Του Γιώργου Κωνσταντινίδη,
Ιστορικό πλαίσιο
Κατά τη περίοδο της ξέφρενης ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας του 19ου αιώνα, το Βιετνάμ, μαζί με άλλες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, περιήλθε υπό γαλλικό έλεγχο το 1897, διαμορφώνοντας τη λεγομένη «Ένωση της Ινδοκίνας». Αντιστασιακά κινήματα είχαν ξεκινήσει να διαμορφώνονται ήδη από τη δεκαετία του 1920, με πρωτοπόρα φυσιογνωμία τον Νγκουγεν Αι Κουκ (ο γνωστός Χο Τσι Μινχ), ο οποίος το 1930 ίδρυσε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ινδοκίνας, με στόχο την αποτίναξη των Γάλλων.
Μετά την ήττα της Γαλλίας το 1940, η Ινδοκίνα πέρασε στη κυριαρχία της Ιαπωνίας, η οποία δεν διήρκησε για πολύ, καθώς μετά την παράδοση της το 1945, ο Χο Τσι Μινχ και το Ενιαίο Δημοκρατικό Αγωνιστικό Μέτωπο επιδίωξαν την ανεξαρτητοποίηση του Βιετνάμ με πρωτεύουσα το Ανόι. Ακολοθήσε η Βρετανική προσπάθεια για αποκατάσταση της γαλλικής αποικιακής κυριαρχίας στην Ινδοκίνα, γεγονός που πυροδότησε τον Πρώτο Πόλεμο της Ινδοκίνας (1946 – 1954), ο οποίος έληξε με ήττα των Γάλλων μετά την πτώση του οχυρού Ντιεν Μπιεν Φου το 1954.
Μετά τις διαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν στη διεθνή διάσκεψη της Γενεύης, πραγματοποιήθηκε η διαίρεση του Βιετνάμ σε Βόρειο υπό κομμουνιστικό έλεγχο) και σε Νότιο υπό τον Νγκο Ντιν Ντιέμ, στον 17ο παράλληλο. Ύστερα, συζητήσεις περί εκλογών και ενώσεως των δυο κρατών σε μια ενιαία οντότητα, ματαιώθηκαν από τις ΗΠΑ, καθώς η Ουάσιγκτον φοβόταν τη πιθανή επικράτηση των κομμουνιστών και ένα πιθανό πλήγμα για τα συμφέροντα τους στη περιοχή της Ινδοκίνας. Η πολιτική κατάσταση κλιμακώθηκε, όταν το απολυταρχικό καθεστώς του Ντιέμ, προκάλεσε λαϊκή αναταραχή στο Νότιο Βιετνάμ, με αποτέλεσμα να συγκροτηθεί ένα ένοπλο μέτωπο αντίστασης (Βιετκόνγκ), που ενισχυόταν από το Βόρειο κομμάτι. Οι συγκρούσεις μεταξύ των Βιετκόνγκ και των κυβερνητικών δυνάμεων, είχαν ξεκινήσει από το 1960. Πάρα την πτώση του Ντιέμ μετά από πραξικόπημα (με τη συμβολή των ΗΠΑ), η κρίση δεν αμβλύνθηκε και η διαφθορά που ενίσχυε η εναλλαγή καθεστώτων, οδήγησε τις ΗΠΑ να εξετάσουν το ενδεχόμενο μιας δικής τους παρέμβασης.
Τί οδήγησε, τη κυρίαρχη δύναμη του Δυτικού συνασπισμού, να εμπλακεί σε υποθέσεις ενός κράτους που βρισκόταν στην άλλη άκρη της υφηλίου, ξανά; Και ποιος εγγυόταν στην κυβέρνηση Κένεντυ, ότι μια Αμερικανική παρέμβαση θα ήταν επιτυχημένη;
Τα αίτια της Αμερικάνικης εμπλοκής
Μέσα στο κλίμα του Ψυχρού πολέμου, η προσπάθεια «ανάσχεσης» (containment) της Σοβιετικής Ένωσης από την αμερικανική ηγεσία, εκφραζόταν με μια νέα πολιτική που είχε υιοθετήσει ο Τζον Κένεντυ και ύστερα ο Λύντον Τζόνσον, αυτή της «ευέλικτης απάντησης» (flexible response), με την οποία οι ΗΠΑ, θα ανταπαντούσαν συμμετρικά σε πιθανές προκλήσεις από τον Ανατολικό συνασπισμό. Η εφαρμογή της πολιτικής αυτής, έγινε αντιληπτή με την αρχική αποστολή στρατιωτικών συμβούλων στο Νότιο Βιετνάμ, οι οποίοι το 1962 (τη χρονιά αυτή οι Αμερικανοί είχαν ήδη προβεί σε βομβαρδιστικές επιχειρήσεις του Βορείου στρατοπέδου) ανέρχονταν στους 2.400 και το 1963 16.000. Αξιοσημείωτη είναι επίσης, η ανησυχία της αμερικάνικης ηγεσίας περί «Θεωρίας του ντόμινο» (Domino Theory) στη περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας, δηλαδή η ανασφάλεια ότι αν το Βιετνάμ ενοποιούνταν υπό κομμουνιστική ηγεσία, τότε θα ακολουθούσαν και οι υπόλοιπες χώρες της ευρύτερης περιοχής (Καμπότζη, Λάος). Το γεωπολιτικό υπόβαθρο της θεωρίας αυτής είχε έρεισμα, λόγω του φόβου επέκτασης του κομμουνισμού υπό Σοβιετική/Κινεζική αιγίδα αλλά και εξαιτίας άλλων διεθνών εξελίξεων όπως η Κουβανική Επανάσταση (1959) και η «Άνοιξη των Πράσινων» στο Λάος (1962). Μολαταύτα, ως μεταγενέστεροι μελετητές του πολέμου, γίνεται αντιληπτό ότι αυτοί οι φόβοι δεν εμπεριείχαν μεγάλη δόση ρεαλισμού. Παρά το γεγονός ότι όλες οι αμφιβολίες συνέκλιναν, υπήρχε ακόμη η ανάγκη για μια αφορμή.
Με την επίθεση βορειο-βιετναμικών πλοίων στον κόλπο του Τονκίν σε Νότιες δυνάμεις, η Ουάσιγκτον είχε τη πρόφαση να στείλει στρατεύματα στην Ασία, τα οποία μέχρι το 1969, ανερχόντουσαν στους 542.000 άντρες. Ωστόσο, παρά την αμερικανική υπεροψία για την έκβαση της επιχείρησης, η εμπλοκή στο Βιετνάμ, έμελλε να εξελιχθεί στο «Βατερλό» των Αμερικάνων, σε ψυχολογικό, ανθρωπιστικό και πολιτικό επίπεδο.
Η αμερικανική κοινωνία γυρνά τη «πλάτη» στον πόλεμο
Μια σημαντική αδυναμία των Αμερικάνων, ήταν όπως επισημαίνει και ο Peter Burke η «άγνοια» της Ουάσιγκτον και της CIA. Η αμερικανική ηγεσία, υπολόγιζε σε μια εύκολη νίκη, με τον τακτικό στρατό της, καθώς είχε ως αντίπαλο μια χώρα του Τρίτου Κόσμου. Εντούτοις, πέρα από το γεγονός, ότι δεν είχαν στη διάθεση τους αρκετές πληροφορίες όσον αφορά τη γεωμορφολογία του εδάφους, δεν είχαν ούτε την απαραίτητη υποστήριξη από τη πλειονότητα του τοπικού πληθυσμού, γεγονός που τους καθιστούσε εχθρική δύναμη, σε άγνωστο έδαφος. Οι συνθήκες που δημιουργούσε ο ανταρτοπόλεμος στη ζούγκλα και οι αιφνιδιαστικές επιθέσεις των Βιετκόνγκ που ήταν γνώριμοι με το περιβάλλον τους δημιούργησε τάσεις φυγής σε πολλούς Αμερικανούς στρατιώτες.
Σημαντική καμπή στον συγκεκριμένο πόλεμο, αποτελεί η «επίθεση Τετ» (Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1968), κατά την οποία οι δυνάμεις των Βιετκόνγκ εξαπέλυσαν μαζική επίθεση έναντι των Αμερικάνικων βάσεων (και στη Σαϊγκόν). Παρά το γεγονός ότι οι Αμερικανοί στρατιώτες απέκρουσαν την επίθεση, η αμερικανική κοινή γνώμη και το κυρός της αμερικάνικης ηγεσίας είχε δεχτεί καίριο πλήγμα.
Η στρατιωτική ήττα των Βιετκόνγκ που μετατράπηκε σε νίκη, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αμερικανική κοινή γνώμη, η οποία στρεφόταν ολοένα και περισσότερο εναντίον στις αποφάσεις της Ουάσιγκτον. Πιο συγκεκριμένα, μέσω της αμερικάνικης τηλεόρασης, μεταφέρονταν οι ακεραιότητες του πολέμου από την Ασία, στα μάτια του αμερικανικού λαού, καθώς γινόντουσαν γνωστές οι σκληρές βομβαρδιστικές επιθέσεις των ΗΠΑ στο Βόρειο Βιετνάμ, οι χρήσεις αερίων και οι μαζικές σφαγές αμάχων (Σφαγή του Μι Λάι το 1968. Η αποτελεσματικότητα του «Πορτοκαλί Παράγοντα» που χρησιμοποιούνταν από τα αμερικανικά αεροσκάφη, έχουν αφήσει τη «κληρονομιά» τους ακόμη και σήμερα. Άξια αναφοράς, είναι επίσης η συμβολή του δημοσιογράφου Γουόλτερ Κρονκάιτ στη μεταβολή του κλίματος που επικρατούσε στην αμερικανική κοινωνία, ο οποίος μέσω του τηλεοπτικού σταθμού CBS (27 Φεβρουάριου 1968), υπογράμμισε με γλαφυρό τρόπο την αναποτελεσματικότητα της εμπλοκής των ΗΠΑ στη σύρραξη αλλά και εμμέσως την αναγκαιότητα για αποχώρηση από την επιχείρηση. Συνεπώς, μέσω της προβολής των πολεμικών ενεργειών, αμφισβητήθηκε παράλληλα και το ηθικό κύρος των ΗΠΑ, για πρώτη φορά στην ιστορία του αμερικανικού κράτους, γεγονός που παράλληλα επέφερε μείζονες συνέπειες στο εσωτερικό της κοινωνίας τους.
Η ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας
Η αμερικανική νεολαία, η οποία ήταν ένας από τους κυρίους εκφραστές του αντι-πολεμικού κινήματος. Τα μέσα που χρησιμοποιούσε ο αμερικάνικος στρατός στο Βιετνάμ για να καταπολεμήσει τους Βιετκόνγκ, φαινόντουσαν ανορθόδοξα, ιδιαίτερα προς τους ευαισθητοποιημένους νέους, οι οποίοι μάλιστα απέφευγαν να στρατολογήσουν με κάθε κόστος. Οι αντιθέσεις των νέων, εκδηλωθήκαν μέσω φοιτητικών κινητοποιήσεων (η σημαντικότερη στο Πανεπιστήμιο Κεντ το 1970), διαδηλώσεων που συνήθως κατέληγαν σε συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις. Μόνο το έτη 1969-1970, καταγράφηκαν 1.785 διαδηλώσεις που αποσκοπούσαν στον τερματισμό της αμερικανικής εμπλοκής.
Η ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας, συνδέεται και με την κοινωνική ευαισθητοποίηση, που προκάλεσε η εμφάνιση του «Συνδρόμου του Βιετνάμ», σύμφωνα με το οποίο, Αμερικανοί στρατιώτες που επέστρεφαν από τον πόλεμο είχαν ψυχολογικά τραύματα και μετατραυματικό στρες. Ο διεθνής συγκλονισμός που προκάλεσε το σύνδρομο αυτό, ώθησε την αμερικανική ηγεσία να αποφεύγει στο μέλλον οποιαδήποτε περίπτωση επανάληψης του «λάθους» τους στο Βιετνάμ.
Η πτώση της Σαϊγκόν
Οι ΗΠΑ, ξεκίνησαν τις διαπραγματεύσεις για αποχώρηση από το Βιετνάμ, υπό νέα ηγεσία πλέον, με τον Ρίτσαρντ Νίξον να διαδέχεται τον Τζόνσον. Το 1973 υπογράφθηκε Συνθήκη Ειρήνης με την οποία οι αμερικάνικες δυνάμεις έπρεπε να αποχωρήσουν εντός 60 ημέρων. Καθώς οι αμερικανικές δυνάμεις απομακρύνονταν τόσοι περισσότερο ελαττωνόταν και η υποστήριξη τους στις Νότιες δυνάμεις. Το 1975, δυνάμεις του Βορείου Βιετνάμ κατέλαβαν τη Σαϊγκόν και επανένωσαν τη χώρα υπό κομμουνιστική πλέον ηγεσία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Burke Peter (2025), Ιστορία της Άγνοιας, εκδ. Πατάκη
- Lee Michael Lanning (2004), Οι 100 μεγαλύτερες μάχες όλων των εποχών, (μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, επμ. Κεκροπούλου Ελένη), εκδ. Ενάλιος
- Χατζηβασιλείου Ευάνθης (2010), Εισαγωγή στην Ιστορία του Μεταπολεμικού Κόσμου (επιμ. Κούρση Μαρία), εκδ. Πατάκη
- Βιετνάμ: Ο πόλεμος, τα εγκλήματα των Αμερικανών και το αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
