Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η μητέρα της Βυζαντινής κοινωνίας κατείχε έναν από τους πιο ιερούς και ουσιαστικούς ρόλους. Η θέση της δεν περιοριζόταν μόνο στο πλαίσιο της οικογένειας, αλλά επεκτεινόταν και στον ευρύτερο κοινωνικό και θρησκευτικό ιστό. Η μητρότητα ήταν ένα λειτούργημα που συνδύαζε τη βιολογική δημιουργία ζωής με την πνευματική και ηθική καθοδήγηση των επόμενων γενεών. Ο ρόλος της μητέρας χαρακτηριζόταν από αυταπάρνηση, αφοσίωση και διαρκή προσφορά, στοιχεία που καθιστούσαν τη γυναίκα-μητέρα στυλοβάτη του βυζαντινού κόσμου.
Η γέννηση ενός παιδιού αποτελούσε γεγονός υψίστης σημασίας. Ειδικά ο τοκετός θεωρούταν ιερή πράξη, συνοδευόμενη από έντονες θρησκευτικές και κοινωνικές πρακτικές. Η Εκκλησία συμμετείχε ενεργά, με προσευχές για την ασφαλή έκβαση και τελετές καθαρμού μετά τη γέννα, όπως ο «Εκκλησιασμός», που σήμαινε την επιστροφή της μητέρας στη θρησκευτική κοινότητα. Η γέννηση ενός αγοριού γινόταν δεκτή με περισσότερη κοινωνική αποδοχή, αφού εξασφάλιζε τη συνέχεια της οικογενειακής γραμμής, σε αντίθεση με την γέννηση ενός κοριτσιού. Παρόλα αυτά, η μητέρα όφειλε να μεγαλώσει και τις κόρες της με στόχο να γίνουν άξιες σύζυγοι και μητέρες, διαιωνίζοντας τον κοινωνικό ρόλο της γυναίκας.
Ο θηλασμός αποτελούσε σημαντική υποχρέωση της μητέρας, τόσο ως μέσο διατροφής όσο και ως πράξη συναισθηματικής σύνδεσης. Η βυζαντινή κοινωνία προέτρεπε τη μητέρα να θηλάζει το παιδί της, εκτός εάν υπήρχαν σοβαροί λόγοι υγείας. Η πράξη αυτή αντανακλούσε την αφοσίωση και την αυταπάρνηση της γυναίκας. Σε οικογένειες ευγενών, αν η μητέρα αδυνατούσε να θηλάσει, χρησιμοποιούνταν παραμάνες, γυναίκες από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, που αναλάμβαναν τον θηλασμό έναντι αμοιβής.
Η ανατροφή των παιδιών ήταν μια από τις σημαντικότερες αποστολές της μητέρας. Εκτός από τη φροντίδα για την υγεία και τη σωματική ανάπτυξη, η μητέρα είχε την ευθύνη της ηθικής και θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης. Ήταν η πρώτη δασκάλα του παιδιού, εκείνη που εισήγαγε τα παιδιά της στη χριστιανική πίστη, στη δύναμη της προσευχής, και στις τελετουργίες της Εκκλησίας. Οι μητέρες δίδασκαν επίσης πρακτικές δεξιότητες και κοινωνικούς κανόνες, με τις κόρες να εκπαιδεύονται από μικρή ηλικία σε ζητήματα οικιακής διαχείρισης, ώστε να είναι έτοιμες να αναλάβουν τον δικό τους ρόλο ως μελλοντικές σύζυγοι και μητέρες.
Η μητέρα είχε καθοριστικό ρόλο και στην παιδική ηλικία. Εκτός από την καθημερινή φροντίδα και προστασία, φρόντιζε για την ψυχαγωγία των παιδιών, κατασκευάζοντας παιχνίδια και συμμετέχοντας στις δραστηριότητές τους, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο τον συναισθηματικό δεσμό. Η μητέρα αναλάμβανε επίσης την ευθύνη της θρησκευτικής τους αγωγής, οδηγώντας τα παιδιά στην Εκκλησία και διδάσκοντάς τους την πνευματική πειθαρχία.
Παρόλο που το κοινωνικό πλαίσιο της εποχής περιόριζε τις γυναίκες σε ορισμένους ρόλους, η μητέρα είχε και σημαντικά δικαιώματα. Η προίκα, για παράδειγμα, ανήκε στη γυναίκα και μπορούσε να την διεκδικήσει σε περίπτωση διαζυγίου ή χηρείας. Αυτό εξασφάλιζε ένα επίπεδο οικονομικής ασφάλειας και ενίσχυε τη θέση της μέσα στην οικογένεια. Επιπλέον, μέσω της σωστής διαχείρισης του οίκου και της φροντίδας των παιδιών, η μητέρα αποκτούσε κύρος και σεβασμό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντα της μητέρας διέφεραν ανάλογα με την κοινωνική τάξη. Στις ανώτερες κοινωνικές ομάδες, οι μητέρες είχαν στη διάθεσή τους παιδαγωγούς και υπηρετικό προσωπικό, ωστόσο η ευθύνη της ηθικής και θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης παρέμενε δική τους. Στις κατώτερες τάξεις, η μητέρα συμμετείχε πιο ενεργά στην καθημερινή επιβίωση της οικογένειας και συχνά εργαζόταν για να συμβάλει στην οικονομική συντήρησή της.
Συνολικά, ο ρόλος της μητέρας στη Βυζαντινή κοινωνία ήταν πολυδιάστατος, θεμελιώδης και άρρηκτα συνδεδεμένος με την έννοια της οικογένειας, της θρησκείας και της κοινωνικής συνοχής. Μέσα από την αδιάκοπη προσφορά της, την πνευματική καθοδήγηση και την καθημερινή φροντίδα, η μητέρα αποτελούσε το ζωντανό παράδειγμα πίστης, δύναμης και αγάπης. Ήταν η σιωπηλή δύναμη πίσω από κάθε οικογένεια, κάθε αξία και κάθε παιδί που μεγάλωνε μέσα στη βυζαντινή κοινωνία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ιμβριώτη Ρ. (2022), Η γυναίκα στο Βυζάντιο, εκδ. 24 Γράμματα
- Καρζής Θ. (1997), Η γυναίκα στο Μεσαίωνα: Χριστιανισμός – Δυτική Ευρώπη – Βυζάντιο – Ισλαμισμός, εκδ. Φιλιππότης
- Νικολάου Κ. (1993), Η θέση της γυναίκας στη Βυζαντινή Κοινωνία, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή Χορν
