Δείξε μου το playlist σου να σου πω ποιος είσαι… ή και όχι

Της Ευσταθίας Στράντζαλη, 

Η μουσική είναι ένα πολιτισμικό στοιχείο κάθε χώρας, ενώ ταυτόχρονα είναι και μια συνήθεια των ανθρώπων ανά τον κόσμο. Μελέτες και πιο συγκεκριμένα, μια μελέτη του IFPI (International Federation of the Phonographic Industry) το 2023 έδειξε ότι ο μέσος άνθρωπος ακούει μουσική για περίπου 20 ώρες την εβδομάδα. Κάνοντας μια προσπάθεια να το υπολογίσουμε αυτό σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, γεγονός που είναι πολύ δύσκολο καθώς υπάρχουν πολλές παρεκκλίσεις σε κάθε περίπτωση, θα δούμε ότι κατά μέσο όρο ένας άνθρωπος αφιερώνει 70.000 ώρες να ακούει μουσική, δηλαδή περίπου 8 χρόνια.

Τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι η μουσική —και όχι μόνο στην παραδοσιακή της μορφή— βρίσκεται πολύ άμεσα συνδεδεμένη με τον άνθρωπο και —θα τολμούσαμε να πούμε ότι— τον καθορίζει ως ένα βαθμό. Όμως, μήπως ο άνθρωπος είναι αυτός που καθορίζει τη μουσική; Άλλο ένα ερώτημα το οποίο θα μείνει ανοιχτό στην υποκειμενικότητα του καθενός, ενώ παράλληλα θα ανοίξουμε και κάποια ακόμη ζητήματα. Έχουμε αναρωτηθεί με ποια κριτήρια επιλέγουμε την μουσική που ακούμε; Και τι σημαίνει τελικά ακούω μουσική;

Σίγουρα στην ζωή μας έχουμε ερωτηθεί και έχουμε ρωτήσει κάποιον «τι μουσική ακούς;», ενώ στην πραγματικότητα εννοούμε «ποια μουσική σε εκφράζει». Ακούω μουσική δεν σημαίνει απαραίτητα βάζω ένα τραγούδι στο ράδιο και το ακούω, ακόμα και αν αυτό είναι η απτή διάσταση του ζητήματος. Ακούω μουσική σημαίνει επιλέγω αυτό που, είτε στη συγκεκριμένη φάση της ζωής μου είτε γενικά, με εκφράζει. Η μουσική είναι ένας τρόπος έκφρασης. Δεν είναι τυχαία η συνειδητή επιλογή της μουσικής που ακούμε —τονίζοντας τον προσδιορισμό συνειδητή—, καθώς η εποχή μας είναι ικανή με τα μέσα που διαθέτει να καθορίσει αυτή τις επιλογές μας.

Τι δείχνουν όμως αυτές οι συνειδητές επιλογές για εμάς τους ίδιους; Η μουσική έχει πολλά είδη δίνοντας έτσι την δυνατότητα σε όλους τους ανθρώπους να βρουν το δικό τους «καταφύγιο». Συνήθως η μουσική που καταφεύγουμε, όταν είμαστε χαρούμενοι δεν είναι η ίδια με αυτή που επιλέγουμε, όταν είμαστε λυπημένοι ή έστω κακόκεφοι. Κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται και αξιοποιεί τη μουσική με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Ας εμβαθύνουμε όμως σε κάποια είδη λίγο περισσότερο.

Η ραπ μουσική είναι ένα είδος μουσικής που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 στις Ηνωμένες πολιτείες και στις μέρες μας είναι ένα είδος το οποίο ακούγεται με μεγάλη συχνότητα. Το βασικό της χαρακτηριστικό είναι ο ρυθμικός και ριμαριστός λόγος (ραπ), που στηρίζεται πάνω σε ένα beat, ένα μουσικό ρυθμικό υπόβαθρο. Συχνά εμπεριέχει στίχους που μιλούν για κοινωνικά προβλήματα, την καθημερινή ζωή ή την προσωπική εμπειρία. Πολλές φορές το περιεχόμενο των τραγουδιών σε στυλ ραπ εμπεριέχουν και ακραίες καταστάσεις της ζωής των ανθρώπων. Παρ’ όλα αυτά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όποιος ακούει ραπ υποστηρίζει τη βία, τον σεξισμό ή την εγκληματικότητα, στοιχεία που εμφανίζονται σε πολλαπλά κομμάτια. Πολλές φορές οι ακροατές της ραπ συνδέονται με την ανάγκη να εκφραστούν αυθεντικά, να ακουστούν, ή να βρουν φωνή σε κοινωνίες που νιώθουν περιθωριοποιημένοι.

Παράλληλα υπάρχουν και αυτοί που απολαμβάνουν τη ραπ λόγω της δημιουργικότητας αλλά και της ικανότητας, που έχουν οι καλλιτέχνες να «παίζουν» με τις λέξεις και να δημιουργούν έξυπνους στίχους, γεγονός που μπορεί να εγείρει το ενδιαφέρον πολλών. Μέχρι αυτό το σημείο μιλάμε για τη συνειδητή επιλογή των ατόμων να καθορίσουν τον κόσμο της ραπ ως τον εκφραστή τους. Παρ’ όλα αυτά ακριβώς επειδή το συγκεκριμένο είδος μουσικής, καθώς και οι παραλλαγές του αποτελούν την τάση της εποχής δεν είναι λίγοι εκείνοι που την ακούν παθητικά, ώστε να ενταχθούν στο γενικό πλαίσιο.

Σε αντιδιαστολή με τη ραπ θα αναλύσουμε την κλασική μουσική. Η κλασική μουσική είναι ένα είδος, το οποίο περιλαμβάνει μουσικά έργα συντεθειμένα κυρίως από τον 6ο έως τον 20ό αιώνα, με έμφαση σε συνθετική πολυπλοκότητα, θεωρητική ακρίβεια και εκτελεστική δεξιοτεχνία. Πολλοί έχουν συνδέσει την κλασική μουσική με μια μουσική «ελίτ» ή θεωρούν τους ανθρώπους που την ακούν «παλαιών αρχών», χωρίς να σημαίνει ότι είναι ή ότι οι ακροατές της δεν εκτιμούν ή ότι δεν ακούν τη σύγχρονη μουσική. Πολλές φορές η κλασική μουσική δείχνει για τους ανθρώπους που την ακούν ότι είναι άνθρωποι που εκτιμούν τη λεπτομέρεια, τη συμμετρία και τη συνθετική πολυπλοκότητα. Μπορεί να τους ελκύει η «πειθαρχία» της μουσικής, αλλά και η συναισθηματική της δύναμη. Πολλά έργα έχουν ήρεμο ή λυρικό χαρακτήρα και οι ακροατές συχνά επιζητούν συγκέντρωση, χαλάρωση ή διαλογισμό μέσω αυτής της μουσικής.

Ένα είδος που βρίσκει μεγάλη απήχηση στη χώρα μας είναι η λαϊκή μουσική η οποία είναι η φυσική εξέλιξη του ρεμπέτικου. Είναι το είδος που εκφράζει την ψυχή του «λαού», την καθημερινότητα, τον έρωτα, την προδοσία, τον πόνο, αλλά και τη χαρά και τη διασκέδαση. Το να ακούς λαϊκά δεν σημαίνει ότι είσαι «παραδοσιακός», «οπισθοδρομικός» ή «απλοϊκός». Οι περισσότεροι άνθρωποι που εκφράζονται μέσω των λαϊκών τραγουδιών είναι γιατί μέσα από αυτά επαναφέρουν στη μνήμη τους δικά τους βιώματα. Οι στίχοι μπορεί να είναι απλοί, αλλά μεταφέρουν εμπειρία, σοφία και μια σχεδόν φιλοσοφική στάση ζωής. Πολλοί ακροατές το νιώθουν σαν κομμάτι της ταυτότητάς τους, της οικογένειας, της γειτονιάς ή του τόπου τους, ενώ παράλληλα το είδος αυτό εμπεριέχει ένα πολύ βαρύ συναισθηματικό φορτίο.

Ενώ ένα είδος που επηρεάστηκε πολύ από το λαϊκό είναι η έντεχνη ελληνική μουσική, ένα είδος που συνδυάζει λυρικούς στίχους, ποίηση και πιο σύνθετες μουσικές φόρμες. Αντλεί επιρροές επίσης από το ρεμπέτικο και την κλασική. Το να ακούς έντεχνο δεν σημαίνει ότι απορρίπτεις το λαϊκό ή τη διασκέδαση. Ούτε ότι είσαι απαραίτητα «σοβαρός» ή «κουλτουριάρης» απλώς ίσως προτιμάς τη μουσική που σου δίνει κάτι βαθύτερο. Η έντεχνη μουσική αγγίζει προσωπικά, υπαρξιακά ή κοινωνικά θέματα με τρυφερότητα και έτσι, οι ακροατές που συνήθως την προσεγγίζουν έχουν ανησυχίες και εσωτερικές αναζητήσεις.

Φυσικά δεν μπορούμε να καλύψουμε όλα τα είδη, παρ’ όλα αυτά, θα ήταν παρανόηση να πούμε ότι ένας άνθρωπος μπορεί να επιλέξει μόνο ένα είδος ώστε να τον «εκπροσωπεί», ενώ ταυτόχρονα η φράση ακούω τα πάντα, άρα με εκφράζουν τα πάντα είναι μάλλον δείγμα ενός παθητικού ακροατή. Είναι φυσικό ότι σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας θα αλληλεπιδράσουμε με όλα τα είδη, καθώς βρισκόμαστε σε διαφορετικές παρέες, σε διαφορετικούς χώρους, παρ’ όλα αυτά εμείς θα επιλέξουμε το είδος που θα οριστεί στην «ψυχική μας ταυτότητα». Η μουσική δεν είναι κάτι στατικό, έχει δυναμική και είναι πολυδιάστατη, όπως ακριβώς και η ανθρώπινη ζωή. Έχει τη δυνατότητα να ενώνει ανθρώπους που την έχουν επιλέξει συνειδητά και να τους συνδέσει εγκεφαλικά, αλλά και ψυχικά. Όπως έχει πει και ο Oliver Sacks, νευρολόγος και συγγραφέας, «η μουσική μπορεί να εισχωρήσει στο μυαλό πιο βαθιά από οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη εμπειρία. Μπορεί να μας συγκινήσει, να μας αλλάξει, να μας θεραπεύσει».

 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ