Πτώχευση και εταιρικές μορφές: Όταν η επιχείρηση λυγίζει

Της Αναστασίας Χέλη, 

Η πτώχευση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία της εμπορικής και πτωχευτικής νομοθεσίας. Ρυθμίζεται κυρίως από το Ν. 4738/2020 (Πτωχευτικός Κώδικας) και έχει σκοπό τη συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών από την περιουσία του οφειλέτη, είτε πρόκειται για φυσικό είτε για νομικό πρόσωπο. Στο παρόν άρθρο θα εξεταστεί η πτώχευση δύο βασικών μορφών εταιριών: της προσωπικής εταιρίας (ομόρρυθμης και ετερόρρυθμης) και της ανώνυμης εταιρίας (Α.Ε.). Παρά τη συμμετοχή και των δύο στην οικονομική δραστηριότητα, διαφέρουν ουσιωδώς ως προς τη νομική τους φύση, την ευθύνη των εταίρων/μετόχων και τον τρόπο αντιμετώπισής τους στο πλαίσιο της πτωχευτικής διαδικασίας.

Η πτώχευση είναι μία συλλογική διαδικασία που αποσκοπεί στην αναδιάρθρωση ή εκκαθάριση της περιουσίας του οφειλέτη. Προϋπόθεση είναι η παύση πληρωμών, δηλαδή η αδυναμία εξυπηρέτησης ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων κατά τρόπο γενικό και μόνιμο (άρθρο 77 ΠτΚ). Το Δικαστήριο, με την κήρυξη της πτώχευσης, ορίζει σύνδικο ο οποίος διαχειρίζεται την περιουσία του πτωχεύσαντος προς ικανοποίηση των πιστωτών.

Η πτώχευση της προσωπικής εταιρείας

Οι προσωπικές εταιρείες περιλαμβάνουν την ομόρρυθμη εταιρεία (Ο.Ε.) και την ετερόρρυθμη εταιρεία (Ε.Ε.). Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη πτωχευτικής ικανότητας, δηλαδή η εταιρεία να ασκεί εμπορική δραστηριότητα. Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι η προσωπική και απεριόριστη ευθύνη των εταίρων για τα χρέη της εταιρίας (τουλάχιστον για τους ομόρρυθμους εταίρους).

Σύμφωνα με το άρθρο 249 ΑΚ και τα επόμενα, οι ομόρρυθμοι εταίροι ευθύνονται εις ολόκληρον και απεριόριστα για τα χρέη της εταιρίας. Αντίστοιχα, στην Ε.Ε., οι ετερόρρυθμοι ευθύνονται μέχρι του ποσού της εισφοράς τους, ενώ οι ομόρρυθμοι εταίροι έχουν πλήρη ευθύνη.

Εάν πτωχεύσει η προσωπική εταιρία, τότε είναι δυνατή και η κήρυξη σε πτώχευση των εταίρων με προσωπική ευθύνη, εφόσον η εταιρία παύσει πληρωμές. Ο Ν. 4738/2020 προβλέπει ότι η πτώχευση της εταιρίας συνεπάγεται αυτοδικαίως την πτώχευση των ομόρρυθμων εταίρων (άρθρο 89 ΠτΚ), εκτός αν αποδείξουν ότι δεν έχουν περιουσία ή δεν οφείλουν. Επομένως, στην προσωπική εταιρία, η πτώχευση έχει έντονο «προσωπικό» χαρακτήρα.

Διαδικασία

1. Κατάθεση αίτησης πτώχευσης στο Πολυμελές Πρωτοδικείο.

2. Εκδίκαση της υπόθεσης και εξέταση αποδεικτικών στοιχείων περί αδυναμίας πληρωμής.

3. Έκδοση απόφασης πτώχευσης και ορισμός συνδίκου που αναλαμβάνει τη διαχείριση της πτωχευτικής περιουσίας.

4. Απογραφή και εκποίηση της περιουσίας της εταιρείας.

5. Σύνταξη πίνακα πιστωτών και διανομή του προϊόντος της εκποίησης κατά προτεραιότητα.

6. Αναστολή διώξεων κατά της εταιρείας κατά τη διάρκεια της πτώχευσης.

Στις προσωπικές εταιρείες, ο επιχειρηματικός κίνδυνος δεν περιορίζεται στην εταιρική περιουσία αλλά επεκτείνεται στα προσωπικά περιουσιακά στοιχεία των εταίρων. Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση πτώχευσης οι εταίροι ενδέχεται να απωλέσουν την ατομική τους περιουσία, ακόμη και κατοικίες, τραπεζικούς λογαριασμούς κ.λπ. για την ικανοποίηση των εταιρικών χρεών.

Η πτώχευση της ανώνυμης εταιρείας

Η Ανώνυμη Εταιρία είναι νομικό πρόσωπο κεφαλαιουχικού χαρακτήρα. Οι μέτοχοι της Α.Ε. δεν ευθύνονται προσωπικά για τις εταιρικές υποχρεώσεις, παρά μόνο μέχρι το ύψος της εισφοράς τους στο μετοχικό κεφάλαιο. Ρυθμίζεται κυρίως από τον Ν. 4548/2018.
Όπως και στα άλλα νομικά πρόσωπα, απαιτείται παύση πληρωμών. Η πτώχευση αφορά αποκλειστικά την ίδια την εταιρία, και όχι τους μετόχους ή τα διοικητικά όργανα, εκτός αν έχουν δοθεί προσωπικές εγγυήσεις. Η πτώχευση κηρύσσεται όταν η Α.Ε. αδυνατεί να πληρώσει τις ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις της.

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Α.Ε. υποχρεούται να καταθέσει αίτηση πτώχευσης εντός 30 ημερών από τη διαπίστωση της παύσης πληρωμών (άρθρο 8 ΠτΚ). Σε διαφορετική περίπτωση, τα μέλη ενδέχεται να φέρουν αστική και ποινική ευθύνη, ιδίως αν καθυστέρησαν αδικαιολόγητα την κατάθεση αίτησης πτώχευσης ή ενεπλάκησαν σε πράξεις που ζημίωσαν την εταιρεία ή τους πιστωτές της.

Η σημαντικότερη διαφορά της Α.Ε. σε σχέση με τις προσωπικές εταιρείες είναι ότι οι μέτοχοι δεν υφίστανται άμεσες συνέπειες από την πτώχευση της εταιρείας. Δεν υφίστανται δηλαδή προσωπική πτώχευση, όπως συμβαίνει στους ομόρρυθμους εταίρους.
Η πτώχευση της Α.Ε. δεν σημαίνει πάντοτε ρευστοποίηση. Ο Πτωχευτικός Κώδικας προβλέπει διαδικασίες εξυγίανσης, με συμφωνία με πιστωτές ή επενδυτές. Ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών (μέρος 2 του Ν. 4738/2020) μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά ώστε να αποφευχθεί η πτώχευση.

Διαδικασία

1. Κατάθεση αίτησης ενώπιον του Πρωτοδικείου.

2. Εκδίκαση της υπόθεσης και πιθανή αναστολή διώξεων σε βάρος της εταιρείας.

3. Έκδοση απόφασης πτώχευσης, ορισμός συνδίκου και καθορισμός ημερομηνίας παύσης πληρωμών.

4. Απογραφή του ενεργητικού και των υποχρεώσεων από τον σύνδικο.

5. Εκποίηση της περιουσίας της εταιρείας και σύνταξη πίνακα πιστωτών.

6. Διανομή των εσόδων και τερματισμός της διαδικασίας όταν εξαντληθεί η περιουσία.

Σύγκριση προσωπικής εταιρίας και ανώνυμης εταιρίας στην πτώχευση

Σύγκριση Εξυγίανσης Προσωπικής και Ανώνυμης Εταιρείας

Η εξυγίανση είναι μια προληπτική διαδικασία οικονομικής διάσωσης μιας επιχείρησης που αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, αλλά παραμένει δυνητικά βιώσιμη. Στόχος της είναι να αποφευχθεί η πτώχευση, μέσω της αναδιάρθρωσης των χρεών, της βελτίωσης της λειτουργίας της επιχείρησης και, ενδεχομένως, της εισόδου νέων επενδυτών. Η διαδικασία εξυγίανσης, όπως προβλέπεται στο Ν. 4738/2020, εφαρμόζεται τόσο στις προσωπικές όσο και στις ανώνυμες εταιρείες, όμως διαφέρει σημαντικά ως προς την υλοποίησή της.

Στις προσωπικές εταιρείες (Ο.Ε./Ε.Ε.), η εξυγίανση εξαρτάται από τη συναίνεση των εταίρων, ιδίως των ομόρρυθμων που φέρουν απεριόριστη προσωπική ευθύνη. Αυτό συχνά καθιστά τη διαδικασία δύσκολη, καθώς η αποδοχή του σχεδίου συνεπάγεται ενδεχομένως προσωπικές δεσμεύσεις. Επιπλέον, η έλλειψη διοικητικού οργάνου μπορεί να δημιουργήσει αδυναμία λήψης συλλογικών αποφάσεων.

Αντίθετα, στις ανώνυμες εταιρείες, η εξυγίανση διεκπεραιώνεται από θεσμικά όργανα (Δ.Σ. ή Γενική Συνέλευση) χωρίς προσωπική ευθύνη των μετόχων. Η οργανωτική τους δομή και η δυνατότητα αλλαγής μετοχικής σύνθεσης ή προσέλκυσης επενδυτών καθιστούν την εξυγίανση πιο ευέλικτη και αποτελεσματική. Συνεπώς, ενώ η νομική βάση της εξυγίανσης είναι κοινή, η εφαρμογή της διαφέρει ουσιαστικά ανάλογα με τη μορφή της εταιρείας.

Η πτωχευτική διαδικασία, ως έσχατη λύση, διαφοροποιείται ουσιωδώς αναλόγως του νομικού τύπου της εταιρίας. Οι προσωπικές εταιρίες ενέχουν αυξημένο κίνδυνο για τους εταίρους, καθώς η πτώχευση επηρεάζει την προσωπική τους περιουσία. Από την άλλη πλευρά, η ανώνυμη εταιρία προσφέρει το πλεονέκτημα της περιορισμένης ευθύνης, με τους μετόχους να διατηρούν την προσωπική τους οικονομική αυτονομία. Η επιλογή νομικού τύπου, επομένως, δεν είναι μόνο επιχειρηματική αλλά και στρατηγική απόφαση διαχείρισης κινδύνου. Ο νομοθέτης έχει μεν θεσπίσει κοινές βάσεις μέσω του ενιαίου Πτωχευτικού Κώδικα, ωστόσο, η εσωτερική δομή και η εταιρική ευθύνη παραμένουν καθοριστικές ως προς τις συνέπειες της πτώχευσης. Τέλος, θα πρέπει να ενισχυθούν οι μηχανισμοί έγκαιρης προειδοποίησης και εξυγίανσης ώστε οι επιχειρήσεις—ανεξαρτήτως νομικής μορφής—να αποφεύγουν την πτώχευση μέσω έγκαιρων παρεμβάσεων, αναδιαρθρώσεων και επιδοτούμενων σχεδίων σωτηρίας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Ευάγγελος Περάκης, Πτωχευτικό Δίκαιο: Αναδιάρθρωση και Ρευστοποίηση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2022
• Κωνσταντίνος Παμπούκης, Δίκαιο Ανωνύμων Εταιριών, Νομική Βιβλιοθήκη, 2021
• Νικόλαος Ρόκας, Εταιρικό Δίκαιο Ι, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2019