Της Μαρίας Μανουσίδου,
Σε μια ιστορική κίνηση που έχει προκαλέσει παγκόσμια συζήτηση, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υιοθέτησε επίσημα τη Συνθήκη για την Παγκόσμια Πανδημία αξιοσημείωτα, χωρίς τη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών. Η συνθήκη, η οποία αποσκοπεί στην ενίσχυση του διεθνούς συντονισμού και της ετοιμότητας για μελλοντικές υγειονομικές κρίσεις, επιδιώκει να καλύψει κρίσιμα κενά που ανέδειξε η πανδημία COVID-19. Παρόλο που, πολλές χώρες χαιρέτισαν τη συμφωνία ως ένα αναγκαίο βήμα για την παγκόσμια υγειονομική ασφάλεια, η απουσία των ΗΠΑ — ενός από τα πιο επιδραστικά μέλη του ΠΟΥ εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την εμβέλεια, την αποτελεσματικότητα της συνθήκης και το μέλλον της παγκόσμιας υγειονομικής διπλωματίας.
Η ιδέα μιας παγκόσμιας συνθήκης για τις πανδημίες προέκυψε μετά την πανδημία COVID-19, η οποία ανέδειξε σημαντικές αδυναμίες στην ικανότητα του κόσμου να ανταποκρίνεται σε διακρατικές υγειονομικές κρίσεις. Στα τέλη του 2021, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τα κράτη μέλη του για τη σύνταξη μιας νομικά δεσμευτικής συμφωνίας, με στόχο τη βελτίωση της ετοιμότητας, τη διασφάλιση δίκαιης πρόσβασης σε ιατρικούς πόρους και την προώθηση της διαφάνειας στην αναφορά και διαχείριση μελλοντικών επιδημιών.
Η συνθήκη αποσκοπεί στη δημιουργία ενός συντονισμένου πλαισίου διεθνούς συνεργασίας, το οποίο περιλαμβάνει υποχρεώσεις για ανταλλαγή πληροφοριών, χρηματοδότηση της δημόσιας υγειονομικής υποδομής και διαχείριση των εφοδιαστικών αλυσίδων για εμβόλια και ιατρικό εξοπλισμό. Οι υποστηρικτές της θεωρούν ότι μια ενιαία παγκόσμια προσέγγιση είναι απαραίτητη για να αποφευχθεί η επανάληψη του επιπέδου διαταραχής και απωλειών που προκάλεσε η πανδημία COVID-19. Ωστόσο, από την αρχή, η διαδικασία αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό και αντίσταση από αρκετές χώρες — ιδιαίτερα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ανησυχίες σχετικά με την εθνική κυριαρχία, τη διαφάνεια των διαπραγματεύσεων και τις πιθανές νομικές συνέπειες της συνθήκης έχουν τροφοδοτήσει πολιτικές αντιπαραθέσεις εντός των ΗΠΑ, οδηγώντας τελικά στην απόφασή τους να μην συμμετάσχουν στην τελική υιοθέτηση.
Δικαιώματα Λήψης: Christopher Black / WHO
Η απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών να μην συμμετάσχουν στην τελική υιοθέτηση της Συνθήκης για την Παγκόσμια Πανδημία οφείλεται σε ένα σύνολο πολιτικών, νομικών και ιδεολογικών παραμέτρων. Πολλοί Αμερικανοί νομοθέτες και αξιωματούχοι εξέφρασαν ανησυχίες ότι η συνθήκη θα μπορούσε να υπονομεύσει την εθνική κυριαρχία, επιβάλλοντας διεθνείς υποχρεώσεις που ενδεχομένως να περιορίσουν την ικανότητα των ΗΠΑ να λαμβάνουν αυτόνομες αποφάσεις σε περιόδους υγειονομικής κρίσης. Επιπλέον, υπήρχαν αμφιβολίες σχετικά με τη διαφάνεια των διαπραγματεύσεων και τον βαθμό στον οποίο τα συμφέροντα των ΗΠΑ εκπροσωπήθηκαν επαρκώς κατά τη σύνταξη της συνθήκης.
Η πολιτική πόλωση στο εσωτερικό της χώρας συνέβαλε επίσης στην αποχή, καθώς ορισμένοι κύκλοι θεώρησαν τη συμφωνία ως απόπειρα υπερβολικής ενίσχυσης του ΠΟΥ, οργανισμού που έχει επικριθεί στο παρελθόν για καθυστερημένες ή ανεπαρκείς αντιδράσεις σε κρίσεις. Τέλος, ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η απόφαση της Ουάσινγκτον αντανακλά μια ευρύτερη στροφή προς πιο επιλεκτική εμπλοκή σε διεθνείς συμφωνίες, ιδιαίτερα όταν αυτές επηρεάζουν άμεσα εσωτερικές πολιτικές και στρατηγικές.
Η απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών να απέχουν από τη συνθήκη προκάλεσε ανάμεικτες αντιδράσεις στη διεθνή κοινότητα. Ορισμένες χώρες και παγκόσμιοι ηγέτες εξέφρασαν απογοήτευση, υπογραμμίζοντας ότι η ηγεσία των ΗΠΑ είναι κρίσιμη για την επιτυχία οποιασδήποτε παγκόσμιας πρωτοβουλίας στον τομέα της υγείας. Πολλοί φοβούνται ότι η απουσία της Ουάσινγκτον μπορεί να υπονομεύσει την εφαρμογή της συνθήκης και να αποδυναμώσει τη συνοχή των προσπαθειών για μελλοντική συνεργασία και ανταπόκριση σε πανδημίες.
Αντίθετα, ορισμένες χώρες —κυρίως εκείνες που επιδιώκουν μια πιο ανεξάρτητη παγκόσμια υγειονομική πολιτική— χαιρέτισαν τη δέσμευση της συνθήκης ως βήμα προς έναν πολυπολικό κόσμο, όπου η συλλογική δράση δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούληση μεγάλων δυνάμεων. Παράλληλα, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και υπέρμαχοι της παγκόσμιας υγείας εξέφρασαν την ελπίδα ότι η συνθήκη θα συνεχίσει να προχωρά με τη στήριξη των υπόλοιπων κρατών, ακόμη και χωρίς τις ΗΠΑ, ενισχύοντας τη διαφάνεια, την ισότητα και την ταχύτερη αντίδραση σε μελλοντικές απειλές.
Δικαιώματα Λήψης: REUTERS/Denis Balibouse
Η υπογραφή της Συνθήκης για την Παγκόσμια Πανδημία έγινε δεκτή με ανάμεικτο αίσθημα αισιοδοξίας και επιφυλάξεων στην παγκόσμια κοινότητα. Πολλοί παγκόσμιοι ηγέτες και αξιωματούχοι δημόσιας υγείας χαιρέτισαν τη συμφωνία ως ένα απαραίτητο και καθυστερημένο βήμα προς μεγαλύτερη ετοιμότητα και συνεργασία μπροστά σε μελλοντικές πανδημίες. Ιδιαίτερα οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου είδαν τη συνθήκη ως ευκαιρία για πιο δίκαιη πρόσβαση σε εμβόλια, φάρμακα και ιατρικές τεχνολογίες — ζητήματα που βρέθηκαν στο επίκεντρο της παγκόσμιας κριτικής κατά την αντιμετώπιση της COVID-19.
Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι ειδικοί και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με την εφαρμοσιμότητα της συνθήκης και το αν παρέχει ισχυρούς μηχανισμούς για τη διασφάλιση της λογοδοσίας των κρατών. Οι επικριτές προειδοποίησαν επίσης ότι, χωρίς τη συμμετοχή μεγάλων δυνάμεων όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η συνθήκη ενδέχεται να στερείται της απαραίτητης πολιτικής και οικονομικής στήριξης για να είναι πραγματικά αποτελεσματική. Παρά αυτές τις επιφυλάξεις, πολλοί θεωρούν την υιοθέτηση της συνθήκης ως μια συμβολική και πρακτική νίκη για τον πολυμερισμό και την παγκόσμια αλληλεγγύη στην υγεία.
Η υιοθέτηση της Συνθήκης για την Παγκόσμια Πανδημία από τον ΠΟΥ αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα για την ενίσχυση της παγκόσμιας υγειονομικής ασφάλειας. Παρά τις ανησυχίες που προκαλεί η απουσία των Ηνωμένων Πολιτειών, η συνθήκη αναδεικνύει τις προκλήσεις της διεθνούς συνεργασίας σε υγειονομικές κρίσεις. Στο μέλλον, η συνθήκη θέτει τα θεμέλια για μεγαλύτερη διαφάνεια, δίκαιη κατανομή πόρων και καλύτερη ετοιμότητα παγκοσμίως. Η επιτυχία της θα εξαρτηθεί από τη δέσμευση όλων των κρατών να θέσουν το συλλογικό συμφέρον πάνω από το ατομικό. Μόνο μέσω ενωμένων προσπαθειών ο κόσμος μπορεί να προστατευτεί καλύτερα από μελλοντικές πανδημίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- WHO Director-General: Member States reaffirm commitment to WHO and global health at historic World Health Assembly, WHO, διαθέσιμο εδώ
- Secretary Kennedy to World Health Assembly: The United States Is Holding the World Health Organization (WHO) Accountable, US Department of Health and Human Services, διαθέσιμο εδώ
- WHO members adopt global pandemic accord, but US absence casts doubts, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- RFK Jr., Argentine health minister slam WHO as their countries affirm withdrawal, Reuters, διαθέσιμο εδώ
