Της Δανάης Χιόνου,
Στο προηγούμενο άρθρο επικεντρωθήκαμε στη μόδα των γυναικών. Σε αυτό το μέρος θα συζητήσουμε την ανάδυση της φιγούρας του Τζέντλμαν και του Δανδή και πως αυτές επηρέασαν τη μόδα των ανδρών κατά τον 19ο αιώνα στην Αγγλία.
Κατά τον 19ο αιώνα, παρατηρείται ο επαναπροσδιορισμός της έκφρασης του ανδρισμού με την ευγένεια και τους τρόπους να έρχονται στο επίκεντρο. Ο Τζέντλμαν, όπως ονομάστηκε, αποτελούσε την προσωποποίηση αυτής. Η έννοια της ιπποσύνης επανήλθε στο προσκήνιο αλλά με έναν πιο ρομαντικό τρόπο από ότι νωρίτερα. Για να θεωρηθεί κάποιος Τζέντλμαν έπρεπε να έχει κάποια χαρακτηριστικά τα οποία δεν κερδίζονταν μέσω της θέσης ή του πλούτου, αν και παρέμεναν σημαντικά. Τον 19ο αιώνα βλέπουμε την έκδοση περιοδικών σχετικά με τα χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να έχεις ένας Τζέντλμαν. Γενικά πάντως μπορούμε να δούμε το διάστημα αυτό δύο τύπους να αναδύονται: αυτόν του Τζέντλμαν που καταγόταν από ευγενική οικογένεια και του αυτοδημιούργητου. Εδώ θα ασχοληθούμε κυρίως με τον δεύτερο τύπο.
Η ιδέα ότι κάποιος μπορούσε να γίνει Τζέντλμαν χωρίς να έχει ευγενική καταγωγή διευκόλυνε την αστική τάξη να ανέλθει στις τάξεις των ευγενών. Ωστόσο, η φιγούρα αυτή προκάλεσε αντιφατικά συναισθήματα τόσο από τους ίδιους του ευγενείς, οι οποίοι έβλεπαν το αυστηρό ταξικό περιβάλλον της Αγγλίας να μεταβάλλεται, όσο και από την ίδια την αστική τάξη. Συγκεκριμένα, βλέπουμε σε αρκετά βικτωριανά μυθιστορήματα να εξετάζεται η ηθική αλλά και η δυνατότητα κινητικότητας από την μία τάξη στην άλλη. Μια σημαντική αναφορά θα ήταν το μυθιστόρημα του Κ. Ντίκενς «Μεγάλες Προσδοκίες» από το οποίο όχι μόνο παίρνουμε σημαντικές πληροφορίες για την μόδα της εποχής, όσον αφορά τον τρόπο συμπεριφοράς, ρουχισμού κ.ο.κ., αλλά προσφέρει ένα εξαιρετικό παράδειγμα χαρακτήρα που ενώ ανήκε στην κατώτερη τάξη θέλησε να ανελιχθεί σε Τζέντλμαν με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα.
Ένας Τζέντλμαν υποτίθεται ότι ήταν η άριστη ισορροπία μεταξύ ευγένειας και ανδρείας, ωριμότητας και χάρης. Έπρεπε να μπορεί να συντηρείται μόνος του, αλλά η δουλειά έπρεπε να είναι τέτοια που να του επιτρέπει να παρευρίσκεται στις κοινωνικές του υποχρεώσεις, να ακολουθεί τις τάσεις της μόδας και να καλλιεργείται σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής. Παρόμοια με αυτό το μοτίβο βλέπουμε ότι κινείται και η φιγούρα του Δανδή, μια προσωπικότητα που αναδύεται σε παρόμοια χρονικό πλαίσιο. Πρόκειται για τον άνδρα που υποδύεται τον ευγενή, ενώ δεν έχει ευγενική καταγωγή και έχει συνδεθεί με τους φόβους της εποχής για τον ίδιο τον Τζέντλμαν, για το πως μια τόσο αμφιλεγόμενη μορφή μπορεί εν τέλει να ξέφευγε και να επιδιδόταν σε πράξεις που μόνο ευγενικές δεν ήταν. Παράδειγμα αποτελεί στο μυθιστόρημα της Τζέην Ώστεν «Υπερηφάνεια και Προκατάληψη» ο κ. Ουίκαμ που σπατάλησε την κληρονομιά του και εξαπάτησε δύο γυναίκες για να τους πάρει την περιουσία.
Ο λόγος που σταθήκαμε τόσο σε αυτές τις δύο μορφές, πέρα του ότι σημάδεψαν τον 19ο αιώνα, είναι για να καταστεί σαφές το εξής: η μόδα στην Βικτωριανή Εποχή δεν αφορούσε μόνο τον τρόπο ντυσίματος, χτενίσματος και βαψίματος. Τάσεις της μόδας υπήρχαν και στον τρόπο συμπεριφοράς και ο 19ος αιώνας είναι γνωστός για τις αυστηρές απαιτήσεις και από τα δύο φύλα. Η φιγούρα του Τζέντλμαν ήταν στην μόδα και παρέμεινε στην μόδα κατά την διάρκεια του αιώνα.
Οι άντρες επέλεγαν σκληρά υφάσματα με σκούρα χρώματα, κάτι που συμβόλιζε την εγκράτεια και την ωριμότητά τους. Ένας Τζέντλμαν φορούσε φράκο καθημερινά που κατέληγε σε δύο μακριές ουρές και ήταν πιο κοντό μπροστά, ενώ τα παντελόνια στο ύψος του αστραγάλου αντικατέστησαν σταδιακά τα κοντοβράκια. Απαραίτητα αξεσουάρ ήταν τα γάντια, το καπέλο, το μπαστούνι, το κολλάρο και οι μανσέτες. Μερικοί Δανδήδες φορούσαν κορσέδες για να τονιστεί η λεπτή μέση τους κάτω από το στενό φράκο που ήταν η μόδα της εποχής.
Τα γάντια, όπως και για τις γυναίκες, φορούνταν σε όλες τις κοινωνικές υποχρεώσεις. Όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο προτιμούνταν καθώς κάλυπταν τα σημάδια της σκληρής δουλειάς και συμβόλιζαν την ευγένεια όχι μόνο για την αστική και την ανώτερη τάξη. Στην πάροδο του αιώνα βλέπουμε ότι οι υπηρέτες και οι μπάτλερ στους μεγάλους οίκους υιοθετούν τα λευκά γάντια. Βλέπουμε έτσι ότι η ευγένεια δεν είχε να κάνει μόνο με το ίδιο το άτομο, αλλά και με το περιβάλλον που βρισκόταν. Ανάλογα τον χώρο ένας Τζέντλμαν φορούσε διαφορετικά γάντια και ήταν κοινωνικά αποδεκτό να τα αφαιρέσει σε συγκεκριμένες περιπτώσεις όπως μια χειραψία.
Τα καπέλο του 19ου αιώνα αποτελεί εξέλιξη του ψηλού καπέλου του 18ου αιώνα, που τώρα υιοθετείται στην καθημερινή ένδυση. Ωστόσο, η παραγωγή αυτών των καπέλων αποτελούσε κίνδυνο για τους καπελάδες και όχι για όσους τα φορούσαν, καθώς τους προστάτευε η φόδρα. Για να στρώσει το καπέλο οι καπελάδες χρησιμοποιούσαν υδράργυρο κάτι που οδηγούσε στη δηλητηρίασή τους. Η δηλητηρίαση από υδράργυρο προκαλούσε ψυχολογικά και σωματικά προβλήματα διαφόρων ειδών όπως τρέμουλο, παράνοια, απομόνωση, καρδιοαναπνευστικά προβλήματα και πρόωρο θάνατο. Αυτά είχαν καταγραφεί αλλά η παραγωγή τους σταμάτησε μόνο όταν τα καπέλα βγήκαν εκτός μόδας. Η φράση «τρελός σαν καπελάς» προέρχεται από αυτό και γίνεται ιδιαίτερα γνωστή σε εμάς με το μυθιστόρημα του Λ. Κάρολ «Η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων».
Το μπαστούνι ήρθε στην μόδα με τον Λουδοβίκο ΙΔ΄ που ήδη από τον προηγούμενο αιώνα το χρησιμοποιούσε ως υποκατάστατο του σκήπτρου στις κοινωνικές του υποχρεώσεις. Επιπλέον, απαγόρευσε στους πληβείους να το χρησιμοποιούν ως αξεσουάρ. Έτσι το μπαστούνι έφτασε να συμβολίζει το κύρος και την εξουσία και υιοθετήθηκε όχι μόνο από την Αυλή αλλά και στην καθημερινότητα έξω από αυτήν. Στην Βικτωριανή Αγγλία μπορούσε να βρει κανείς διαφορετικά είδη μπαστουνιών, ενώ πολλές φορές έκρυβαν μέσα λεπίδα τόσο για την αυτοάμυνα του Τζέντλμαν όσο και για τη συνδήλωση που έκανε με το σπαθί, το οποίο είχε απαγορευτεί.
Τέλος, αποσπώμενα σκληρά κολάρα και μανσέτες ήταν σημαντικό κομμάτι της εμφάνισης ενός Τζέντλμαν, καθώς προσέδιδαν μια πιο περιποιημένη αίσθηση στα ρούχα του. Ασφαλίζονταν σφιχτά με καρφίτσες γύρω από τον λαιμό και τους καρπούς του, ενώ κοντό κολάρο αναμενόταν για τις επίσημες εμφανίσεις και ψηλό για τις καθημερινές.
Συνοψίζοντας, παρατηρώντας και αναλύοντας την καθημερινότητα του 19ου αιώνα είναι δύσκολο κανείς να μην προσέξει την έντονη συσχέτιση της μόδας με την έκφραση, όχι απλώς της τάξης, αλλά και του ίδιου του χαρακτήρα του ατόμου. Η Βικτωριανή Εποχή αποτελεί τη γέννηση θα μπορούσαμε να πούμε της μόδας όπως την γνωρίζουμε σήμερα και είναι ο λόγος που εγκαθιδρύθηκαν κανονισμοί για την παραγωγή των ρούχων και των αξεσουάρ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Kroenung. T. (2013) Victorian Violence: Repelling Ruffians (Part three), English Historical Fiction Authors, Διαθέσιμο εδώ
- Introduction to 19th-Century fashion, Victoria and Albert Museum, Διαθέσιμο εδώ
- 5 Over-the-Top Fashion Trends From the Victorian Era, history.com, Διαθέσιμο εδώ
- Killer Clothing Was All the Rage In the 19th Century, nationalgeographic.com, Διαθέσιμο εδώ
- The Victorian Gentleman Undressed, victorianparis.wordpress.com, Διαθέσιμο εδώ
- Victorian and Edwardian Neckwear, recollections.biz, Διαθέσιμο εδώ
