Του Κωνσταντίνου Μανιάτη,
Η θεά Νυξ είναι μια από τις αρχέγονες θεότητες της ελληνικής μυθολογίας. Είναι κόρη του Χάους, της πρώτης οντότητας που εμφανίστηκε στον κόσμο, σύμφωνα με την θεογονία του Ησιόδου. Σύζυγος της είναι το Έρεβος, μια ακόμα οντότητα που δημιουργήθηκε με παρθενογένεση του Χάους. Με το Έρεβος γέννησε δύο παιδιά, τον Αιθέρα, θεό του φωτός, και την Ημέρα. Παράλληλα, η Νυξ γέννησε, σύμφωνα με τον Ησίοδο, με παρθενογένεση τον Μόρο, τα Όνειρα, το Πεπρωμένο, την Έριδα, τον Μόμο, τη Φυλότη, το Γέρας, τον Θάνατο, τις Μοίρες, την Νέμεση, τις Εσπερίδες, τον Ύπνο, τον Οϊζύ και την Απάτη. Άλλες πηγές αναφέρουν τη Νύχτα ως μητέρα του Δόλου και των Ερινυών. Η ορφική λατρεία την αναφέρει ως την μητέρα του Έρωτα και της Έκατης, θεάς της μαγείας.
Η προσωποποίηση της Νύχτας στην τέχνη της αρχαίας Ελλάδας ήταν σπάνια. Όμως, σε κάθε της εμφάνιση σε αγγεία απεικονίζεται ως μια όμορφη γυναίκα πάνω σε ένα άρμα. Έχει μαύρα μαλλιά και μια σφαίρα από σκοτάδι πάνω στο κεφάλι της. Σημαντικό στοιχείο της συνεργασίας της με τον σύζυγο της το Έρεβος είναι η σφαίρα αυτή, καθώς και η σκοτεινή ομίχλη που την ακολουθεί κατά την διάρκεια της αυγής και της δύσης, όταν επιστρέφει και αποχωρεί, αντίστοιχα, από την κατοικία της, που φημίζεται ότι είναι μια σπηλιά στον Τάρταρο.
Η Νυξ μπορεί να μην εμφανίζεται σε πολλούς μύθους, αλλά δεν χρειαζόταν για να είναι γνωστή η δύναμη της. Από την στιγμή που σε καμία απεικόνιση της δεν εμφανίζεται με κάποιο όπλο, οι ιστορικοί πιστεύουν ότι και μόνο το γεγονός ότι η Νυξ δεν χρειάζεται κάποιο ουράνιο σώμα για να την αντιπροσωπεύει, δηλαδή το γεγονός ότι υπάρχουν νύχτες χωρίς φεγγάρι, καθορίζει την ισχύ που διέθετε. Σε αυτό το σημείο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κόρη της, την Ημέρα, η οποία στηρίζεται στον Ήλιο για να την καθορίσει. Η δύναμη της γίνεται ακόμα πιο εμφανής με την συνειδητοποίηση ότι οι θεοί, τα όντα που όλοι οι θνητοί φοβούνται να εξοργίσουν, φοβούνται να εναντιωθούν στην θέα της νύχτας.
Ο φόβος που προκαλούσε στους θεούς γίνεται εμφανής στο δέκατο τέταρτο κεφάλαιο της Ιλιάδας. Στο κεφάλαιο αυτό εξιστορείται η προσπάθεια της Ήρας να υπνώσει τον Δία, με την βοήθεια του θεού Ύπνου, γιου της Νύχτας. Η προσπάθεια αυτή απέτυχε και ο Δίας μέσα στην οργή του άρχισε να κυνηγάει τον Ύπνο για να τον τιμωρήσει. Ο μόνος λόγος που ο Ύπνος γλίτωσε από την τιμωρία του Δία ήταν επειδή ζήτησε καταφύγιο στην σπηλιά της Νύχτας και ο Δίας δεν ήθελε να της εναντιωθεί. Σε αντίθεση με τον Δία που φοβόταν ακόμα και να πλησιάσει την κατοικία της Νύχτας, ο αδερφός του Άδης είχε μια πολύ διαφορετική σχέση με την ισχυρή αυτή θεά. Μια ακόμα αναφορά στην ισχύ της θεάς Νύχτας είναι στα γεγονότα που ακολούθησαν την Τιτανομαχία. Σε διάφορες εκδοχές του μύθου, όταν ο Δίας έριξε τον Κρόνο και τους συμμάχους του στον Τάρταρο, ο Κρόνος φυλακίστηκε στην σπηλιά της Νύχτας, από την οποία δεν μπορεί να αποδράσει.
Η Νυξ ήταν γνωστή στην αρχαιότητα ως μια χθόνια θεότητα, μια θεότητα δηλαδή του κάτω κόσμου. Οπότε και η λατρεία της ήταν ανάλογη αυτού του χαρακτηρισμού της. Όπως και όλες οι υπόλοιπες χθόνιες θεότητες, οι θυσίες που γίνονταν για τη Νύχτα αποτελούνταν από μαύρα ζώα, οι προσφορές των οποίων καίγονταν και θάβονταν σε κλειστούς λάκκους. Παράλληλα με την κλασική αυτή λατρεία η Νυξ αναφέρεται και από τον Παυσανία, καθώς είχε και μια αίρεση που την λάτρευε. Η μόνη απόδειξη για αυτό είναι η αναφορά του Παυσανία σε ένα μαντείο αφιερωμένο στην Νύχτα στα Μέγαρα. Η λατρεία της επεκτείνεται επίσης και στα ορφικά μυστήρια, όπου αναφέρεται ως «μητέρα θεά». Στην ορφική λατρεία ακόμα και ο Δίας της δίνει τον τίτλο της ισχυρότερης θεάς ανάμεσα σε όλους τους θεούς, τίτλος που συνήθως αποδίδονταν στον ίδιο τον Δία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Cerenyi Carl (2012), Η Μυθολογία των Ελλήνων, Αθήνα: εκδ. Εστία
- Νυξ: Η κυρίαρχη αρχέγονη και κοσμογονική μορφή, achaia-ellada.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
- Νyx: Greek Goddess of the Night, historycooperative.org, διαθέσιμο εδώ
