Της Μαργαρίτας Οικονόμου,
Η γλυπτική, παραδοσιακά συνδεδεμένη με το μεγαλείο, τη δημόσια έκθεση και την υλική βαρύτητα, αποκτά στη σύγχρονη εποχή έναν πιο εσωτερικό, στοχαστικό χαρακτήρα. Πέρα από το να καταλαμβάνει χώρο, η ύλη γίνεται μέσο περισυλλογής, σιωπής και εσωστρέφειας — όχι μόνο για τον θεατή, αλλά και για τον ίδιο τον δημιουργό. Σε έναν κόσμο γεμάτο θόρυβο, εικόνα και βιασύνη, η στατική σιωπηλή φύση της γλυπτικής μοιάζει να προσφέρει ένα σημείο παύσης. Ένα καταφύγιο. Μια στάση.
Η εσωστρέφεια στη γλυπτική δεν σημαίνει απαραίτητα μικρή κλίμακα ή απόσυρση από τη δημόσια σφαίρα. Αντιθέτως, πρόκειται για μια στάση απέναντι στο βλέμμα: η γλυπτική δεν αναζητά την προσοχή· προκαλεί τη σιωπηλή εμπλοκή. Δεν φωνάζει. Περιμένει.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της στάσης είναι το έργο της Rachel Whiteread. Η βρετανίδα καλλιτέχνης χρησιμοποιεί καλούπια αρνητικών χώρων — το κενό κάτω από ένα κρεβάτι, το εσωτερικό ενός σπιτιού, ενός ντουλαπιού — για να αποτυπώσει όχι την παρουσία, αλλά την απουσία. Στα έργα της, το άυλο αποκτά όγκο και ύλη, δημιουργώντας γλυπτά που μοιάζουν να περιέχουν σιωπή. Είναι μνημεία του μη—ειπωμένου, του ξεχασμένου, του καθημερινού.
Παρόμοια, ο Giuseppe Penone, μέλος του κινήματος Arte Povera, εστιάζει στην υλικότητα της φύσης και στη σχέση σώματος—ύλης. Σε έργα του όπου το χέρι αποτυπώνεται πάνω στο ξύλο ή όπου το δέντρο αποκαλύπτεται μέσα από τις στρώσεις του, η γλυπτική λειτουργεί σαν πράξη ακρόασης. Το έργο δεν κατασκευάζει κάτι νέο· αφαιρεί, αποκαλύπτει, περιμένει. Η εσωτερικότητα δεν είναι μόνο θεματική, αλλά και μεθοδολογική: ο χρόνος γίνεται συνεργός, η επανάληψη μετατρέπεται σε στοχασμό.
Στον αντίποδα της φασαρίας της σύγχρονης κατανάλωσης και εικόνας, η Doris Salcedo δημιουργεί γλυπτικά έργα που προσεγγίζουν τη σιωπή ως μνήμη και πένθος. Με αναφορές σε πολιτική βία και τραύμα, γεμίζει χαραμάδες στο πάτωμα (Tate Modern, Shibboleth) ή ενσωματώνει ρούχα, έπιπλα και καθημερινά αντικείμενα σε γλυπτά που μοιάζουν «απόντα». Η σιωπή εδώ δεν είναι γαλήνη, αλλά μαρτυρία. Μια βουβή, σωματική υπενθύμιση της απώλειας.
Πέρα από το περιεχόμενο, ακόμα και η φόρμα λειτουργεί εσωστρεφώς. Στη γλυπτική του Anish Kapoor, τα έργα—στόμια, κοιλότητες και καθρέφτες, δημιουργούν την αίσθηση ενός βλέμματος που δεν επιστρέφει ποτέ. Ο θεατής κοιτάζει μέσα, αλλά δεν βρίσκει τίποτα. Ο χώρος γίνεται βαθύς, σιωπηλός, σχεδόν υπαρξιακός. Είναι η γλυπτική του κενού — όχι ως έλλειμμα, αλλά ως δυναμική απουσία.
Ακόμα και σε μικρότερη κλίμακα, γλύπτες όπως η Kiki Smith δημιουργούν σώματα γυμνά, εύθραυστα, σχεδόν διάφανα. Τα έργα της δεν απαιτούν βλέμμα· σε καλούν να ψιθυρίσεις. Είναι αφηγήσεις που διατυπώνονται με δισταγμό, που αφήνουν χώρο για σιωπή.
Η εσωστρέφεια στη γλυπτική δεν είναι απόσυρση. Είναι πρόταση. Είναι μια συνειδητή επιλογή να δώσεις χώρο στο «μικρό», στο «ασήμαντο», στο «μη αναπαραστάσιμο». Σε μια εποχή όπου η ταχύτητα κυριαρχεί, η γλυπτική υπενθυμίζει την αξία του βραδέος, του παρόντος, του άηχου. Δεν ζητά να την καταλάβεις· σου ζητά να σταθείς δίπλα της. Να σωπάσεις. Και μέσα από αυτή τη σιωπή, ίσως να ακούσεις για πρώτη φορά — όχι το έργο, αλλά τον εαυτό σου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Doris Salcedo, theartstory.org, διαθέσιμο εδώ
- 10 Famous Artworks of Anish Kapoor, theartist.me, διαθέσιμο εδώ
- Rhino Figurine in Sterling Silver, asprey.com, διαθέσιμο εδώ
