Του Θεμιστοκλή Καγκέλη,
Όλοι έχουμε ακούσει για τον καρκίνο των πνευμόνων, του παγκρέατος, ακόμα και του στομάχου, αλλά συχνά υποτιμούμε τους κακοήθεις όγκους του ουροποιητικού συστήματος, οι οποίοι φέρουν ιδιαιτερότητες στην παθοφυσιολογία και την κλινική εικόνα. Συνεπώς, σήμερα, θα εξετάσουμε τους πέντε κύριους τύπους: καρκίνο της ουροδόχου κύστης, των νεφρών, του ουρητήρα, της νεφρικής πυέλου και, τέλος, τον καρκίνο της ουρήθρας.
Ας ξεκινήσουμε με τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης, επειδή είναι ο «κακός» σούπερ σταρ των όγκων του ουροποιητικού. Είναι ο πιο συνήθης και εμφανίζεται ως κάτι που λέμε «ουροθηλιακό καρκίνωμα» στο 95% των περιπτώσεων, μιας και παθογενετικά προέρχεται από το ουροθήλιο, την κυτταρική επένδυση της ουροδόχου. Τα καλά νέα είναι ότι κάνει έγκαιρα αισθητή την παρουσία του, με συμπτώματα όπως ανώδυνη αιματουρία ή δυσουρία και είναι πιο συχνός σε ηλικιωμένους ενήλικες. Όπως θα δούμε και σε άλλα νεοπλάσματα του ουροποιητικού, το κάπνισμα είναι ένας μεγάλος παράγοντας κινδύνου, καθώς οι τοξικές ουσίες του τσιγάρου φιλτράρονται στους νεφρούς και καταστρέφουν το βλεννογόνο της ουροδόχου. Για τη διάγνωση, αρκεί μία γενική ούρων και μία κυστεοσκόπηση για να δούμε σε τι στάδιο βρίσκεται ο καρκίνος.
Στη συνέχεια: καρκίνος των νεφρών και ο κύριος τύπος εδώ είναι το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα. Εδώ έχουμε έναν πιο ύπουλο τύπο νεοπλάσματος, που συνήθως ανακαλύπτεται τυχαία σε μία υπερηχογραφική σάρωση για κάτι άλλο. Στα βασικά συμπτώματα συγκαταλέγονται η αιματουρία, το άλγος στη νεφρική χώρα, ψηλαφητές μάζες στην άνω κοιλία και η νυχτερινή εφίδρωση. Πώς το παθαίνει κανείς; Κάπνισμα (ξανά), παχυσαρκία, υψηλή αρτηριακή πίεση και μακροχρόνια λήψη αναλγητικών είναι ορισμένα απ’ τα αίτια που αυξάνουν την πιθανότητα καρκινογένεσης στους νεφρούς. Αυτός ο τύπος καρκίνου διαγιγνώσκεται κυρίως απεικονιστικά, με μεθόδους όπως έναν υπέρηχο, μία αξονική άνω/ κάτω κοιλίας ή μία MRI, σε περίπτωση νεφρικής ανεπάρκειας ή αλλεργίας στο σκιαγραφικό.
Προχωράμε στους ουρητήρες, δηλαδή τους λεπτούς σωλήνες που μεταφέρουν ούρα από τους νεφρούς στην ουροδόχο, όπου πάνε για αποθήκευση. Ο καρκίνος εδώ είναι σπάνιος, αλλά όταν συμβεί, εμφανίζει τεράστια ομοιότητα σε συμπτώματα και αιτιολογία μ’ αυτόν της ουροδόχου – πράγμα λογικό, αφού οι ουρητήρες είναι επενδεδυμένοι με το ίδιο είδος προστατευτικών κυττάρων. Ωστόσο, επειδή οι ουρητήρες είναι πολύ μικροί, οι όγκοι μπορούν να τους μπλοκάρουν, οδηγώντας σε συμπτώματα πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς για έναν τόσο σπάνιο καρκίνο. Γι’ αυτόν το λόγο, το υπερηχογράφημα είναι υπερ-αρκετό για τη διάγνωση σε περίπτωση απόφραξης, αλλά η ουρογραφία χρησιμοποιείται ως εξέταση εκλογής στη διερεύνηση νεοπλασμάτων της ανώτερης αποχετευτικής μοίρας του ουροποιητικού. Ό,τι είπαμε για τους ουρητήρες ισχύει και για τον καρκίνο της νεφρικής πυέλου, δηλαδή του σημείου εισόδου του ουρητήρα στο νεφρό.
Τέλος, υπάρχει και ο καρκίνος της ουρήθρας, ο οποίος είναι ο λιγότερο συχνός από όλους και προσβάλει ασθενείς άνω των 70 ετών. Ως επί το πλείστον, αυτοί οι όγκοι αποτελούν υποτροπές καρκινωμάτων της ουροδόχου κύστης και ιστολογικά, μπορεί να είναι καρκινώματα μεταβατικών κυττάρων, αλλά και πλακωδών κυττάρων (μοιάζει περισσότερο με καρκίνο του δέρματος) ή ακόμα και αδενοκαρκίνωμα. Ο καρκίνος της ουρήθρας είναι λίγο πιο δύσκολο να διαγνωστεί νωρίς, κυρίως επειδή είναι τόσο σπάνιος και τα συμπτώματα μπορεί να μιμούνται άλλα, πιο συνηθισμένα προβλήματα όπως λοιμώξεις. Ο ασθενής με καρκίνο ουρήθρας μπορεί να εμφανίζει δυσουρία λόγω απόφραξης, περινεϊκό άλγος ή και μία ψηλαφητή μάζα που μπορεί να κάνει συρίγγια και περιουρηθρικά αποστήματα εάν είναι προχωρημένος. Η διάγνωση γίνεται σχεδόν πάντα ουρηθροσκοπικά και χρησιμοποιούμε απεικόνιση (CT, MRΙ) για τις ανάγκες της σταδιοποίησης. Γενικώς, η πρόγνωση είναι καλή, με την 5ετή επιβίωση των ασθενών να ξεπερνά το 70%, αλλά να μειώνεται σε περίπτωση που ο καρκίνος αφορά την προστατική μοίρα στον άνδρα ή που έχει κάνει μεταστάσεις εν γένει.
Συνεπώς, το ουροποιητικό δεν είναι απλά ένα σετ υδραυλικών σωλήνων, αλλά ένα πολύπλοκο και δυναμικό σύστημα που εμφανίζει παθολογίες, όπως καθετί στο ανθρώπινο σώμα. Όσο η επιστήμη της ουρολογίας προχωράει, τόσα περισσότερα θα ξέρουμε για το πως να διαχειριστούμε τον ασθενή με καρκίνο ουροποιητικού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ουρολογία, Χρήστος Καλαϊτζής, Εκδ. Τζιόλα, 2024, Θεσσαλονίκη
- Urinary Tract Cancers: An overview for general practice, JFMPC, διαθέσιμο εδώ
