Tου Νίκου Κηρύκου,
Ο εορτασμός των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση μπορεί να συνέπεσε στην χώρα μας κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19, ωστόσο αυτό δεν εμπόδισε να διοργανωθούν μία σειρά εκδηλώσεων, συνεδρίων, πολιτιστικών δρώμενων ανά περιοχές και παντός είδους δράσεων. Η εκδοτική δραστηριότητα, ωστόσο, των ερευνητών ξεπέρασε κάθε προσδοκία και δημιούργησε μία σειρά επιστημονικών μελετών που δίνουν νέα πνοή στο συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο. Μέσα από νέες δημοσιεύσεις, έπεσε φως με μεγαλύτερη ακρίβεια από ότι στο παρελθόν, σε γεγονότα, πρόσωπα, μελανά και λαμπρά σημεία της Ελληνικής Επανάστασης που ξεπερνούν το φάσμα της ιστορίας και αφορούν πτυχές της οικονομίας, κοινωνιολογίας, τέχνης, εξωτερικής πολιτικής κ.α. Σήμερα, θα ασχοληθούμε με μία αινιγματική προσωπικότητα του αγώνα της εθνικής παλιγγενεσίας και πρωταγωνιστή σε όλη την διάρκεια του, τον Γεώργιο Δίκαιο ή Παπαφλέσσα.
Η δράση του Παπαφλέσσα στην Πελοπόννησο μέχρι το 1817
Γεννήθηκε στην Πολιάνη της Μεσσηνίας το 1778 και ήταν το τελευταίο (28ο) παιδί της πολυμελούς οικογένειας του Δημήτρη Δικαίου. Τα στοιχεία του διαθέτουμε για την παιδική ηλικία του Γεωργίου δεν είναι πολλά, πάντως μάλλον επρόκειτο για ιδιαίτερα ζωηρό παιδί. Στις αρχές του 19ου αιώνα, φαίνεται να φοιτά στην Σχολή Δημητσάνας, αλλά δεν την τελείωσε ποτέ. Το 1816, χειροτονείται μοναχός στην Ιερά Μονή Βελανιδιάς στην Καλαμάτα, επιλέγοντας το όνομα Γρηγόριος. Η ταπεινοφροσύνη και οι υπόλοιπες μοναστικές αρετές δεν φαίνεται να ταίριαζαν στην ιδιοσυγκρασία του φλογερού μοναχού που με την εκκεντρικότητα του χαρακτήρα του, το θάρρος και την πονηριά του δεν δίστασε να έρθει γρήγορα σε σύγκρουση με τον επίσκοπο Μονεμβασίας για ζητήματα της μονής και να καταφύγει στην Ιερά Μονή Ρεκίτσας στην επαρχία Λακωνίας. Η σπίθα που τον καίει, ο παρορμητικός χαρακτήρας του για δόξα δεν θα του επιτρέψουν να σταθεί ούτε εκεί. Σύντομα, θα έρθει σε σύγκρουση με έναν τοπικό Οθωμανό αξιωματούχο, τον Χουσεΐν Αγά, με αφορμή τα κτηματικά της μονής. Έπειτα από μια μικρή ένοπλη σύγκρουση και τραυματισμό του Παπαφλέσσα, θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει την Πελοπόννησο δίνοντας στον Χουσεΐν την υπόσχεση πως όταν θα επιστρέψει στον Μοριά δεν θα είναι πια ένας ταπεινός καλόγερος, αλλά δεσπότης ή πασάς.
Από καλόγερος… οφφικιάλιος
Η εξυπνάδα, το πάθος και η φωτιά του Παπαφλέσσα θα τον ακολουθήσει έπειτα στο υπόλοιπο της ζωής του, δίνοντας μας την πεποίθηση ότι έβαλε σκοπό να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε στον αγά. Κυνηγημένος από το Μοριά θα φτάσει στη Ζάκυνθο, όπου θα εκπαιδευτεί στα βρετανικά στρατιωτικά τάγματα. Εκεί, θα έρθει σε επαφή με τον Κολοκοτρώνη και τον Νικηταρά. Μία σοβαρή διαμάχη με τον πρώτο θα τον οδηγήσει τελικώς στον αρχικό του στόχο, στο Φανάρι και στο Πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ διαβλέπει τον δυναμισμό και την εξυπνάδα του, και σε μικρό χρονικό διάστημα τον χειροτονεί αρχιμανδρίτη. Τα ίδια χαρακτηριστικά, μαζί με το πάθος του για ελευθερία του σκλαβωμένου ελληνικού γένους διαβλέπει σ’ αυτόν και ένας μικρο-έμπορος, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, μυώντας τον στην Φιλική Εταιρεία το 1818. Σύντομα, ο Παπαφλέσσας στέλνεται στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες με σκοπό την οργάνωση των εκεί Ελλήνων και την μύηση τους στη Φιλική Εταιρεία.
Η επιθυμία του για πολυτέλεια τον καθιστά γρήγορα στόχο, και παραλίγο ο σκοπός του να αποκαλυφθεί. Μάλιστα, λέγεται πως νοίκιασε ένα μεγάλο σπίτι σε κεντρικό σημείο του Βουκουρεστίου οργανώνοντας συχνά μεγάλα γλέντια με επώνυμους Έλληνες της περιοχής, τοπικούς αξιωματούχους και συμμετοχή γυναικών, κατασπαταλώντας τεράστια ποσά από το ταμείο της εταιρείας. Η επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη συνοδεύεται από την σύγκρουση του με τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Επιθυμώντας να μάθει τον αρχηγό, «την αόρατη αρχή», δεν διστάζει παρά το ιερατικό του αξίωμα να απειλήσει με μαχαίρι τον Αναγνωστόπουλο λέγοντας του ότι αν δεν του αποκαλύψει το μυστικό θα πάει ο ίδιος στο σουλτάνο και θα φανερώσει κάθε σχέδιο. Ο Αναγνωστόπουλος αναγκάζεται να του αποκαλύψει ότι «η αρχή δεν είναι μόνο αόρατος αλλά και ανύπαρκτος». Αυτή η στιγμή είναι κομβική για τον αρχιμανδρίτη μιας και γίνεται άμεσα κοινωνός σε ένα μυστικό που ελάχιστοι γνώριζαν και φτάνοντας στα ανώτερα στάδια της φιλικής ιεραρχίας. Ο Παπαφλέσσας θα δοθεί με όλες του τις δυνάμεις στο νέο αυτό εγχείρημα, στρατολογώντας νέα μέλη και πρωτοστατώντας σε κάθε δράση μέχρι το ξέσπασμα της επανάστασης.
Το ξέσπασμα της Επανάστασης
Το επόμενο μεγάλο βήμα πραγματοποιείται τον Οκτώβριο του 1820, στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας. Τα σημαίνοντα μέλη, μεταξύ των οποίων και ο Παπαφλέσσας, συγκεντρώνονται εκεί με σκοπό να αποφασίσουν υπό το πρίσμα του αρχηγού Αλέξανδρου Υψηλάντη από πού θα ξεκινήσει η επανάσταση, εκπονώντας το «Σχέδιον Γενικόν». Ο Γρηγόριος υποστηρίζει η επανάσταση να ξεκινήσει από την Πελοπόννησο, λέγοντας πως οι Οθωμανοί είναι λιγότεροι εκεί από άλλα μέρη και οι πρόκριτοι θα στηρίξουν κάθε τους κίνηση. Φτάνει στο σημείο να παρουσιάσει πλαστά έγγραφα με τις υπογραφές των σημαντικότερων προεστών της Πελοποννήσου, φέρνοντας τον σε σύγκρουση με τον Χριστόφορο Περραιβό. Παρά την πλάνη, ο Υψηλάντης διαβλέπει τις ικανότητες του Παπαφλέσσα και αποφασίζει να τον στείλει στην Πελοπόννησο ως «Αρμόδιο», με σκοπό την μύηση μελών και την οργάνωση της Επανάστασης. Έχει σημασία να τονιστεί πως αντίθετα με το αποτέλεσμα ο Παπαφλέσσας κατάφερε να πείσει τον Υψηλάντη η Επανάσταση να ξεκινήσει τελικά από εκεί, και όχι από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες όπως συνέβη τελικά.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1821, ο Παπαφλέσσας με μισθωμένο καράβι που μεταφέρει πολεμοφόδια και χρήματα, φτάνει στην Ύδρα όπου παραμένει για ένα διάστημα. Η απόβαση του στον Μοριά δεν είναι εύκολη, μιας και ενθυμούμενοι το παρελθόν του, οι προεστοί δεν τον θεωρούν καλοδεχούμενο. Καταφέρνει να αποβιβαστεί με την βοήθεια του αδερφού του Νικήτα Δίκαιου κυκλοφορώντας με ένοπλη συνοδεία. Ξεκινά μεγάλες περιοδείες στην ύπαιθρο, επικοινωνώντας το μήνυμα της Φιλικής Εταιρείας και ξεσηκώνοντας τον αγροτικό πληθυσμό. Στις 26 Ιανουαρίου του 1821 συναντάται με σημαντικούς προκρίτους της Αιγειαλίας, Καλαβρύτων και Βοστίτσας (σημερινό Αίγιο), ανακοινώνοντάς τους πως ο Υψηλάντης έχει σχεδιάσει τα πάντα, το μόνο που απέμενε ήταν να αποφασίσουν την ημέρα του ξεσηκωμού. Οι περισσότεροι, με προεξάρχοντα τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, ο οποίος στα απομνημονεύματά του τον αποκαλεί «απαταιών και εξωλέστατο», δεν διστάζουν διατυπώνοντας τις ενστάσεις τους για ένα ακόμα αιματοκύλισμα, να συγκρουστούν μαζί του. Ο Παπαφλέσσας αποχωρεί εκνευρισμένος ανακοινώνοντας τους ότι «η Επανάσταση θα ξεκινήσει την ημέρα που ορίστηκε από τον Θεό, ακόμα και αν έχει απομείνει μόνος του». Μετά την συνέλευση, πολλοί πρόκριτοι σκέφτονται το ενδεχόμενο να τον περιορίσουν σε κάποιο μοναστήρι ή ακόμα και να τον δολοφονήσουν μιας και τον θεωρούν επικίνδυνο.
Τον Φεβρουάριο παίρνει την γραπτή συγκατάθεση του σημαντικότερου προκρίτου Κανέλλου Δεληγιάννη. Ανησυχεί για την αργοπορία της άφιξης του Υψηλάντη, ο οποίος, σύμφωνα με το σχέδιο, θα έπρεπε να έχει φτάσει στην Πελοπόννησο από τις αρχές του μήνα. Στις 20 Φεβρουαρίου, στέλνει μία επιστολή προς τον τελευταίο, παρακινώντας τον να φτάσει γρήγορα. Για άγνωστους μέχρι σήμερα λόγους ο Υψηλάντης κηρύσσει την επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Συμμετέχει με 15 άνδρες στην απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου 1821. Τον Δεκέμβριο του 1821 παρευρίσκεται στην Α’ Ελληνική Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, λαμβάνοντας το βαθμό του πληρεξούσιου, αξίωμα που δεν τον ικανοποιεί. Στρέφεται κατά των προυχόντων και της φατρίας των πολιτικών. Η παλιά κόντρα του με τον Κολοκοτρώνη έρχεται εκ νέου στην επιφάνεια. Ωστόσο, όταν θα κάνει την εμφάνιση του ο Δράμαλης το καλοκαίρι του 1822, αντιλαμβάνεται τον μεγάλο κίνδυνο που διατρέχει η επανάσταση και τάσσεται στο πλευρό του «ως απλώς στρατιώτης στις εντολές του στρατηγού του».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Φωτάκου (2021), Ο βίος του Παπαφλέσσα, Αθήνα: εκδ. Βεργίνα
- Παλαιών Πατρών Γερμανού (2011), Απομνημονεύματα, Αθήνα: εκδ. Δρόμων
- Περιοδικό Στρατιωτική Επιθεώρηση, Γρηγόριος Δίκαιος ή Παπαφλέσσας. Ο μάρτυρας μπουρλοτιέρης των ψυχών, τεύχος Μαρτίου-Απριλίου 2004
