Του Φίλιππου Ατζέμογλου,
Το ανθρώπινο σώμα φιλοξενεί τρισεκατομμύρια συμβιωτικούς μικροοργανισμούς, δηλαδή μικρόβια που συνυπάρχουν με εμάς, χωρίς όμως να προκαλούν παθογένειες. Οι περισσότεροι από αυτούς βρίσκονται στο έντερο και αυτό το πολύπλοκο σύνολο βακτηρίων, μυκήτων, ιών και άλλων μικροβίων είναι γνωστό ως εντερικό μικροβίωμα. Τα τελευταία χρόνια έχει κεντρίσει το έντονο ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, αφού όλο και περισσότερες έρευνες αποκαλύπτουν ότι το μικροβίωμα δεν παίζει μόνο ρόλο στην πέψη, αλλά επηρεάζει σημαντικά την ανοσοποιητική λειτουργία, τον μεταβολισμό, ακόμη και την ψυχική υγεία.
Τι είναι το μικροβίωμα;
Το μικροβίωμα αποτελείται από περισσότερα από 100 τρισεκατομμύρια μικροοργανισμούς και η συντριπτική πλειονότητα αυτών ζει στο παχύ έντερο. Άν τους παίρναμε και τους ζυγίζαμε θα βλέπαμε μία μάζα πιο βαριά απ’ τον ανθρώπινο εγκέφαλο! Επίσης, το 1/3 του μικροβιώματος είναι κοινό μεταξύ των ανθρώπων, αλλά τα υπόλοιπα 2/3 είναι μοναδικά για τον καθένα, σαν ένα «μικροβιακό δακτυλικό αποτύπωμα», το οποίο επηρεάζεται από τη διατροφή, τη γέννηση (φυσιολογικός τοκετός ή καισαρική), την ηλικία, τη χρήση αντιβιοτικών και τον τρόπο ζωής. Τα μικρόβια αυτά είναι κυρίως: λακτοβάκιλλοι, κωλοβακτιρίδια, κλωστηρίδια, E. coli, κάντιντες, και βακτηριοφάγοι.
Οι λειτουργίες του εντερικού μικροβιώματος
- Πέψη και μεταβολισμός: Τα βακτήρια του εντέρου βοηθούν στη διάσπαση τροφών που δεν μπορούμε να αφομοιώσουμε μόνοι μας, όπως οι φυτικές ίνες. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας παράγονται ωφέλιμα μεταβολικά προϊόντα, όπως τα λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας, που τρέφουν τα κύτταρα του εντέρου. Επίσης, το μικροβίωμα συμβάλλει στην ομοιοστασία ενέργειας και θρεπτικών συστατικών του οργανισμού.
- Ενίσχυση ανοσοποιητικού: Το μικροβίωμα εκπαιδεύει το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει τους επιβλαβείς από τους ωφέλιμους μικροοργανισμούς. Μάλιστα, ένα υγιές μικροβίωμα εμποδίζει την ανάπτυξη παθογόνων μικροβίων με ανταγωνιστικό τρόπο.
- Σχέση με τον εγκέφαλο: Μέσω του άξονα εντέρου-εγκεφάλου (gut-brain axis), οι μικροοργανισμοί παράγουν νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη και επηρεάζουν τη διάθεση και την ψυχική κατάσταση. Έχουν συσχετιστεί διαταραχές του μικροβιώματος με άγχος, κατάθλιψη ακόμα και με νευρολογικά νοσήματα.
- Προστασία από φλεγμονές: Ένα ισορροπημένο μικροβίωμα συμβάλλει στη μείωση της φλεγμονής. Αντίθετα, η δυσβίωση (ανισορροπία στο μικροβίωμα) έχει συσχετιστεί με φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου, όπως η νόσος Crohn ή η ελκώδης κολίτιδα.
Τι μπορεί να διαταράξει το μικροβίωμα;
Η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών, η φτωχή σε φυτικές ίνες διατροφή, η υπερκατανάλωση επεξεργασμένων τροφών και το χρόνιο στρες είναι παράγοντες που αποδεδειγμένα επηρεάζουν αρνητικά το μικροβίωμα. Η απώλεια της ποικιλίας των μικροοργανισμών μπορεί να οδηγήσει σε δυσβίωση και αύξηση του κινδύνου για μεταβολικά, φλεγμονώδη και αυτοάνοσα νοσήματα. Καταστροφικό ρόλο διαδραματίζει και η παχυσαρκία, η οποία σε πλαίσιο μεταβολικού συνδρόμου αλλοιώνει την εντερική μικροχλωρίδα.
Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε το μικροβίωμα;
- Διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες: λαχανικά, φρούτα, όσπρια και δημητριακά ολικής άλεσης προσφέρουν «τροφή» στους ωφέλιμους μικροοργανισμούς.
- Ζυμωμένα τρόφιμα: όπως γιαούρτι, κεφίρ, ξινολάχανο και miso περιέχουν φυσικά προβιοτικά.
- Περιορισμός αντιβιοτικών: να λαμβάνονται μόνο όταν είναι ιατρικώς απαραίτητο.
- Τακτική σωματική άσκηση και διαχείριση στρες, που έχουν επίσης θετική επίδραση στο εντερικό περιβάλλον.
Προοπτική για το μέλλον
Η μελλοντική έρευνα για το μικροβίωμα του εντέρου φαίνεται να έχει τεράστιες δυνατότητες για τον μετασχηματισμό της ιατρικής, της διατροφής και της δημόσιας υγείας: η εξατομικευμένη ιατρική θα μπορούσε να δει σημαντικές εξελίξεις, όπως η διαγνωστική που βασίζεται στο μικροβίωμα και οι στοχευμένες προβιοτικές ή διατροφικές παρεμβάσεις. Αυτές οι εξελίξεις μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία ή την πρόληψη παθήσεων όπως η παχυσαρκία, η κατάθλιψη, τα αυτοάνοσα νοσήματα, ακόμη και ορισμένοι καρκίνοι. Ακόμα, οι μεταμοσχεύσεις μικροβιώματος των κοπράνων, για παράδειγμα, ήδη δείχνουν πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα στη θεραπεία λοιμώξεων όπως το Clostridioides difficile. Ωστόσο, αυτές οι καινοτομίες εγείρουν επίσης σημαντικά ηθικά ερωτήματα, συμπεριλαμβανομένων ανησυχιών για την προστασία της ιδιωτικής ζωής σχετικά με τα δεδομένα του μικροβιώματος και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του χειρισμού των οικοσυστημάτων του εντέρου και, ας μη ξεχνάμε, τις ανισότητες στην ποικιλομορφία του μικροβιώματος μεταξύ των πληθυσμών, που υπογραμμίζουν την ανάγκη για συμπεριληπτική, παγκόσμια έρευνα.
Συμπεράσματα
Το εντερικό μικροβίωμα αποτελεί βασικό πυλώνα της ανθρώπινης υγείας. Αν και ο ρόλος του μελετάται ακόμα, τα ευρήματα δείχνουν ξεκάθαρα ότι η διατήρηση της μικροβιακής ισορροπίας στο έντερο μπορεί να προλάβει ή να βελτιώσει πολλές παθήσεις. Με απλές καθημερινές επιλογές, όπως μία ισορροπημένη διατροφή και σωματική άσκηση, μπορούμε να ενισχύσουμε το μικροβίωμά μας και να στηρίξουμε την υγεία ολόκληρου του οργανισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Human Intestinal Microbiome in Health and Disease, New England Journal of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- NIH Human Microbiome Project defines normal bacterial makeup of the body, nih.gov, διαθέσιμο εδώ
