Του Ελευθέριου Χονδρού,
Παρά την πρόσφατη ένταση στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα τις μαζικές επιθέσεις που δέχθηκε το τελευταίο διάστημα το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν από Ισραήλ και ΗΠΑ, η Τεχεράνη αναζητεί διπλωματική διέξοδο. Σύμφωνα με δηλώσεις του Ιρανού υπουργού Εξωτερικών Άμπας Αραγκτσί (Araghchi), το Ιράν έχει συμφωνήσει να πραγματοποιήσει νέες διαπραγματεύσεις με τις τρεις ευρωπαϊκές δυνάμεις — Γερμανία, Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο — σε επίπεδο αναπληρωτών υπουργών, με βασικό αντικείμενο το πυρηνικό του πρόγραμμα.
Στόχος είναι η συνάντηση να διεξαχθεί μεθαύριο, Παρασκευή 25 Ιουλίου, στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για την πρώτη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία με άμεση εμπλοκή, μετά τις καταστροφικές επιθέσεις που έπληξαν κρίσιμες υποδομές πλουτωρίου σε χώρους όπως τα Fordow, Natanz και Isfahan. Αξίζει να σημειωθεί ότι αμέσως μετά τις επιθέσεις, το Ιράν διέκοψε τη συνεργασία με τον απεσταλμένο οργανισμό του ΟΗΕ (IAEA) κι απέσυρε τους επιθεωρητές.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, εν μέσω αυξανόμενης ανησυχίας για την κλιμάκωση, επανέφεραν στο τραπέζι την απειλή να ενεργοποιήσουν τον θεσμό «snapback», τον μηχανισμό, δηλαδή που επαναφέρει καθεστώς κυρώσεων βάσει του Ψηφίσματος 2231 του OΗΕ, αν το Ιράν δεν επιστρέψει άμεσα στη διαδικασία και δεν επιδείξει απτά αποτελέσματα έως τα τέλη Αυγούστου.
Από την πλευρά του, ο Αραγκτσί τόνισε ότι η τριπλή προσπάθεια των Ε3 δεν έχει πλέον το «ηθικό ή νομικό έρεισμα» να επανενεργοποιήσουν το ‘snapback’, επικαλούμενος την πρόσφατη στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ και του Ισραήλ — άποψη που χαρακτήρισε αποσταθεροποιητική και επιθετική. Σύμφωνα με τον ίδιο, το Ιράν απαιτεί ρητές εγγυήσεις ότι η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων δεν θα οδηγήσει σε νέα πολεμική σύρραξη ή επιθέσεις — χωρίς τέτοια δέσμευση, είναι αδύνατον να προσέλθει σε σοβαρό διάλογο.
Η διένεξη επιδεινώθηκε καθώς στις 12 Ιουνίου, το Διοικητικό Συμβούλιο του IAEA ανακήρυξε το Ιράν μη συμμορφούμενο για πρώτη φορά μετά από είκοσι χρόνια, κατηγορώντας την Τεχεράνη για παράλειψη απαντήσεων σχετικά με μη δηλούμενες δραστηριότητες και για συσσώρευση ουρανίου υψηλού εμπλουτισμού — ικανή να παραχθούν έως και εννέα πυρηνικές κεφαλές. Στις 13 Ιουνίου, ακολούθησε η αιφνιδιαστική επίθεση του Ισραήλ εναντίον πυρηνικών εγκαταστάσεων σε Natanz και Isfahan, με τον διεθνή Τύπο να καλύπτει τα πλήγματα ως τη «Δράση Rising Lion».
Μετά τις επιθέσεις, οι ΗΠΑ πραγματοποίησαν κι εκείνες αεροπορικούς βομβαρδισμούς στον ίδιο πυρηνικό ιστό, με αναλυτές να εκτιμούν ότι καθυστέρησαν τους πυρηνικούς σχεδιασμούς του Ιράν κατά «έναν ή δύο χρόνια» κατ’ εκτίμηση του Πενταγώνο. Ο Γ.Γ. του OΗΕ Α. Γκουτέρες χαρακτήρισε τις επιθέσεις ως «επικίνδυνη κλιμάκωση», καλώντας τα μέρη να προτάξουν τη διαπραγμάτευση.
Η πρωτοβουλία των Ε3 λαμβάνει χώρα σε ένα κρίσιμο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Οι Βρυξέλλες επιδιώκουν να προσδώσουν στη στρατηγική τους έναν ρόλο πιο κεντρικό, ανεξάρτητο από τη μονομερή αμερικανική πολιτική ή την ισραηλινή πίεση, κάτι που ήταν φανερό στις πρόσφατες δηλώσεις του Μπαρό και του Μιστστάλ. Ωστόσο, η εμπλοκή του Κρεμλίνου, σε πρόσφατη συνάντηση του Πούτιν με τον σύμβουλο του Αλί Λαριτζάνι, φανερώνει την επιρροή τρίτων δυνάμεων, ιδίως Ρωσίας και Κίνας, στη γεωπολιτική αυτή σκακιέρα.
Ας επισημάνουμε μία κρίσιμη ίντριγκα: η ευρωπαϊκή διπλωματία, μέσω των Ε3, απειλεί να χρησιμοποιήσει το snapback πριν την λήξη της συμφωνίας JCPOA τον Οκτώβριο — διαδικασία που απαιτεί διαδικασία επίλυσης διαφορών ~30–35 ημερών πριν υποβληθεί στο Συμβούλιο Ασφαλείας ECFR. Η επιλογή αυτού του χρονικού παραθύρου, και ειδικά προ της Οκτωβρίου, δείχνει ότι οι ευρωπαίοι επιδιώκουν να διατηρήσουν την πίεση, χωρίς να γίνουν ασφυκτικοί πυροδότες μιας ευρύτερης κρίσης.
Αν και το Ιράν δηλώνει ότι οι πυρηνικές του δραστηριότητες έχουν ειρηνικό χαρακτήρα, θεωρώντας την ίδια τη δυνατότητα εμπλουτισμού θεμελιώδη εθνική υποχρέωση, η σύγκρουση με την ευρωπαϊκή θέση εντείνεται. Η Τεχεράνη αρνείται κάθε σχέση με την παραγωγή πυρηνικών όπλων μετά το 2009, βασιζόμενη σε μία θρησκευτική απόφαση του Αγιατολάχ Χαμενεΐ.
Σε αυτό το κομβικό σταυροδρόμι, η συνάντηση της Παρασκευής στην Κωνσταντινούπολη δεν αποτελεί απλώς έναν εμπορικό διπλωματικό σταθμό· αντιπροσωπεύει τον προθάλαμο για τη μελλοντική θέση της Ευρώπης στην παγκόσμια πυρηνική διαχείριση, αλλά και το «τεστ νομιμοποίησης» για τον θεσμό snapback. Αν το Ιράν συμφωνήσει σε συγκεκριμένα βήματα και αποδείξεις καλής θέλησης, θα διασωθεί ο διεθνής μηχανισμός εποπτείας. Αντίθετα, η αποτυχία θα ενθαρρύνει την Ευρώπη να επιμείνει — και το Ιράν να ανταποκριθεί με αντίποινα, προκαλώντας όχι μόνο πολιτική αλλά και στρατιωτική σύγκρουση στην περιοχή.
Το αποτέλεσμα των νέων συνομιλιών μπορεί να δώσει νέα δυναμική στη στρατηγική και γεωπολιτική θέση της Ευρώπης και να καθορίσει εάν η διπλωματία θα προλάβει τον επόμενο γύρο πυρηνικής αντιπαράθεσης στη Μέση Ανατολή — λίγες μόλις μέρες πριν εκπνεύσει η ίδια η ιστορική συμφωνία του 2015.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ιran and three European powers set to resume nuclear talks, says foreign minister, euronews.com, διαθέσιμο εδώ
- Iran confirms fresh nuclear talks with European powers, reports state media, lemonde.fr, διαθέσιμο εδώ
