Του Κώστα Πασχάλη,
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παρουσιάσει ένα φιλόδοξο σχέδιο για την πλήρη απεξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια μέχρι το τέλος του 2027. Το σχέδιο, που ανακοινώθηκε στις 6 Μαΐου 2025, περιλαμβάνει σταδιακή κατάργηση όλων των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, πετρελαίου και πυρηνικών υλικών. Η Ε.Ε. έχει ήδη μειώσει το μερίδιο των εισαγωγών ρωσικού αερίου από 45% σε 19% μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, αλλά χρειάζονται πιο αποφασιστικά μέτρα για την πλήρη απεξάρτηση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να εισαγάγει νομοθετικές προτάσεις τον Ιούνιο που θα απαγορεύουν νέα συμβόλαια με τη Ρωσία και θα τερματίζουν τα υπάρχοντα, με στόχο να διασφαλίσει την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης χωρίς εξάρτηση από «εχθρικές δυνάμεις».
Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γνωστό ως «οδικός χάρτης», περιλαμβάνει μια σειρά από συγκεκριμένα μέτρα με χρονοδιάγραμμα εφαρμογής. Η Επιτροπή θα προτείνει νομικά μέτρα τον Ιούνιο για τη σταδιακή κατάργηση των εισαγωγών όλου του ρωσικού αερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) έως το τέλος του 2027. Το σχέδιο υλοποιείται σε δύο φάσεις: πρώτα, θα απαγορευτούν τα νέα και βραχυπρόθεσμα συμβόλαια μέχρι το τέλος του 2025 και στη συνέχεια θα τερματιστούν τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια μέχρι το τέλος του 2027.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen τόνισε ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε μια «αποφασιστική στιγμή» όπου «οι απειλές για την ενεργειακή ασφάλεια εντείνονται». Η στρατηγική απεξάρτησης περιλαμβάνει επίσης μέτρα για την αντιμετώπιση του «στόλου σκιών» της Ρωσίας που μεταφέρει πετρέλαιο, καθώς και περιορισμούς στα νέα συμβόλαια προμήθειας ουρανίου και άλλων πυρηνικών υλικών.
Επιπλέον, κάθε κράτος μέλος της Ε.Ε. θα κληθεί να καταρτίσει ένα εθνικό σχέδιο μέχρι το τέλος του 2025, όπου θα περιγράφεται με ποιον τρόπο σκοπεύει να αφαιρέσει το ρωσικό αέριο, την πυρηνική ενέργεια και το πετρέλαιο από το ενεργειακό του μείγμα. Η Επιτροπή διευκρίνισε ότι οι νομικές προτάσεις θα αποτελούν «ανωτέρα βία» που θα επιτρέπει στις εταιρείες να αποχωρήσουν από συμβόλαια αερίου χωρίς νομικές συνέπειες.
Παρά τη φιλοδοξία του σχεδίου, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις για την εφαρμογή του. Νομικοί εμπειρογνώμονες επισημαίνουν ότι χωρίς κυρώσεις, ίσως είναι δύσκολο για τους αγοραστές να αποχωρήσουν από συμβόλαια αερίου επικαλούμενοι ανωτέρα βία. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες δεσμεύονται από συμβόλαια “take-or-pay” με τη Gazprom, που τις υποχρεώνουν να πληρώνουν για το μεγαλύτερο μέρος των συμβατικών όγκων, ακόμα κι αν αρνούνται τις παραδόσεις αερίου.
Σύμφωνα με το Reuters, οι νομικές διαφορές μεταξύ εταιρειών της Ε.Ε. και Ρώσων προμηθευτών ανέρχονται ήδη σε 18,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Ο πιο ασφαλής τρόπος για να επικαλεστούν ανωτέρα βία και να αποφύγουν αγωγές θα ήταν η έγκριση κυρώσεων σε επίπεδο Ε.Ε., αλλά αυτό απαιτεί ομόφωνη συγκατάθεση από όλα τα 27 κράτη μέλη.
Η Ουγγαρία και η Σλοβακία, που εξακολουθούν να λαμβάνουν ρωσικό αέριο μέσω αγωγών, έχουν δεσμευτεί να αντιταχθούν σε τέτοιες κυρώσεις. Το σχέδιο της Ε.Ε. στοχεύει άμεσα αυτές τις χώρες, που «έχουν συνεχίσει απροκάλυπτα να αντλούν ρωσικά καύσιμα καθ’ όλη τη διάρκεια της επίθεσης της Μόσχας στην Ουκρανία».
Η Πολωνία και άλλες εννέα χώρες της Ε.Ε. (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Δανία, Σουηδία, Φινλανδία, Τσεχία, Ρουμανία και Ιρλανδία) ασκούν πίεση για αυστηρότερους περιορισμούς στις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων της Μόσχας, ιδιαίτερα του LNG. Σε κοινή πρόταση, οι χώρες αυτές επισημαίνουν ότι η Ρωσία κέρδισε 200 δισεκατομμύρια ευρώ από πωλήσεις ορυκτών καυσίμων στην Ε.Ε. από την πλήρη εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, ενώ οι εισαγωγές LNG από τη Ρωσία αυξήθηκαν κατά 11% στο πρώτο εξάμηνο του 2024.
Η θέση της Πολωνίας είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς ανέλαβε την προεδρία του Συμβουλίου της Ένωσης στις αρχές του 2025, γεγονός που της δίνει τη δυνατότητα να επηρεάσει την ατζέντα στις Βρυξέλλες. Οι χώρες αυτές επιδιώκουν να αποστερήσουν τη Ρωσία από δισεκατομμύρια ευρώ που χρησιμοποιεί για τη χρηματοδότηση του πολέμου της στην Ουκρανία, «κλείνοντας τα παραθυράκια» και στοχεύοντας τις επικερδείς πωλήσεις φυσικού αερίου της Ρωσίας.
Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής είναι αξιοσημείωτη, αλλά υπάρχει ακόμα δρόμος για την πλήρη απεξάρτηση. Επί του παρόντος, περίπου το 19% του αερίου της Ευρώπης προέρχεται από τη Ρωσία, κυρίως μέσω του αγωγού TurkStream και αποστολών LNG. Αυτό είναι σημαντικά χαμηλότερο από το μερίδιο 40-45% που κατείχε η Ρωσία πριν από το 2022.
Το 2024, η Ε.Ε. εισήγαγε συνολικά 32 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) ρωσικού αερίου μέσω αγωγών και 20 bcm ρωσικού LNG. Τα δύο τρίτα αυτού του όγκου προήλθαν από μακροπρόθεσμα συμβόλαια, ενώ το υπόλοιπο ήταν «αγορές spot» χωρίς συμβόλαιο. Σύμφωνα με στοιχεία της Rystad Energy, οι αγορές spot αποτελούσαν περίπου το 31% του ρωσικού LNG που εισήγαγε η Ευρώπη πέρυσι.
Η προσπάθεια της Ε.Ε. να απεξαρτηθεί από τη ρωσική ενέργεια συμπίπτει με σημαντικές γεωπολιτικές εξελίξεις. Οι Η.Π.Α παροτρύνουν τη Ρωσία να διαπραγματευτεί μια ειρηνευτική συμφωνία για την Ουκρανία, γεγονός που θα μπορούσε δυνητικά να οδηγήσει σε επανάληψη των ρωσικών ενεργειακών εισαγωγών και άρση των υφιστάμενων κυρώσεων.
Στην προσπάθειά της να καλύψει το κενό που αφήνει η απομάκρυνση από το ρωσικό αέριο, η Ε.Ε. έχει στραφεί σε αυξημένες αποστολές LNG από τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και σε αυξημένες εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Νορβηγία. Η von der Leyen υπογράμμισε τη σημασία αυτών των ενεργειακών συμμαχιών, ιδιαίτερα των εισαγωγών LNG από τις ΗΠΑ, χαρακτηρίζοντάς τες «κρίσιμες για την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Ο Αμερικανός Πρόεδρος Donald Trump έχει εκφράσει την επιθυμία η ΕΕ να αυξήσει τις αγορές αμερικανικού αερίου, και οι εκπρόσωποι της ΕΕ βλέπουν αυτό ως πιθανό σημείο μόχλευσης σε συζητήσεις για δασμούς. Κατά τη διάρκεια της ενεργειακής κρίσης του 2022, το αμερικανικό LNG έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αναπλήρωση του κενού των ρωσικών προμηθειών στην Ευρώπη, και πέρυσι οι ΗΠΑ ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος προμηθευτής αερίου της Ευρώπης, μετά τη Ρωσία και τη Νορβηγία (που ήταν ο κορυφαίος προμηθευτής).
Η αγορά μπορεί να μην ανταποκριθεί. Ήδη υπάρχει φημολογία ότι όταν σταματήσει ο πόλεμος, οι εταιρείες θα αρχίσουν να διοχετεύουν περισσότερα ρωσικά καύσιμα στην Ευρώπη τη στιγμή που θα είναι νομικά δυνατό και πολιτικά αποδεκτό.
«Η εναπομένουσα όρεξη για ρωσική ενέργεια καθορίζεται από λόγους κόστους», δήλωσε η Μαρία Σαγκίνα, ειδικός σε θέματα κυρώσεων στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. «Τα κράτη μέλη της ΕΕ ανησυχούν για την ανταγωνιστικότητα και την αποβιομηχάνιση, οπότε η φθηνή ρωσική ενέργεια, στο πλαίσιο μιας επικείμενης ειρηνευτικής συμφωνίας, γίνεται και πάλι ελκυστική».
Ο οδικός χάρτης της ΕΕ για τον τερματισμό της εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική για την ενεργειακή μετάβαση και τη διαφοροποίηση των ενεργειακών προμηθειών. Η Επιτροπή επιδιώκει να δημιουργήσει ένα καθαρότερο και ανεξάρτητο ενεργειακό σύστημα που θα τονώνει την οικονομία ενώ ταυτόχρονα θα συμβάλλει σημαντικά στους στόχους απανθρακοποίησης της Ευρώπης.
Παράλληλα, η ΕΕ εξετάζει αλλαγές στους ενεργειακούς νόμους της ως μέρος των προσπαθειών για τη μείωση της γραφειοκρατίας που επιβαρύνει τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες. Η οδηγία για την ενεργειακή απόδοση και ο νόμος για την ανανεώσιμη ενέργεια είναι μεταξύ των πολιτικών που αναθεωρούνται, με στόχο την απλοποίηση και τη διευκόλυνση της μετάβασης σε καθαρότερες μορφές ενέργειας.
Παρά τις φιλόδοξες ανακοινώσεις, υπάρχουν σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την πρακτικότητα της πρότασης και το κατά πόσο οι χώρες της ΕΕ θα την εφαρμόσουν πραγματικά. Οποιαδήποτε νομικά μέτρα προτείνει η Επιτροπή δεν θα τεθούν σε ισχύ αμέσως, καθώς θα χρειαστεί να ακολουθήσουν νομοθετικές διαδικασίες, οι οποίες απαιτούν έγκριση από το Κοινοβούλιο και ενισχυμένη πλειοψηφία των κρατών μελών της ΕΕ.
Επιπλέον, ορισμένες επιχειρήσεις και διπλωμάτες της ΕΕ ανησυχούν ότι η εξάρτηση από το αμερικανικό αέριο έχει δημιουργήσει μια νέα ευπάθεια, ειδικά καθώς ο Trump έχει υποδείξει ότι η ενέργεια θα μπορούσε να γίνει διαπραγματευτικό χαρτί στις εμπορικές συνομιλίες.
Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον τερματισμό της εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια μέχρι το τέλος του 2027 αποτελεί μια φιλόδοξη πρωτοβουλία που αντικατοπτρίζει τη δέσμευση της Ε.Ε. για ενεργειακή ανεξαρτησία και ασφάλεια. Έχει ήδη σημειωθεί σημαντική πρόοδος, με τη μείωση των εισαγωγών ρωσικού αερίου, αλλά υπάρχουν ακόμα σοβαρές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν.
Οι νομικές επιπλοκές των συμβολαίων “take-or-pay”, η αντίσταση ορισμένων κρατών μελών όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία, και η ανάγκη εξεύρεσης αξιόπιστων εναλλακτικών πηγών ενέργειας είναι μερικά από τα εμπόδια στην πλήρη απεξάρτηση. Η επιτυχία του σχεδίου θα εξαρτηθεί από την πολιτική βούληση των κρατών-μελών, τη συνεργασία των εταιρειών ενέργειας και την αποτελεσματικότητα των νομικών μέτρων που θα προτείνει η Επιτροπή.
Η επίτευξη ενεργειακής ανεξαρτησίας από τη Ρωσία δεν είναι μόνο ένα ζήτημα οικονομικής και ενεργειακής πολιτικής, αλλά έχει επίσης βαθιές γεωπολιτικές προεκτάσεις. Αντιπροσωπεύει μια αποφασιστική στροφή στην ευρωπαϊκή ενεργειακή στρατηγική και μια σημαντική αλλαγή στις σχέσεις Ε.Ε.-Ρωσίας που διαμορφώθηκαν επί δεκαετίες. Όπως τόνισε η von der Leyen, το διακύβευμα είναι η εξασφάλιση ότι η Ευρώπη «δεν θα εξαρτάται πλέον από μια εχθρική δύναμη για τις ενεργειακές της ανάγκες».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Putin and Europe’s energy executives, Politico, διαθέσιμο εδώ
- EU’s Russian energy holdouts, Politico, διαθέσιμο εδώ
- EU targeting energy laws to cut red tape, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- EU to present roadmap to phase out all Russian fossil fuel imports, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- EU seeks to cut remaining Russian gas ties, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Von der Leyen: Europe faces decisive moment in energy security battle, Politico, διαθέσιμο εδώ
- EU plan to end Russian oil and gas imports due out in May, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- EU to set out plan for phasing out final Russian gas supplies, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Roadmap to fully end EU dependency on Russian energy, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- Poland pushes EU to ban Russian LNG, Politico, διαθέσιμο εδώ
- EU sets 2027 as deadline to phase out all Russian energy, Euronews, διαθέσιμο εδώ
