Της Κατερίνας Μανάδη,
Είναι μια συνηθισμένη μέρα και, έπειτα από πολύ καιρό αναβολής, ήρθε επιτέλους η στιγμή να πλύνεις την ολοένα και αυξανόμενη στίβα με τα πιάτα στον νεροχύτη. Καθώς, λοιπόν, επιδίδεσαι με μεγάλη, αρχικά, αφοσίωση στην κατά τα άλλα βαρετή δραστηριότητα, συνειδητοποιείς ότι από τον πάκο αυτό των πιατικών λείπει το ποτήρι στο οποίο ήπιες σήμερα το πρωί τον καφέ σου. Αφού ανοίξεις όλα τα ντουλάπια σου, προχωράς με την αναζήτησή του στα υπόλοιπα δωμάτια του σπιτιού. Τελικά, καταλήγεις να το βρίσκεις στο δωμάτιό σου, σε επικίνδυνη εγγύτητα με τις σημειώσεις που είχες υποσχεθεί στον εαυτό σου ότι θα μελετούσες τις προηγούμενες μέρες, οπότε και όπως είναι αναμενόμενο, αφιερώνεις λίγο χρόνο και σε αυτό.
Η συγκέντρωσή σου, όμως, διακόπτεται, καθώς ένα μήνυμα στο κινητό σου σε βγάζει από τη ζώνη της προσοχής σου και, εν τέλει, καταλήγεις να χαζεύεις τις διάφορες πηγές αποσπάσεων που ο αλγόριθμος του κινητού σου αποφάσισε σήμερα να σου πετάξει. Ένας ενοχλητικός θόρυβος, ωστόσο, παρεμποδίζει την συγκέντρωσή σου στο μέσο αυτό της διασκέδασης, οπότε και προσπαθείς να αναζητήσεις την πηγή αυτής της ενόχλησης. Τελικά, συνειδητοποιείς ότι πρόκειται για το νερό της βρύσης που το είχες αφήσει ανοιχτό καθώς έπλενες τα πιάτα. Για κακή σου τύχη, όμως, καθώς πας να την κλείσεις, χτυπάς το κεφάλι σου σε ένα από τα ντουλάπια που είχες αφήσει ανοιχτά αναζητώντας το αγαπημένο σου ποτήρι, το οποίο και έχεις πάλι ξεχάσει στο δωμάτιό σου.
Αυτή, συνειρμική διαδρομή σκέψεων και πράξεων που μόλις παρακολουθήσαμε αποτελεί το πλέον πρωταρχικό χαρακτηριστικό της Διαταραχής Ελλειμματικής προσοχής και Υπερκινητικότητας ή, εν συντομία, ΔΕΠΥ. Πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, η οποία, όπως μαρτυρά και η ετυμολογία της, επηρεάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου, επιδρώντας, κατεξοχήν, την ικανότητά συγκέντρωσης του ατόμου και εστίασης της προσοχής του, γεγονός που πολλές φορές οδηγεί σε εμφάνιση νευρικότητας, παρορμητικότητα και δυσκολία στη διεκπεραίωση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Ο μηχανισμός με τον οποίον η διαταραχή οδηγεί τον εγκέφαλο του ατόμου να λειτουργεί με τρόπο διαφορετικό από τον αναμενόμενο, να αποκλίνει ουσιαστικά από τη νευρολογική πεπατημένη, την κατατάσσει στις νευροαποκλίνουσες διαταραχές, οι οποίες και, τα τελευταία χρόνια, χαίρουν σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό της προσοχής (τι ειρωνεία!) και του ενδιαφέροντος των επιστημόνων.
Η αδυναμία εστίασης της προσοχής, φυσικά, δεν σημαίνει πως το άτομο στερείται πλήρως της ικανότητας της συγκέντρωσης, καθώς είναι σε θέση να αφιερωθεί σε δραστηριότητες που το ικανοποιούν σε τρομακτικό βαθμό, αγγίζοντας τα όρια της απομόνωσης από το περιβάλλον του, να «μπει στη ζώνη», φέροντας εις πέρας με εκπληκτική ταχύτητα και ακρίβεια τα καθήκοντά αυτά. Η ουσιαστικότερη παράμετρος, επομένως, που καθορίζει την ικανότητα συγκέντρωσης του ατόμου που εμφανίζει ΔΕΠΥ, αποτελεί η αντίληψη που τρέφει το άτομο για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και κατά πόσο είναι σε θέση να απολαύσει τη διεκπεραίωσή της.
Στο σημείο αυτό, εύλογα κανείς αναρωτιέται τι ακριβώς προκαλεί αυτή την ιδιαίτερη νευροαπόκλιση. Το κυρίαρχο αίτιο της εντοπίζεται στο πεδίο της γενετικής. Παρόλο που δεν είναι γνωστή ακόμη η ακριβής γενετική βάση της διαταραχής, έχει διαπιστωθεί ότι παρουσιάζει αυξημένο επιπολασμό στους κόλπους ορισμένων οικογενειών. Εντούτοις, το γεγονός ότι το πρότυπο της κληρονομικότητάς της δεν εντάσσεται σε καμία από τις μέχρι τώρα γνωστές κατηγορίες, συνηγορεί υπέρ ενός πολυπαραγοντικού τρόπου κληρονόμησης της διαταραχής, οπότε και η εμφάνισή της ενέχει μια περιβαλλοντική συνιστώσα. Στους περιβαλλοντικούς, λοιπόν, παράγοντες που προλειαίνουν το έδαφος για την εμφάνισή της διαταραχής συμπεριλαμβάνονται η έκθεση σε τοξικούς παράγοντες, όπως καπνός, αλκοόλ ή βαρέα μέταλλα, όπως για παράδειγμα ο μόλυβδος, κατά την εμβρυική ανάπτυξη, η πρόωρη γέννηση, με νεογνά χαμηλού βάρους να πλήττονται, επίσης, δυσανάλογα σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.
Έχοντας εδραιώσει πλέον την ελλειμματική προσοχή ως κυρίαρχο προδοτικό σημείο της διαταραχής, ας συγκεκριμενοποιήσουμε τα συμπτώματα που ενδέχεται να εμφανίσουν τα άτομα που τη φέρουν. Τα άτομα με ΔΕΠΥ εμφανίζουν τα πρώτα γνωρίσματα της διαταραχής κατά την παιδική τους ηλικία, στη φάση δηλαδή κατά την οποία ο εγκέφαλος εμφανίζει τον μέγιστο ρυθμό ανάπτυξης. Τα παιδιά αυτά είναι πιθανόν να αποφεύγουν δραστηριότητες που απαιτούν συγκέντρωση του νου για μεγάλα χρονικά διαστήματα, όπως για παράδειγμα το διάβασμα, ενώ πολλές φορές ξεχνούν τελείως διάφορες άλλες υποχρεώσεις που έπρεπε να διεκπεραιώσουν. Ακόμη και αν ξεκινήσουν μια δραστηριότητα, το γεγονός αυτό δεν εγγυάται και ότι θα το φέρουν εις πέρας, καθώς δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να παρεκτρέπονται και να επιδίδονται σε άλλες ασχολίες που εκλύουν περισσότερο την προσοχή τους.
Η οργανωτικότητα σίγουρα δεν είναι το δυνατό τους σημείο, με διάφορα αντικείμενα να χάνονται συχνά μέσα στη θάλασσα των άτακτα διασκορπισμένων υπαρχόντων τους. Ακόμη και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, συχνά δημιουργούν την εντύπωση ότι αγνοούν τον συνομιλητή τους, με το απλανές τους βλέμμα να φανερώνει την ονειροπόλησή τους. Τα αναγνωριστικά αυτά σημεία, οδηγούν συχνά και στην αναζήτηση επίσημης διάγνωσης της διαταραχής, η οποία και επιτυγχάνεται ύστερα από αξιολόγηση του ατόμου από επαγγελματίες υγείας ειδικευόμενος στην παρακολούθηση της ανάπτυξης διαφόρων ατόμων.
Πέραν, ωστόσο, των πρακτικών δυσκολιών με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι φορείς της διαταραχής, αξίζει να γίνει και ιδιαίτερη αναφορά στις ψυχολογικές συνέπειες που απορρέουν από αυτές. Συγκεκριμένα, το άτομο παρουσιάζει συνήθως μειωμένη αυτοεκτίμηση, με την αποτυχία του να συναντήσει τα συμβατικά μέτρα της ευφυίας, όπως για παράδειγμα τους βαθμούς του σχολείου, να λειτουργούν ως μεγεθυντικός φακός για τα αρνητικά αυτά συναισθήματα. Οι δυσκολίες στις κοινωνικές συναναστροφές συχνά καλλιεργούν ένα αίσθημα απομόνωσης, εγκαθιστώντας μια αίσθηση διαφορετικότητας η οποία επιτείνει τον περαιτέρω αποκλεισμό από τον κοινωνικό του περίγυρο, ο οποίος συχνά ενθαρρύνει την εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών, ενώ οι νευροαποκλίνοντες συχνά αποτελούν θύματα ευάλωτα προς τις διάφορες εξαρτήσεις.
Με εμπόδια που αντιμετωπίζει στην καθημερινότητά του το νευροαποκλίνον άτομο να γίνονται εμφανή, φυσικό είναι να αναρωτιέται κανείς, πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί η ιδιαίτερη αυτή διαταραχή. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει απόλυτα αποτελεσματική θεραπεία για τη ΔΕΠΥ, η διαχείριση της στοχεύει στον περιορισμό κατά τον μέγιστο δυνατό βαθμό, των αρνητικών της επιδράσεων. Όσο νωρίτερα γίνει η διάγνωση της διαταραχής, τόσο αποτελεσματικότερη θα είναι και η παρέμβαση για τη διευκόλυνση του ίδιου του ατόμου. Και αυτό γιατί, ο εγκέφαλος των παιδιών, εκτός από φρενήρη ρυθμό ανάπτυξης, παρουσιάζει και μέγιστη νευροπλαστικότητα, ικανότητα δηλαδή τροποποίησης των μέχρι τώρα αποθηκευμένων δεδομένων και μηχανισμών.
Συνεπώς, πέραν της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής, η οποία και χορηγείται από τους θεράποντες ιατρούς προσαρμοζόμενη στις μοναδικές ανάγκες του ατόμου, θα ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμο για τον νευροαποκλίνοντα να οξύνει με συνειδητή προσπάθεια, και την αρωγή του άμεσου κοινωνικού του περιβάλλοντος, την ικανότητα συγκέντρωσής του, επιδιδόμενο σε δραστηριότητες που απαιτούν από αυτό να εστιάσει την προσοχή του απόλυτα στην διεκπεραίωσή τους. Αντίστοιχα, θα μπορούσε να βελτιώσει και τις κοινωνικές του δεξιότητες στο πλαίσιο ομάδων αυτοβοηθείας, οι οποίες και είναι ειδικά σχεδιασμένες για την αλληλέγγυα υποστήριξη των ατόμων αυτών.
Συνολικά, εύκολα μπορεί κανείς να διακρίνει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα, των οποίων το νευρικό σύστημα ξεφεύγει από το «φυσιολογικό». Πρέπει, εντούτοις, να υπογραμμίσουμε, ότι σε καμία περίπτωση τα άτομα αυτά δεν υστερούν σε σχέση με όσους υπακούν στα προστάγματα της νευροκανονικότητας. Αντιθέτως, η μοναδική αντίληψη που φέρουν για τον κόσμο επιδρά ευεργετικά στην αντιμετώπιση των διάφορων προβλημάτων, καθώς ο πλουραλισμός αυτός των πραγματικοτήτων που βιώνουμε οδηγεί συχνά σε μη αναμενόμενες, αλλά εξίσου αποτελεσματικές λύσεις. Οφείλουμε, επομένως, να εκτιμούμε τη συνεισφορά των ατόμων αυτών, εργαζόμενοι παράλληλα προς τη διευκόλυνση της καθημερινότητάς τους, προκειμένου αυτοί να είναι σε θέση να αξιοποιήσουν κατάλληλα τις δυνατότητές τους. Συχνά, άλλωστε λέγεται ότι ο κόσμος θα ήταν βαρετός αν τον βλέπαμε όλοι με τα ίδια μάτια. Τα άτομα με ΔΕΠΥ, αλλά και τις λοιπές νευροαποκλίνουσες διαταραχές αποτελούν τρανή επιβεβαίωση αυτής της διαδεδομένης ρήσης…
ΕΝΕΔΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ADHD, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Adult attention deficit/hyperactivity disorder, Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
