Της Αναστασίας Χέλη,
Στη σύγχρονη «κοινωνία της πληροφορίας» το αδίκημα του stalking, το οποίο στα Ελληνικά μεταφράζεται ως έμμονη παρενοχλητική παρακολούθηση ή επίμονη καταδίωξη, λαμβάνει ευρύτερες διαστάσεις θίγοντας ένα από τα θεμελιώδη και απαραβίαστα έννομα αγαθά, ήτοι την προσωπική ελευθερία του προσώπου. Στην Ελλάδα, η ποινικοποίηση του φαινομένου του «stalking» ήρθε το 2018, με την επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης και πλέον η υπό μελέτη συμπεριφορά συνιστά αδίκημα προβλεπόμενο στο άρθρο 333ΠΚ παρ1 εδ. β’, το οποίο τροποποιήθηκε για τελευταία φορά με τον νέο Ποινικό Κώδικα του 2024 και έχει ως εξής:
«1. Όποιος προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία απειλώντας τον με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή.
Με την ποινή του προηγούμενου εδαφίου τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία, με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής μέσω τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκπεφρασμένη αντίθετη βούλησή του.
2.Με την επιφύλαξη διατάξεων ειδικών ποινικών νόμων, αν η πράξη της παρ. 1 τελείται σε βάρος ανηλίκου ή προσώπου που δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του επιβάλλεται φυλάκιση έως τρία (3) έτη ή χρηματική ποινή.
3. Για την ποινική δίωξη της παρ. 1 απαιτείται έγκληση.»
Ο κύριος σκοπός της προβλεπόμενης διάταξης είναι η κατοχύρωση και διασφάλιση του έννομου αγαθού της ιδιωτικής ελευθερίας, ως θεμελιώδους πτυχής του ατομικού αυτοκαθορισμού και της προστασίας της προσωπικότητας. Ειδικότερα, το περιεχόμενο της προστασίας εστιάζει στη διατήρηση της ιδιωτικής σφαίρας του προσώπου, καθώς και στην ανεμπόδιστη ελευθερία διαμόρφωσης και έκφρασης της ατομικής βούλησης στο πλαίσιο της προσωπικής του ζωής. Η ελευθερία αυτή συνιστά θεμελιώδη αρχή της έννομης τάξης και τελεί υπό την εγγύηση του κράτους δικαίου.
Τα ουσιώδη στοιχεία της εγκληματικής πράξης
Για την ορθή και πλήρη κατανόηση της ποινικής υπόστασης του αδικήματος που προβλέπεται στο άρθρο 333 παράγραφος 1β του Ποινικού Κώδικα, είναι αναγκαίο να επισημανθούν τα συστατικά στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος, τα οποία συνίστανται στα εξής:
-
Η πρόκληση αισθήματος φόβου, τρόμου ή σοβαρής ανησυχίας στο πρόσωπο του παθόντος, εξαιτίας της δράσης του υπαίτιου προσώπου.
-
Η επίμονη ή εμμονική φύση της παρενοχλητικής συμπεριφοράς, η οποία υπερβαίνει το ανεκτό όριο στις κοινωνικές σχέσεις και λαμβάνει διαρκή ή επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα.
-
Η αντίθεση της συμπεριφοράς αυτής προς τη βούληση του θύματος, ήτοι η δράση λαμβάνει χώρα παρά την εκπεφρασμένη ή ευλόγως συναγόμενη αντίρρηση του παθόντος.
-
Η ύπαρξη δόλου εκ μέρους του δράστη, ο οποίος τελεί την πράξη εν γνώσει των συνεπειών της και με σκοπό να παρακολουθήσει ή να καταδιώξει το θύμα, επιδιώκοντας κατά τρόπο μη θεμιτό την παρουσία ή την επαφή μαζί του.
Μορφές εμμονικής παρενοχλητικής συμπεριφοράς:
Το ποινικοποιούμενο φαινόμενο της εμμονικής παρενόχλησης δύναται να εκδηλώνεται μέσω πολλαπλών και ποικίλων μορφών συμπεριφοράς, οι οποίες κατά τα λοιπά ενδέχεται να θεωρούνται οικείες στο πλαίσιο διαπροσωπικών ή ερωτικών σχέσεων. Ωστόσο, εν προκειμένω προσλαμβάνουν υπερβολικό, παρενοχλητικό και καταχρηστικό χαρακτήρα. Ενδεικτικά, η νομολογία και η πράξη έχουν καταγράψει περιπτώσεις όπως:
-
Αποστολή υπερβολικού αριθμού ανθέων ή άλλων δώρων, παρά την εκφρασμένη απροθυμία του παραλήπτη.
-
Συχνές και αδικαιολόγητες τηλεφωνικές κλήσεις, οι οποίες τείνουν να διαταράξουν την καθημερινότητα του θύματος.
-
Αποστολή υβριστικών ή απειλητικών μηνυμάτων μέσω ηλεκτρονικών επικοινωνιακών μέσων (email, social media).
-
Διατάραξη της λειτουργίας του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, είτε με υπερφόρτωση μέσω αποστολής μαζικών μηνυμάτων είτε μέσω κακόβουλου λογισμικού.
-
Επίμονη επιδίωξη κοινών δραστηριοτήτων με το θύμα, χωρίς τη συναίνεση του τελευταίου, καθώς και προσέγγιση προσώπων του οικογενειακού, κοινωνικού ή επαγγελματικού του κύκλου.
-
Συστηματική παρακολούθηση ή καταδίωξη, φωτογράφηση ή λήψη βίντεο του θύματος, απόπειρες παράνομης πρόσβασης σε προσωπικούς ή ηλεκτρονικούς του λογαριασμούς (όπως email ή μέσα κοινωνικής δικτύωσης), ή και τοποθέτηση συσκευών GPS παρακολούθησης στο όχημά του.
-
Παράνομη είσοδος στην κατοικία ή τον επαγγελματικό χώρο του παθόντος, χωρίς συναίνεση ή νομική δικαιολογία.
Επιπτώσεις στο θύμα
Οι ανωτέρω αναφερθείσες ενέργειες του δράστη συνιστούν ευθεία και σοβαρή προσβολή της ιδιωτικής ζωής και της προσωπικής ελευθερίας του παθόντος. Οι ψυχολογικές, συναισθηματικές και κοινωνικές συνέπειες για το θύμα είναι κατά κανόνα ιδιαίτερα επιβαρυντικές. Συγκεκριμένα, τα πρόσωπα που υφίστανται εμμονική παρενόχληση εμφανίζουν συναισθήματα έντονου φόβου, αδυναμίας αντίδρασης, σύγχυσης, άγχους και αποπροσανατολισμού, καθώς και άρνησης της πραγματικότητας. Συχνά παρατηρείται ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών ή φοβιών, οι οποίες δύνανται να οδηγήσουν σε απομόνωση και σε παρεμπόδιση της ομαλής κοινωνικής και επαγγελματικής τους εξέλιξης.
Εν κατακλείδι, η ποινικοποίηση της εμμονικής παρενόχλησης («stalking») και η συνακόλουθη προσαρμογή του εθνικού ποινικού δικαίου στις επιταγές της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, συνιστά μια σημαντική τομή στο ελληνικό νομικό σύστημα. Η συγκεκριμένη νομική προσέγγιση ενισχύει την προστασία της προσωπικότητας και της ιδιωτικής σφαίρας, καθιστώντας σαφές ότι η σύγχρονη κοινωνία οφείλει να θωρακίσει τα άτομα έναντι νέων μορφών ψυχολογικής και κοινωνικής βίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Παύλου Στέφανος – Μπέκας Ιωάννης – Αποστολίδου Άννα, Ποινικό Δίκαιο – Ειδικό μέρος, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2021
-
Κατσογιάννου Μαριλένα, Η «έμμονη παρενοχλητική παρακολούθηση» (“stalking”) στον εμπειρικό και τον επιγραμμικό κόσμο. Εγκληματολογικός φαινότυπος και ποινικοδογματική ερμηνευτική θεμελίωση στην «γκρίζα ζώνη» του ποινικού δικαίου και της αντεγκληματικής πολιτικής, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ, 2018
