Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Ο Mahir Çayan αποτελεί μία από τις πιο αμφιλεγόμενες και ταυτόχρονα σημαντικές προσωπικότητες του τουρκικού αριστερού αγώνα στον 20ο αιώνα. Μέσα από το έργο του και τις αντεπαναστατικές δράσεις του, άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στη νεωτερική πολιτική σκηνή της Τουρκίας, λειτουργώντας ως ιδεολογικός καθοδηγητής και ως σύμβολο του ένοπλου αγώνα ενάντια στον κοσμοκεντρικό ιμπεριαλισμό και την ολιγαρχία.
Γεννήθηκε στις 15 Μαρτίου 1946 στη Σαμψούντα και μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου οι κοινωνικές ανισότητες και οι πολιτικές αντιθέσεις αποτελούσαν καθημερινότητα. Εξασφάλισε υποτροφία για να σπουδάσει οικονομικά και πολιτικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Κατά τη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων, άρχισε να διαμορφώνει τις επαναστατικές του ιδέες, συμμετέχοντας ενεργά στα κινήματα της φοιτητικής νεολαίας και στην οργάνωση πολιτικών διαδηλώσεων. Οι εμπειρίες του στο πανεπιστήμιο και η επαφή του με τον αντισυστημικό λόγο, τον οδήγησαν στο να ενταχθεί στην «Αριστερή Σκέψη», αρχικά μέσω της συμμετοχής του στην Εργατική Παράταξη της Τουρκίας (ΤΙΠ) και της οργάνωσης DEV-GENÇ (Δημοκρατική Πρωτοβουλία της Νεολαίας) αργότερα.
Η κριτική του προς τις αρχικές οργανώσεις και η αναζήτηση εξέλιξης
Μέσα στον εσωτερικό διάλογο της αριστερής σκέψης, ο Mahir Çayan διακρίθηκε για την κριτική του στάση απέναντι στις ημιτελείς και νομικιστικές γραμμές του ΤΙΠ, που θεωρούσε ανεπαρκείς για την επίτευξη μιας πραγματικής επαναστατικής αλλαγής. Σύμφωνα με τις αρχικές του ιδέες, η Τουρκία, δεδομένης της υφιστάμενης κατάστασης, δε μπορούσε να επαναστατήσει μόνο μέσω των παραδοσιακών πολιτικών οδών — όπως η συμμετοχή στη βουλή ή οι διαδηλώσεις — αλλά απαιτούσε μια ριζοσπαστική μετάβαση στον ένοπλο έλεγχο, δηλαδή στην οργάνωση ενός πλήρους ένοπλου αγώνα με σκοπό την ανασυγκρότηση της εργατικής τάξης και την ανατροπή της καταπιεστικής ολιγαρχίας.
Η ίδρυση του THKP-C: Η νέα οδός του αγώνα
Το 1970, σε μια περίοδο ριζοσπαστικών κινητοποιήσεων και εντονότερων κοινωνικών αντιθέσεων, ο Mahir Çayan μαζί με συντρόφους του όπως ο Hüseyin Cevahir και ο Yusuf Küpeli, ίδρυσαν το Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi (THKP-C – Το Τουρκικό απελευθερωτικό μέτωπο). Η οργάνωση αυτή απομακρυνόταν από τις παραδοσιακές μορφές πολιτικής οργάνωσης, επιδιώκοντας να δημιουργήσει έναν ολοκληρωμένο ένοπλο αντεπιχειρησιακό μηχανισμό (ανταρτοπόλεμο πόλης), ο οποίος, μέσα από στόχους απελευθέρωσης και επαναστατικού μετασχηματισμού, θα ρίπτανε την εξουσία των ελίτ και θα προωθούσε την καταστροφή του συστήματος του κοσμοκεντρισμού. Η επιλογή της «γεφυρισμένης οδού» της ένοπλης δράσης, ειδικά της «γεφυρας της αστικής λεηλασίας» (δηλαδή των επιθέσεων σε τράπεζες και ομόλογα, των απαγωγών και των άλλων πράξεων που στόχευαν στη συγκέντρωση κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση του αγώνα), αποτέλεσε κεντρική άποψη της στρατηγικής του Çayan. Μέσα από αυτές τις ενέργειες, επιδίωκε τη δημιουργία μιας εναλλακτικής δυναμικής που θα συγκλόνιζε τις μαζικές τάξεις και θα προετοίμαζε το έδαφος για μια ευρύτερη επαναστατική κατάσταση.
Βασικές ενέργειες και μάχες: Από τις τράπεζες έως τα γεγονότα του Κızıldere
Το δράσιμο κομμάτι της επαναστατικής δραστηριότητας του Mahir Çayan περιλαμβάνει μια σειρά από δράσεις που έγιναν σε διάφορες πόλεις της Τουρκίας. Το 1971, το THKP-C συμμετείχε σε σειρά επιθέσεων σε τράπεζες, αρχικά στο υποκατάστημα μιας τράπεζας στην Άγκυρα την 12ή Φεβρουαρίου και αργότερα σε τράπεζα της Κωνσταντινούπολης την 15ή Μαρτίου, επιθέσεις στο γενικό προξενείο ΗΠΑ και Βρετανία, ενώ επιπλέον πραγματοποιήθηκαν απαγωγές επιχειρηματιών, όπως ο Mete Has και ο Talip Aksoy, με την απαίτηση ανταλλαγής για την απελευθέρωση αριστερών πολιτικών κρατουμένων.
Ίσως όμως η πιο αμφιλεγόμενη ενέργεια ήταν η απαγωγή και η δολοφονία του Ισραηλινού πρόξενου, Efraim Elrom, το 1971. Η πράξη αυτή, η οποία εξυπηρετούσε τόσο πολιτικούς όσο και συμβολικούς σκοπούς — δηλαδή την αντίσταση έναντι των αμερικανικών και ιμπεριαλιστικών συμφερόντων — προκάλεσε μεγάλη αγανάκτηση καθώς και έντονες αντιδράσεις από τις δυνάμεις ασφαλείας. Μετά την απαγωγή και τη δολοφονία του Ισραηλινού εκπροσώπου, οι εμπλεκόμενοι αγωνιστές βρέθηκαν υπό αυξημένη πίεση από τις δυνάμεις ασφαλείας. Σε αυτή τη διακύμανση, οι ηγέτες του κινήματος, όπως ο Mahir Çayan και ο Hüseyin Cevahir, έψαχναν καταφύγιο για να αποφύγουν τις επιδρομές της αστυνομίας. Έφτασαν στο Μαλτέπε, ένα προάστιο της Κωνσταντινούπολης και κρύφτηκαν στο ισόγειο μια πολυκατοικίας, και ενώ ο κλοιός στένευε, σε μια προσπάθεια να βρουν πιο «ασφαλές» καταφύγιο, μετακινήθηκαν στο διαμέρισμα του τελευταίου ορόφου, όπου εκεί διέμενε ο αξιωματικός Binbaşı Dinçer Erkan με την οικογένειά του.
Εκεί κράτησαν για σχεδόν 51 ώρες όμηρο την 14χρονη Sibel Erkan, χρησιμοποιώντας της ως μέσω για την ασφαλή διαφυγή τους από τη χώρα. Το επεισόδιο κορυφώθηκε με τραγικές απώλειες: ο Hüseyin Cevahir σκοτώθηκε με 23 πυροβολισμούς, ενώ ο Μαhir Çayan συνελήφθη τραυματισμένος. Η επιχειρησιακή κατεύθυνση του Mahir Çayan αποδείχθηκε ακραία και οδηγούσε σε ένα μονοπάτι ένοπλης αντίστασης που προκάλεσε σοβαρά και τραγικά αποτελέσματα.
Στις 26 Μαρτίου 1972, μαζί με συντρόφους του, ο Çayan συμμετείχε σε μια επιχείρηση που στόχευε στην απαγωγή ξένων τεχνικών από μια ράδιο βάση, στόχος ήταν να αποφευχθούν οι εκτελέσεις του Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan και Yusuf Aslan (ηγέτες του THKO). Στις 26 Μαρτίου 1972, ο Mahir Çayan μαζί με μέλη του THKO, απαγάγουν τρεις τεχνικούς (δύο Καναδούς και έναν Βρετανό), κατά την απόσυρση, ολόκληρη η ομάδα περικυκλώνεται στο χωριό Kızıldere της επαρχίας Tokat. Όταν οι στρατιώτες επιδίωξαν διαπραγματεύσεις, οι επαναστάτες απέρριψαν την παράδοση λέγοντας ότι «ήρθαν για να πεθάνουν, όχι για να παραδοθούν». Στη συνέχεια, σε μια σφοδρή ανταλλαγή πυρών, ο Mahir Çayan μαζί με εννέα συντρόφους του σκοτώθηκαν (μόνο ο Ertuğrul Kürkçü επιβίωσε, αλλά συνελήφθη αργότερα).
Ενώ η ιδεολογική σκέψη του Mahir Çayan είχε σημαντική θεωρητική αξία, αυτή συνδυαζόταν πάντα με μια πρακτική, δράση-κατευθυνόμενη προσέγγιση. Οι στρατηγικές που υιοθέτησε ήταν ριζοσπαστικές και περιλάμβαναν ένοπλες επιχειρήσεις, όπως οι ληστείες σε τράπεζες που χρηματοδοτούσαν τον αγώνα, οι απαγωγές και η χρήση των τεχνικών της ένοπλης προπαγάνδας για να κινητοποιηθούν οι μάζες. Μέσα από αυτές τις ενέργειες, ο Çayan και οι σύντροφοί του επιδίωκαν να διακόψουν το υπάρχον σύστημα και να προκαλέσουν μια αντιδραστική κίνηση που θα οδηγούσε σε μια γενική επαναστατική κατάσταση. Η επιλογή της αστικής και αγροτικής αντίστασης ως συμπληρωματικά μέρη μιας κοινής στρατηγικής — όπου ο Mahir Çayan ανέλαβε την ηγεσία στις αγροτικές μονάδες, ενώ ο Ulaş Bardakçı υπήρξε πρότυπο για τις αστικές μονάδες — ήταν μια πρωτότυπη προσέγγιση που αντικατοπτρίζει την ευρύτερη θεωρία του για τη «συνεχή επανάσταση».
Παρόλο που ο Mahir Çayan πέθανε σε ηλικία μόλις 26 ετών, η επιρροή του συνεχίζει να αποτελεί σημείο αναφοράς για πολλούς αγωνιστές και οργανώσεις της αριστεράς στην Τουρκία. Η ομάδα του THKP-C, αν και πρακτικά διαλύθηκε μετά το τραγικό συμβάν του Κızıldere, αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο για πολλά μεταγενέστερα κινήματα όπως ο «Revolutionary People’s Liberation Party/Front» (DHKP-C) και άλλες οργανώσεις που επιδίωκαν την οργάνωση ένοπλου αντι-ιμπεριαλισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χριστοφάνης Νίκος (2021), Από τον Κεμαλισμό στον Ριζοσπαστιμό το τουρκικό φοιτητικό κίνημα, 1923-1980, (επμ. Κοσπεντάρη Αναστασία), εκδ. Τόπος (Μοτίβο εκδοτική)
- Η αριστερά στην Τουρκία, elaliberta.gr, διαθέσιμο εδώ
- Mahir cayan, Wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
