Του Ελευθέριου Χονδρού,
Οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επαναφορά μιας λειτουργικής σχέσης μετά το Brexit δεν είναι απλώς τεχνικές συνομιλίες για το εμπόριο ή τα σύνορα. Αντικατοπτρίζουν δύο διαφορετικές θεσμικές και πολιτικές αντιλήψεις: από τη μία, μια Ευρώπη που επιχειρεί να διατηρήσει τη συνοχή και την πολυεπίπεδη συνεργασία των μελών της· από την άλλη, ένα Ηνωμένο Βασίλειο που, παρότι έχει αποχωρήσει, δεν παύει να εξαρτάται από τη γειτονική ήπειρο σε κρίσιμους τομείς.
Ένα από τα κύρια πεδία σύγκρουσης είναι τα αλιευτικά δικαιώματα. Η ΕΕ αξιώνει μακροπρόθεσμη πρόσβαση στα βρετανικά ύδατα, προσβλέποντας σε σταθερότητα για τον αλιευτικό της κλάδο. Αυτή η θέση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά και πολιτική: αποδεικνύει ότι οι ευρωπαϊκές πολιτικές συνεχίζουν να βασίζονται σε κοινή ευθύνη και κατανομή πόρων. Η Βρετανία, αντιθέτως, προτείνει προσωρινές συμφωνίες, διατηρώντας τον έλεγχο χωρίς να προσφέρει σαφείς εγγυήσεις. Η επιμονή της να διατηρήσει απόλυτη κυριαρχία πάνω σε κοινά χρησιμοποιούμενους φυσικούς πόρους αγνοεί την αμοιβαιότητα που διέπει τις διεθνείς σχέσεις, ειδικά όταν αυτές βασίζονται στη γεωγραφική εγγύτητα και την αλληλεξάρτηση.
Ανάλογη δυστοκία παρατηρείται στο θέμα της νεανικής κινητικότητας. Η πρόταση της ΕΕ για ένα κοινό πρόγραμμα ανταλλαγής νέων –με περιορισμένο αριθμό και χωρίς προοπτική μόνιμης εγκατάστασης– επιδιώκει την αναθέρμανση μιας επαφής που διεκόπη βίαια με την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Η κινητικότητα των νέων αποτελεί θεμέλιο της ευρωπαϊκής ταυτότητας και η απουσία της επηρεάζει την πολιτισμική και οικονομική σύνδεση μεταξύ των λαών. Η ΕΕ κατανοεί αυτή την ανάγκη και προτείνει λύσεις που εξισορροπούν το άνοιγμα με τον έλεγχο. Η στάση της Βρετανίας παραμένει αμφίθυμη, φοβούμενη πιθανή εσωτερική πίεση από συντηρητικά ακροατήρια που ταυτίζουν τη μετακίνηση με απώλεια ελέγχου.
Εξίσου ενδεικτική είναι η στάση του Λονδίνου απέναντι στους ευρωπαίους φοιτητές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί την ισότητα διδάκτρων για τους φοιτητές της στα βρετανικά πανεπιστήμια, ως μια μορφή δίκαιης μεταχείρισης εντός του ευρύτερου εκπαιδευτικού οικοσυστήματος. Η απάντηση από το Ηνωμένο Βασίλειο είναι καθαρά λογιστική: τα πανεπιστήμια χρειάζονται τα αυξημένα δίδακτρα των διεθνών φοιτητών για να εξισορροπήσουν τους προϋπολογισμούς τους. Αυτή η αντίληψη αγνοεί τον ευρύτερο ρόλο των πανεπιστημίων ως φορείς διαπολιτισμικής ανταλλαγής και παραγωγής γνώσης. Η επιμονή σε οικονομικά κριτήρια απογυμνώνει τον ακαδημαϊκό χώρο από τον κοινωνικό του ρόλο.
Ένα ακόμα ζήτημα που καταδεικνύει τις δυσκολίες της «επαναπροσέγγισης» είναι η επιμονή της ΕΕ σε ένα μηχανισμό επίλυσης διαφορών που θα αναγνωρίζει τελικά την ερμηνευτική αρμοδιότητα του Δικαστηρίου της ΕΕ για θέματα κοινοτικού δικαίου. Η στάση αυτή είναι συνεπής με τη θεσμική διάρθρωση της Ένωσης και διασφαλίζει την ομοιομορφία και την προβλεψιμότητα. Από την πλευρά της, η Βρετανία βλέπει στην αποδοχή αυτής της διάταξης ένα πλήγμα στην εθνική της αυτονομία. Ωστόσο, πρόκειται για μια νομική λογική που δεν αφορά «παράδοση κυριαρχίας», αλλά την εξασφάλιση μιας κοινής βάσης κανόνων – χωρίς την οποία καμία πολυμερής συμφωνία δεν μπορεί να επιβιώσει.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τις δυσκολίες και τις αντιφάσεις της, επιμένει σε ένα μοντέλο συνεργασίας που στηρίζεται στον διάλογο, τον συμβιβασμό και τη δίκαιη κατανομή των ευθυνών. Η στάση της απέναντι στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι τιμωρητική – είναι ρεαλιστική. Η Ένωση ζητά από τον πρώην εταίρο της να αποδεχθεί ότι η αποχώρηση από την ΕΕ δεν συνεπάγεται αυτομάτως πλήρη αποδέσμευση από τις ευρωπαϊκές ρυθμίσεις, ιδίως όταν αυτές αφορούν το κοινό συμφέρον.
Η ανάγκη για επανασύνδεση είναι υπαρκτή και αμοιβαία. Ωστόσο, για να είναι ουσιαστική, πρέπει να βασιστεί σε αρχές – όχι μόνο σε εμπορικά συμφέροντα. Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός δεν είναι τεχνική επιλογή, αλλά πολιτική στάση. Και σε έναν κόσμο όπου η πολυμερής συνεργασία απειλείται από εθνικισμούς και απομονωτισμούς, η Ευρώπη οφείλει να επιμείνει στις αξίες που την καθιέρωσαν ως πρότυπο δημοκρατίας και ειρηνικής συνύπαρξης. Το μέλλον των ευρω-βρετανικών σχέσεων δεν εξαρτάται από τις κινήσεις τακτικής, αλλά από τη βούληση να ξαναχτιστεί η εμπιστοσύνη – με σαφείς κανόνες, κοινές δεσμεύσεις και ανοιχτούς ορίζοντες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brexit reset deal hit by row over fishing rights and student tuition fees, The Independent, διαθέσιμο εδώ
- Plans to reset UK-EU relations hit trouble over fishing rights and youth mobility, FT, διαθέσιμο εδώ
