Της Ιρέμ Μόλλα Μουσταφά,
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος θεωρείται πλέον ένα εξαιρετικό δυναμικό και συνεχώς αναδιοργανούμενο σύστημα, ικανό να διαμορφώνεται και να αναδιαμορφώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, καθώς κάθε εμπειρία θεωρείται ότι συμβάλλει σε αυτή την αναδιαμόρφωση. Η νευροπλαστικότητα αποτελεί την ικανότητα αναδιαμόρφωσης μέσω ερεθισμάτων του περιβάλλοντος, αλλά και του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου. Γιατί, όμως, η ιδιότητα αυτή μας ενδιαφέρει τόσο; Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί για την ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου και την ενίσχυση της ευεξίας;
Καταρχάς, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι πρόκειται για μια αέναη διαδικασία. Η δημιουργία νευρικών οδών ξεκινάει τη στιγμή της γέννησης και εξακολουθεί έως και την τελευταία ημέρα της ζωής μας. Γιατί όμως αυτό είναι τόσο σημαντικό; Όπως συμβαίνει και με κάθε άλλον μυ στο σώμα μας, είτε τον χρησιμοποιούμε, είτε μένει αδρανής και τον χάνουμε. Κατά συνέπεια, η συνεχής πνευματική μας εγρήγορση διαδραματίζει ρόλο-κλειδί όχι μόνο σε γνωσιακό επίπεδο, αλλά στη συνολική ευημερία του ατόμου. Σε αυτό το σημείο, εισέρχεται η έννοια της νευροπλαστικότητας…
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνίσταται από περίπου 86 δις νευρώνες. Οι παλαιότεροι ερευνητές είχαν διαμορφώσει μια θεωρία σύμφωνα με την οποία η νευρογένεση, η δημιουργία δηλαδή νέων νευρώνων, σταματούσε λίγο μετά τη γέννηση μας. Πρόσφατα στοιχεία, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι μερική νευρογένεση είναι δυνατή και στην ύστερη φάση της ζωής του ατόμου.
Η νευροπλαστικότητα, ωστόσο, δεν έγκειται στην ίδια τη νευρογένεση, αλλά στον τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των ήδη υπάρχοντων νευρώνων, ο οποίος επιδέχεται εκπαίδευσης. Ο τεράστιος, άλλωστε, αριθμός τους σημαίνει ότι μπορούν να προκύψουν άπειρες διαφορετικές συνάψεις, συνδέσεις, δηλαδή, μεταξύ των νευρώνων, και σε αυτό οφείλεται κυρίως και η διαφοροποίηση της λειτουργικότητας των διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου.
Υπάρχουν 2 είδη νευροπλαστικότητας
- Λειτουργική νευροπλαστικότητα: Η ικανότητα του εγκεφάλου να προσαρμόζεται σε πιθανές βλάβες, προσπαθώντας να ‘’μετακινήσει’’ μια λειτουργία από μια περιοχή με βλάβη σε μια περιοχή που είναι υγιής.
- Δομική νευροπλαστικότητα: Η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει τη λειτουργία του μέσω της δομής του, ως αποτέλεσμα εκπαόδευσης, με δημιουργία νέων συνάψεων.
Οι μακροπρόθεσμες μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που ασκούνται τακτικά, έχουν μεγαλύτερη νευρική συνδετικότητα από αυτούς που κάνουν καθιστική ζωή. Έρευνες καταδεικνύουν ότι η άσκηση πριν μάθουμε μια νέα κινητική ικανότητα, μπορεί να επιταχύνει την εκμάθηση αυτή. Επομένως, η νευροπλαστικότητα που οδηγεί στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, από τη νηπιακή ηλικία έως την ενηλικίωση, μας βοηθάει να μάθουμε νέες δεξιότητες, να σχηματίζουμε μνήμες και να ανακάμπτουμε από τραυματισμούς του εγκεφάλου ή ακόμα και από εγκεφαλικό επεισόδιο, πέραν από τη θετική της επίδραση στην πνευματική δραστηριότητα. Η νευροπλαστικότητα, συνεπώς, δρα προστατευτικά, καθώς σε περίπτωση τραυματισμού, ενισχύει τη λειτουργία των αλώβητων περιοχών του εγκεφάλου, ενισχύοντας παράλληλα, την μνημονική ικανότητα.
Πώς όμως μπορούμε να εφαρμόσουμε τη νευροπλαστικότητα, ώστε να λάβουμε αυτά τα οφέλη;
Δραστηριότητες που απαιτούν συγκέντρωση, προάγοντας παράλληλα τη δημιουργικότητα, αποτελούν εύφορο έδαφος για την καλλιέργεια της νευροπλαστικότητας. Φυσικά, η επίδραση τους πολλαπλασιάζεται σε αντιδιαστολή με την αυξανόμενη ηλικία του ατόμου, χωρίς, ωστόσο, ποτέ να ακυρώνεται.
Μερικά παραδείγματα αντίστοιχων δραστηριοτήτων είναι:
- Εκμάθηση μιας νέας δεξιότητας ή γλώσσας
- Εκμάθηση μουσικών οργάνων
- Ταξίδια και εξερεύνηση τοπίων
- Ενασχόληση με την τέχνη, τη δημιουργία και την παραγωγή περιεχομένου οποιουδήποτε είδους
- Διάβασμα ή παρακολούθηση ντοκιμαντέρ
- Παιχνίδια μνήμης ή παιχνίδια αντιστροφής συνηθισμένων δεξιοτήτων (πχ δοκιμή γραφής με το αντίθετο χέρι)
Έχοντας, αποκτήσει, συνεπώς, μια στοιχειώδη αντίληψη της έννοιας αυτής, ας εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίον η αέναη αυτή «κίνηση» του εγκεφάλου συνδέεται με την κίνηση του σώματος…
Ένα θεμελιώδες ερώτημα που προκύπτει, σχετίζεται με τους παράγοντες οι οποίοι μπορούν να επιταχύνουν και να μεγιστοποιήσουν τους μηχανισμούς πλαστικότητας, οι οποίοι φυσικά στον ενήλικα περιορίζονται σε συγκεκριμένα όρια. Φαίνεται λοιπόν, πως κύριο ρόλο στην προαγωγή πλαστικών αλλαγών στο Κ.Ν.Σ. αποτελεί η εμπειρία. Γενικότερα, η διαφορά βρίσκεται στον παράγοντα…επανάληψη.
Η επανάληψη αποτελεί κύρια παράμετρο προαγωγής νευροπλαστικών αλλαγών. Σήμερα λοιπόν θεωρείται πως η εξειδικευμένη κινητική επανεκπαίδευση και η αεροβική άσκηση αποτελούν βασικούς πυλώνες για την αποκατάσταση, ειδικά μετά από ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και βασίζονται ακριβώς στον παράγοντα της επανάληψης. Το ίδιο ισχύει όμως και για άλλα είδη. Ακόμα και όταν κάποιος γυμνάζει τους δικέφαλους και τους τρικέφαλους μύες, δεν ενισχύεται αποκλειστικά η σωματική του δύναμη. Έρευνα από το πανεπιστήμιο της Μελβούρνης στην Αυστραλία, δημοσιευμένη στο «Journal of Science and Medicine in Sport», δείχνει ότι εξασκείται και ο εγκέφαλός σου. Η αερόβια δραστηριότητα σε συνδυασμό με ασκήσεις αντοχής και την ευελιξία που προσφέρει μία προπόνηση, λειτουργεί ευεργετικά, ενισχύοντας το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου.
Η αερόβια άσκηση επιτρέπει στην καρδιά να αντλεί αίμα και να το στέλνει προς τον εγκέφαλο ενώ οι ασκήσεις με βαράκια ή λάστιχα γυμναστικής ή ακόμη και η προπόνηση με βάρη ή η yoga και το pilates διεγείρουν αλλαγές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Με μόλις 30 λεπτά άσκησης κάθε μέρα ενισχύεται η αναπλαστική δύναμη του εγκεφάλου!
Η νευροπλαστικότητα, ακόμη, μπορεί να αναστείλει σε εκπληκτικό βαθμό και τη γήρανση. Τα γονίδια ωστόσο δεν αποτελούν αποκλειστικό παράγοντα για τον τρόπο που γερνάμε. Το 75% του τρόπου με τον οποίο μεγαλώνουμε, βρίσκεται υπό τον έλεγχό μας, που σημαίνει ότι το περιβάλλον, ο τρόπος ζωής και η συμπεριφορά, επηρεάζουν περισσότερο τον τρόπο με τον οποίο γερνάμε, έναντι του 25% που αποδίδεται στα γονίδιά μας.
Επομένως, η τακτική άσκηση και η υγιεινή διατροφή εκμάθηση τεχνικώς χαλάρωσης από το στρες και ο διαλογισμός, αποτελούν έναν υπέροχο συνδυασμό αυτοβελτίωσης και λειτουργίας της νευροπλαστικότητας. Οι μελέτες που έχουν διεξαχθεί έως τώρα έχουν διεξάγει το συμπέρασμα ότι οι μεγαλύτερες αλλαγές στη νευροπλαστικότητα —η ικανότητα του εγκεφάλου να επανασυνδέει ή να τροποποιεί τις νευρικές του συνδέσεις— συνέβησαν με 20 λεπτά διαλειμματικής προπόνησης, με 25 λεπτά συνεχούς αεροβικής άσκησης μέτριας έντασης ή 30-40 λεπτά κολύμβησης.
Έχοντας μελετήσει πλέον εις βάθους την έννοια της νευροπλαστικότητας, κατανοεί κανείς τις τεράστιες δυνατότητες της στο ερευνητικό πεδίο, με την άσκηση να αποτελεί έναν κύριο παράγοντα, που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Το σίγουρο είναι, ότι έχουμε πολλά ακόμη να περιμένουμε από αυτόν τον ήδη θαυμαστό και σε μεγάλη έκταση αχαρτογράφητο τομέα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Neuroplasticity, Physiopedia, διαθέσιμο εδώ
- Νευροπλαστικότητα: Πώς η άσκηση γυμνάζει και διατηρεί το νεό μυαλό;, Physiomart, διαθέσιμο εδώ
- Νευροπλαστικότητα: Τι είναι και με ποιον τρόπο λειτουργεί;, HealthAction, διαθέσιμο εδώ
