Της Μαρίας Μαυρομανωλάκη,
Στις δημοκρατικές κοινωνίες, το κράτος δικαίου λειτουργεί ως ακρογωνιαίος λίθος της διακυβέρνησης, διασφαλίζοντας ότι η κρατική εξουσία οριοθετείται και δεσμεύεται από το νόμο και τους θεσμικούς ελέγχους. Η πρόσφατη απέλαση αλλοδαπών υπηκόων με προορισμό το Νότιο Σουδάν από την κυβέρνηση των ΗΠΑ—παρά τη ρητή απόφαση ομοσπονδιακού δικαστηρίου που απαγορεύει τέτοιες ενέργειες—εγείρει ανησυχίες ως προς τη συμμόρφωση της εκτελεστικής εξουσίας με τις δικαστικές αποφάσεις. Η υπόθεση αυτή όχι μόνο δοκιμάζει τη λειτουργική επάρκεια των συνταγματικών εγγυήσεων στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής και πρακτικής επιβολής της, αλλά καλεί σε νομική διερεύνηση της ισορροπίας των εξουσιών, της δικονομικής διαδικασίας και των ευθυνών του κράτους σύμφωνα με το εθνικό και το διεθνές δίκαιο.
Τον Μάιο του 2025, η κυβέρνηση Trump προέβη σε απέλαση οκτώ ατόμων στο Νότιο Σουδάν, ένα κράτος που συνεχίζει να μαστίζεται από εμφύλιες συγκρούσεις, πολιτική αστάθεια και σοβαρές ανθρωπιστικές κρίσεις. Οι απελαθέντες, προερχόμενοι από χώρες όπως η Μιανμάρ, η Κούβα, το Μεξικό, το Λάος και το Βιετνάμ, είχαν καταδικαστεί για σοβαρά ποινικά αδικήματα. Ωστόσο, η απομάκρυνσή τους από το αμερικανικό έδαφος πραγματοποιήθηκε κατά παράβαση απόφασης ομοσπονδιακού δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία καμία μετακίνηση αλλοδαπών σε τρίτη χώρα δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί χωρίς προηγούμενη επίσημη ειδοποίηση, παρέχοντας στα εμπλεκόμενα άτομα τουλάχιστον δέκα ημέρες προς αξιολόγηση και αμφισβήτηση της διαδικασίας. Η ίδια εντολή απαιτούσε να διασφαλιστεί στους απελαυνόμενους το δικαίωμα να αποδείξουν ότι, σε περίπτωση επιστροφής ή μεταφοράς σε άλλη χώρα εκτός της χώρας καταγωγής τους, ενδέχεται να υποστούν βασανιστήρια ή απάνθρωπη μεταχείριση. Αντιθέτως, το χρονικό διάστημα προειδοποίησης που δόθηκε στους απελαθέντες δεν υπερέβαινε τις είκοσι τέσσερις ώρες, που συνιστά κατάφωρη απόκλιση από τα ελάχιστα όρια της δέουσας διοικητικής διαδικασίας.
Αξιοσημείωτο είναι ότι μόνο ένας εκ των απελαθέντων είχε νομικούς, οικογενειακούς ή εθνικούς δεσμούς με το Νότιο Σουδάν, γεγονός που ενέτεινε τον σκεπτικισμό αναφορικά με τη νομιμότητα και τη δεοντολογική θεμελίωση της απόφασης. Η συγκεκριμένη ενέργεια προκάλεσε ευρεία κατακραυγή από νομικούς κύκλους, οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διεθνείς παρατηρητές, οι οποίοι επεσήμαναν σοβαρές παραβιάσεις της δέουσας διαδικασίας και εξέφρασαν εύλογες ανησυχίες για την ασφάλεια και την ευημερία των απελαθέντων στον τόπο προορισμού τους. Πρόκειται για μια κυβερνητική πρωτοβουλία που υπήχθη σε πολυεπίπεδη εξέταση υπό το πρίσμα του εθνικού και διεθνούς δικαίου, της πολιτικής ηθικής και της θεσμικής νομιμοποίησης, αναδεικνύοντας βαθύτερες εντάσεις ανάμεσα στην εκτελεστική εξουσία και το δικαστικό σώμα, ιδίως σε ό,τι αφορά τα όρια της κρατικής διακριτικής ευχέρειας στον τομέα της μεταναστευτικής πολιτικής.
Σύμφωνα με αναφορές, η πτήση που μετέφερε τους απελαθέντες προσγειώθηκε στο Τζιμπουτί, όπου λειτουργεί αμερικανική στρατιωτική βάση. Έκτοτε, οι άνδρες παραμένουν υπό κράτηση εντός της εν λόγω εγκατάστασης, σε μια κατάσταση νομικής και πολιτικής αβεβαιότητας. Ο δικαστής Brian E. Murphy του Περιφερειακού Δικαστηρίου των ΗΠΑ στη Βοστώνη, επιλήφθηκε της υπόθεσης και έκρινε ότι οι κρατούμενοι δικαιούνται νομική εκπροσώπηση καθώς και ουσιαστική ευκαιρία να αμφισβητήσουν τις κυβερνητικές ενέργειες που αφορούν την απομάκρυνσή τους. Αν και δεν διέταξε την επιστροφή τους στις ΗΠΑ—αίτημα το οποίο διατυπώθηκε από τους συνήγορους υπεράσπισής των απελαυνόμενων—ο δικαστής αποδέχθηκε την πρόταση περί διεξαγωγής των απαραίτητων νομικών διαδικασιών εντός της αμερικανικής στρατιωτικής εγκατάστασης. Η απόφαση αυτή, αν και εν μέρει εναρμονίζεται με την κυβερνητική στάση, συνιστά αναγνώριση του δικαιώματος προσφυγής στη δικαιοσύνη και ενδεχόμενη αποκατάσταση των εγγυήσεων δίκαιης διαδικασίας, έστω και υπό τις ασυνήθιστες συνθήκες της εξωεδαφικής κράτησής τους.
Η αδυναμία επαναπροώθησης των απελαθέντων στις χώρες υπηκοότητάς τους ουδόλως νομιμοποιεί τη διοχέτευσή τους σε κράτη που τελούν υπό συνθήκες έκδηλης αποσταθεροποίησης και κοινωνικοπολιτικής πόλωσης. Το Νότιο Σουδάν παραμένει σε καθεστώς παρατεταμένης πολιτικής αστάθειας και ανθρωπιστικής κρίσης, με επαναλαμβανόμενα κύματα βίας μεταξύ αντίπαλων πολιτικών και στρατιωτικών παρατάξεων, γεγονός που έχει οδηγήσει διεθνείς παρατηρητές να προειδοποιούν για κίνδυνο αναζωπύρωσης εμφυλίου πολέμου πλήρους κλίμακας. Υπό αυτά τα δεδομένα, καθίσταται προδήλως προβληματική, αν όχι ευθέως απαγορευτική, η απέλαση αλλοδαπών σε ένα περιβάλλον όπου η κρατική προστασία είναι κατ’ ουσίαν ανύπαρκτη και όπου υφίσταται τεκμηριωμένος και άμεσος κίνδυνος σοβαρής βλάβης, καταναγκαστικής στρατολόγησης ή και θανάτωσης. Συνεπώς, η συγκεκριμένη πρακτική δύναται να θεωρηθεί κατάφωρη παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης (non-refoulement), όπως αυτή κατοχυρώνεται τόσο στο διεθνές εθιμικό δίκαιο όσο και σε συμβατικά κείμενα.
Οι πολυπλοκότητες που παρουσιάζει η αποστολή απελαθέντων σε επισφαλείς περιοχές εγείρουν ερωτήματα ως προς τη διασταύρωση της μεταναστευτικής πολιτικής, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των διεθνών νομικών υποχρεώσεων. Οι ευρύτερες επιπτώσεις της υπόθεσης καθιστούν αναγκαία την επανεξέταση των πρακτικών απέλασης εντός ενός πλαισίου που επιδιώκει την αρμονική σύζευξη της εθνικής ασφάλειας με τις διεθνείς δεσμεύσεις για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μάλιστα, κρίνεται επιβεβλημένη η ενίσχυση των μηχανισμών προστασίας και διασφάλισης διαφανούς και δίκαιης δικαστικής διαδικασίας, καθώς και η εναρμονισμένη δράση της εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Trump Asks Supreme Court to Let Him Send Migrants to South Sudan, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Judge rules White House violated order by deporting migrants to South Sudan, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Judge accuses Trump administration of creating chaos for migrants held in Djibouti, CNN, διαθέσιμο εδώ
