόδοσή τους) και έχει διχάσει την ισπανική κοινωνία, αναδεικνύοντας τις κοινωνικοοικονομικές στρωματοποιήσεις που παρουσιάζει αυτή η τεράστια σε έκταση χώρα.
Κάποιοι τάσσονται υπέρ των καταληψιών, αναφέροντας πως υπάρχουν πολλά ανεκμετάλλευτα κτήρια και ακόμη περισσότεροι άνθρωποι χωρίς στέγη, κάτι που με κοινωνικά και ηθικά κριτήρια φαντάζει ανεπίτρεπτο. Επιπλέον, ο δυσανάλογος διαμοιρασμός του πλούτου μέσα στα πλαίσια του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος – κάτι συχνά κατακριτέο από την ισπανική κοινωνία – με τέτοιες δράσεις φαίνεται πως «διορθώνεται κοινωνικά», ώστε οι πλούσιοι να σταματήσουν να γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί να μπορέσουν να εξασφαλίσουν τουλάχιστον μία στέγη. Ο ρομαντισμός με τον οποίο πολλές οργανώσεις έχουν αγκαλιάσει το κίνημα των “ocupas” αναδεικνύει την ριζοσπαστική και «αριστερή» ιστορία της χώρας αυτής, όπου αξίες όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και η ισότητα πρυτανεύουν. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο το γεγονός ότι σε αρκετές γειτονίες όπου υπάρχουν ocupas, αυτοί κατορθώνουν να συνυπάρχουν για σημαντικά χρονικά διαστήματα με τους υπόλοιπους κατοίκους, δίχως πολλές εντάσεις και προστριβές.
Στην αντίπερα, όμως, όχθη είναι πολλοί εκείνοι που αναφέρουν πως κανείς δεν δύναται να έχει δικαίωμα πάνω σε μία ακίνητη περιουσία που στην ουσία δεν έχει πληρώσει. Ο καθένας έχει δικαίωμα να διαθέτει όσα σπίτια επιθυμεί, εφόσον έχει την οικονομική δυνατότητα να τα αγοράσει. Η πράξη της κατάληψης αποτελεί στην ουσία κλοπή μιας ξένης περιουσίας και είναι απαράδεκτο ο νόμος και οι αρμόδιες αρχές να μην επεμβαίνουν άμεσα σε τέτοιες καταστάσεις και να αποκαθιστούν την καθεστηκυία τάξη. Το επιχείρημα περί κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, ιδίως για τους ιδιοκτήτες που είδαν τις οικίες τους να γίνονται κέντρα διακίνησης ναρκωτικών ή συνεχόμενων πάρτι και καβγάδων, δεν έχει καμία απολύτως ουσία. Οι καταλήψεις για αυτούς τους ανθρώπους απλά συντηρούν ένα καθεστώς παρανομίας, με τεράστιες οικονομικές και προσωπικές απώλειες.
Η νεότερη νομοθεσία που σχετίζεται με το ζήτημα των ocupas παρουσιάστηκε πριν λίγους μήνες από την κυβέρνηση Sánchez και προσέφερε σημαντικές βελτιώσεις στο νομοθετικό πλαίσιο που σχετίζεται με τις καταλήψεις. Πλέον, η νομική διαδικασία θα γίνεται με ταχύτερους ρυθμούς, ενώ μόλις γίνει η επιβεβαίωση του καθεστώτος ιδιοκτησίας του ακινήτου ( μέσω των αντίστοιχων εγγράφων προφανώς), οι καταληψίες απομακρύνονται από την οικεία σε 1-2 ημέρες. Οι αστυνομικές αρχές επίσης έχουν πλέον δικαιοδοσία – σε επιβεβαιωμένες περιπτώσεις κατάληψης – να δρουν άμεσα και να μην περιμένουν την ολοκλήρωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών, οι οποίες έως πρότινος καθυστερούσαν την επέμβαση των αρχών. Σε περιπτώσεις δε, που οι αρχές έχουν αποδείξεις ότι πρόκειται για οργανωμένες ομάδες καταληψίων ή εγκληματικές οργανώσεις, οι ποινές πλέον είναι βαρύτατες. Οι αλλαγές αυτές κρίθηκαν απαραίτητες από το σύνολο του πολιτικού σώματος της χώρας, τα ήδη υπάρχοντα όμως κενά του συγκεκριμένου νομοθετικού πλαισίου για τους ocupas δεν φαίνεται να εξαλείφονται πλήρως. Κυρίως, διότι μέχρι να κινηθεί και ολοκληρωθεί η διαδικασία επιβεβαίωσης των τίτλων ιδιοκτησίας, πάλι θα έχουν περάσει μέρες μέχρι οι καταληψίες να διωχθούν από το οίκημα.
Το ζήτημα των ocupas έχει επηρεάσει καθοριστικά την πραγματικότητα χιλιάδων Ισπανών, οι οποίοι υφίστανται τις οικονομικές και ατομικές επιπτώσεις της κατάληψης των κτηρίων που τους ανήκουν. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι ότι το συγκεκριμένο κίνημα ξεκίνησε λόγω της έλλειψης στέγης και της οικονομικής δυσχέρειας που αντιμετωπίζει ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Όπως και στην Ελλάδα, έτσι και στην Ισπανία, υπάρχουν χιλιάδες εγκαταλελειμμένα κτήρια που δεν αξιοποιούνται, με τον επίσημο αριθμό των αστέγων να έχει αυξηθεί κατά 24% από το 2012, μιλώντας πλέον για τουλάχιστον 28.000 άτομα (τουλάχιστον σύμφωνα με τις επίσημες πηγές).
Πρόκειται, λοιπόν, για ένα πρόβλημα στο οποίο υπάρχουν ξεκάθαρες πολιτικές ευθύνες, όχι μόνο όσον αφορά την αντιμετώπιση των καταληψιών, αλλά κυρίως για τους λόγους πίσω από τους οποίους πολλά άτομα καταφεύγουν στην πράξη της κατάληψης. Οι αυξημένες τιμές στα ενοίκια και η στροφή των περισσότερων ιδιοκτητών προς το Airbnb, έχει κάνει την κατάσταση αφόρητη για το μέσο Ισπανό πολίτη. Προφανώς, αν τα πράγματα συνεχιστούν με αυτούς τους ρυθμούς, θα είναι ακόμη περισσότεροι εκείνοι που θα αρχίσουν να ψάχνουν λύσεις πέραν των συμβατικών για την εύρεση κατοικίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η αλήθεια για το πρόβλημα των καταλήψεων στην Ισπανία, tupropertyinspain.com, διαθέσιμο εδώ
- Το πρόβλημα των Ocupados στην Ισπανία: Μια αυξανόμενη κρίση για τους ιδιοκτήτες σπιτιού, varsoinvest.com, διαθέσιμο εδώ
- Everything About the New Anti-Okupa Law 2025: Key Changes and How It Protects Your Property, lpaspain.co, διαθέσιμο εδώ
- Πώς αντιμετωπίζει την στεγαστική κρίση η Ισπανία – Δραματική αύξηση των αστέγων, fortunegreece.com, διαθέσιμο εδώ
- Squatting in Spain: Understanding Spain’s “okupas” problem, idealista.com, διαθέσιμο εδώ
