Της Ευμορφίλης Μεξίδου,
Σύμφωνα με το άρθρο 707 ΚΠολΔ: «Το δικαστήριο δικαιούται να διατάξει ως ασφαλιστικό μέτρο τη συντηρητική κατάσχεση κινητών, ακινήτων, εμπράγματων δικαιωμάτων επάνω σε αυτά, απαιτήσεων και γενικά όλων των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη, είτε βρίσκονται στα χέρια του, είτε στα χέρια τρίτου». Η συντηρητική κατάσχεση, λοιπόν, είναι ένα συντηρητικό ασφαλιστικό μέτρο, που αποσκοπεί στη δέσμευση περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη, ώστε να διασφαλιστεί η μελλοντική ικανοποίηση του δανειστή με έμμεση αναγκαστική εκτέλεση, όταν η χρηματική αξίωσή του εξοπλιστεί με εκτελεστό τίτλο. Στόχος της συντηρητικής κατάσχεσης, ως είδος προσωρινής δικαστικής προστασίας, είναι να διασφαλιστεί ότι, μέχρι να διαγνωσθεί οριστικά η διαφορά και να αποκτηθεί εκτελεστός τίτλος, ο οφειλέτης δεν θα έχει αποξενωθεί από την κατασχετή περιουσία του.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της συντηρητικής κατασχέσεως είναι η υλική και νομική δέσμευση του κατασχεμένου, η οποία αποτελεί και τη δραστικότερη έννομη συνέπεια από την επιβολή της. Η υλική, αφενός, αφορά το ενσώματο αντικείμενο της περιουσίας του οφειλέτη, δηλαδή αυτό αφαιρείται από την κατοχή, χρήση, διαχείριση και κάρπωση του κυρίου και παραδίδεται σε μεσεγγυούχο, ο οποίος το φυλάει εν ονόματι της πολιτείας. Να σημειωθεί ότι ούτε ο μεσεγγυούχος αποκτά εξουσία χρήσης και κάρπωσης του πράγματος, παρά μόνο εκτελεί το καθήκον φύλαξης που του έχει ανατεθεί. Η νομική δέσμευση, αφετέρου, συνίσταται στην αποξένωση του δικαιούχου από την έως τώρα εξουσία διάθεσης του κατασχεμένου και μάλιστα επί ποινή αυτοδίκαιης ακυρότητας της διάθεσης που θα επιχειρηθεί κατά παράβαση της απαγόρευσης.
Αντικείμενο της συντηρητικής κατάσχεσης είναι γενικά όλα τα περιουσιακά στοιχεία του οφειλέτη (κινητά, ακίνητα, εμπράγματα δικαιώματα πάνω σε αυτά, απαιτήσεις) είτε βρίσκονται στα χέρια του, είτε στα χέρια τρίτου, με την προϋπόθεση ότι η μεταβίβασή τους επιτρέπεται βάσει του ουσιαστικού δικαίου και η κατάσχεσή τους δεν απαγορεύεται από άλλες διατάξεις (άρθρα 707, 710 ΚΠολΔ). Αν τα κινητά δεν ανήκουν στον οφειλέτη, αλλά αποκτηθούν μεταγενέστερα από αυτόν, ισχυροποιείται η κατάσχεση, η οποία διαφορετικά είναι άκυρη. Από τη συντηρητική κατάσχεση εξαιρούνται όσα περιουσιακά αντικείμενα εξαιρούνται και από την αναγκαστική κατάσχεση (ακατάσχετα: άρθρα 953 § 3, 982 ΚΠολΔ), καθώς και όσα πράγματα μπορούν να υποστούν, λόγω της ιδιάζουσας φύσης τους, άμεση φθορά (άρθρο 710 ΚΠολΔ).
Η αίτηση για τη συντηρητική κατάσχεση υποβάλλεται και εκδικάζεται όπως κάθε αίτηση για λήψη ασφαλιστικών μέτρων. Κατά την κρατούσα γνώμη, δεν είναι αναγκαίο να μνημονεύονται στην αίτηση τα περιουσιακά στοιχεία που πρόκειται να κατασχεθούν συντηρητικά, εκτός αν πρόκειται για συντηρητική κατάσχεση πλοίου ή αεροσκάφους (άρθρο 709 ΚΠολΔ) ή ειδικών περιουσιακών στοιχείων, οπότε η μη ειδικότερη μνεία καθιστά αόριστη την αίτηση. Αναγκαίο στοιχείο της αίτησης είναι ο ακριβής προσδιορισμός του ποσού για το οποίο ασφαλίζεται η απαίτηση (άρθρο 707 ΚΠολΔ). Η κοινοποίηση της αίτησης για συντηρητική κατάσχεση στον οφειλέτη δεν συνιστά όχλησή του, αφού αντικείμενο της αίτησης τούτης δεν είναι η ικανοποίηση του δανειστή, αλλά η απλή εξασφάλιση της μελλοντικής ικανοποίησής του. Για το λόγο αυτό, ο οφειλέτης δεν καθίσταται υπερήμερος. Στη δίκη για την επιβολή της συντηρητικής κατάσχεσης είναι επιτρεπτή η άσκηση κύριας παρέμβασης, σε περίπτωση που ο παρεμβαίνων αντιποιείται την ασφαλιστέα αξίωση ή την κυριότητα στο περιουσιακό αντικείμενο του οποίου ζητείται η συντηρητική κατάσχεση. Πρόσθετη παρέμβαση νομιμοποιείται να ασκήσει ο τρίτος που έχει έννομο συμφέρον από την έκβαση της δίκης, όπως, για παράδειγμα, ο δανειστής του αιτούντος.
Το δικαστήριο προκειμένου να δεχτεί την αίτηση και να διατάξει συντηρητική κατάσχεση, οφείλει να πιθανολογήσει όλα τα παραγωγικά γεγονότα της ασφαλιστέας χρηματικής απαίτησης, καθώς και εκείνα τα γεγονότα που συνιστούν κίνδυνο για τη μελλοντική αναγκαστική ικανοποίησή της. Στο πλαίσιο της διακριτικής του ευχέρειας, το δικαστήριο μπορεί, αντί της αιτούμενης συντηρητικής κατάσχεσης, να επιβάλει άλλο, λιγότερο επαχθές, ασφαλιστικό μέτρο, όπως π.χ. προσημείωση υποθήκης ή εγγυοδοσία (άρθρο 692 § 1 ΚΠολΔ). Το διατακτικό της απόφασης δεν είναι απαραίτητο να περιγράφει τα περιουσιακά αντικείμενα που θα δεσμευθούν, αλλά αρκεί η αόριστη άδεια για τη συντηρητική κατάσχεση ολόκληρης ή μέρους της περιουσίας του οφειλέτη. Αντίθετα, όταν η απόφαση διατάσσει τη συντηρητική κατάσχεση πλοίου ή αεροσκάφους, πρέπει να αναφέρει ειδικά το αντικείμενο της κατάσχεσης, δηλαδή να αναφέρει το συγκεκριμένο πλοίο ή αεροσκάφος που κατάσχεται συντηρητικά (άρθρο 709 ΚΠολΔ). Επιπρόσθετα, η απόφαση πρέπει να αναφέρει ειδικά το ποσό για το οποίο ασφαλίζεται η εκτέλεση (άρθρο 708 ΚΠολΔ), διαφορετικά η κατάσχεση είναι άκυρη. Στο ποσό μπορούν να συμπεριληφθούν οι τόκοι και τα έξοδα ως την αναγκαστική εκποίηση της απαίτησης, μετά από αίτηση του δανειστή. Η απόφαση που διατάσσει συντηρητική κατάσχεση δεν προσβάλλεται με ένδικα μέσα, μπορεί όμως είτε να μεταρρυθμιστεί είτε να ανακληθεί κατά τις γενικές διατάξεις. Αν ο δανειστής κατάσχει συντηρητικά περιουσιακά αντικείμενα με δυσανάλογα μεγαλύτερη αξία από εκείνη της ασφαλιζόμενης χρηματικής απαίτησης ή περιουσιακά στοιχεία περισσότερα από όσο είναι αναγκαίο για την ικανοποίησή του (άρθρο 951 § 2 ΚΠολΔ), ο οφειλέτης δικαιούται να ασκήσει ανακοπή (άρθρο 702 ΚΠολΔ) αιτούμενος τον περιορισμό της εκτέλεσης της απόφασης.
Ο αιτών τη συντηρητική κατάσχεση δικαιούται να ζητήσει την έκδοση προσωρινής διαταγής (άρθρο 691 Α ΚΠολΔ), προκειμένου να αποτρέψει τον κίνδυνο ο οφειλέτης να επιβαρύνει (με ενέχυρα, υποθήκες, προσημειώσεις), να αποκρύψει ή να αλλοιώσει την περιουσία του μέχρι την έκδοση της απόφασης. Περιεχόμενο της προσωρινής διαταγής θα είναι η απαγόρευση διάθεσης εκ μέρους του οφειλέτη των περιουσιακών του στοιχείων, επί ποινή ακυρότητας της διάθεσης (άρθρο 176 ΑΚ). Από την έκδοσή της θα πρέπει ακόμη να υποβληθεί σε δημοσιότητα, σύμφωνα με το άρθρο 691Α § 3 ΚΠολΔ. Συγκεκριμένα, απαιτείται επίδοσή της στον υποθηκοφύλακα ή στον προϊστάμενο του κτηματολογικού γραφείου προκειμένου να μπορεί να αντιταχθεί στους τρίτους σχετική ακυρότητα ενδεχόμενης μεταβίβασης του ακινήτου ή του εμπραγμάτου δικαιώματος.
Επιπροσθέτως, σύμφωνα με το άρθρο 721 ΚΠολΔ, η συντηρητική κατάσχεση δεν εμποδίζει την επιβολή άλλης συντηρητικής ή αναγκαστικής κατάσχεσης επί του ίδιου αντικειμένου, είτε από τον ίδιο δανειστή για άλλη απαίτηση είτε από άλλο δανειστή. Αντίστοιχα, η επιβολή αναγκαστικής κατάσχεσης δεν εμποδίζει τη μεταγενέστερη συντηρητική κατάσχεση του ίδιου αντικειμένου για άλλη απαίτηση.
Ακόμη, βασικό στοιχείο της συντηρητικής κατάσχεσης είναι το άρθρο 722 § 1 ΚπολΔ, σύμφωνα με το οποίο η τροπή της συντηρητικής κατάσχεσης σε αναγκαστική γίνεται αυτοδικαίως, εφόσον η αγωγή έγινε κατ’ ουσία δεκτή με δικαστική απόφαση (ή άλλο τίτλο) και είναι εκτελεστή. Το ίδιο αποτέλεσμα επάγεται και η διαιτητική απόφαση ή διαταγή πληρωμής, εφόσον αποκτήσει αυτή ισχύ δεδικασμένου, δηλαδή παρέλθει άπρακτη η προθεσμία ανακοπής των άρθρων 632, 633 ΚΠολΔ ή απορριφθεί η ανακοπή τελεσίδικα. Στις περιπτώσεις αυτές, ο δανειστής μπορεί να επιχειρήσει κατευθείαν, χωρίς την τήρηση ιδιαίτερης διαδικασίας, αναγκαστική κατάσχεση, παρακάμπτοντας το στάδιο της αναγκαστικής κατάσχεσης των συντηρητικώς κατασχεθέντων. Αν η εκτελεστότητα του εκτελεστού τίτλου ανασταλεί, δεν εμποδίζεται η τροπή της συντηρητικής κατάσχεσης σε αναγκαστική, εμποδίζεται όμως η συνέχιση της εκτελεστικής διαδικασίας όσο διαρκεί η αναστολή. Στην περίπτωση που τραπεί η συντηρητική κατάσχεση σε αναγκαστική, η απόφαση των ασφαλιστικών μέτρων που διέταξε τη συντηρητική κατάσχεση δεν ανακαλείται. Για την επίσπευση του πλειστηριασμού απαιτείται η επίδοση αντιγράφου του απογράφου του εκτελεστού τίτλου με επιταγή προς πληρωμή και παρέλευση άπρακτης της προθεσμίας του άρθρου 926 § 1 ΚΠολΔ.
Καταληκτικά, αξίζει να σημειωθεί πως η συντηρητική κατάσχεση, παρά τις ομοιότητές της με τα λοιπά ασφαλιστικά μέτρα, έχει έναν πολύ καθαρό σκοπό, ο οποίος είναι να εξασφαλίζει τον δανειστή από τον κίνδυνο εκποιήσεως της κατασχόμενης περιουσίας του οφειλέτη, γενικώς δηλαδή, από την αφερεγγυότητά του. Έχει κριθεί ως το επαχθέστερο των ασφαλιστικών μέτρων και πρέπει να επιβάλλεται μόνο όταν ο κίνδυνος δεν μπορεί να αποτραπεί ευχερώς με κάποιο ηπιότερο ασφαλιστικό μέτρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ιωάννης Χαμηλοθώρης – Γεώργιος Ορφανίδης, Ασφαλιστικά Μέτρα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023
- «Συντηρητική κατάσχεση ακινήτων και εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί αυτών», pergamos.lib.uoa.gr, διαθέσιμο εδώ
- Δημήτριος Καραγιάννης, Ασφαλιστικά Μέτρα – Συντηρητική Κατάσχεση, karagiannislawfirm.gr, διαθέσιμο εδώ
