Της Αγγελικής Τσιούντσιουρα,
Η ποινική διαμεσολάβηση αποτελεί μια ειδική, αποκλίνουσα από τη συνήθη, ποινική διαδικασία, η οποία θεσπίστηκε στο πλαίσιο συμμόρφωσης της Ελλάδας προς την απόφαση-πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 15ης Μαρτίου 2001. Η διαδικασία αυτή εφαρμόζεται αποκλειστικά σε περιπτώσεις πλημμεληματικής μορφής ενδοοικογενειακής βίας, σύμφωνα με το άρθρο 11 παράγραφος 1 του ν. 3500/2006. Ο στόχος της δεν είναι η τιμωρία, αλλά η αποκατάσταση της ενδοοικογενειακής ειρήνης, μέσω μιας διαδικασίας που αποφεύγει να επιβαρύνει περαιτέρω τις ήδη ευάλωτες οικογενειακές σχέσεις.
Βασική προϋπόθεση για την άσκηση ποινικής δίωξης σε πλημμελήματα ενδοοικογενειακής βίας είναι η διερεύνηση της δυνατότητας υπαγωγής της υπόθεσης στη διαδικασία ποινικής διαμεσολάβησης. Η GREVIO, στην έκθεσή της, κατά την 14η Νοεμβρίου 2023, επισημαίνει την ανάγκη διασφάλισης των δικαιωμάτων, της ασφάλειας και των αναγκών των γυναικών-θυμάτων, ζητώντας επιπλέον την εγκαθίδρυση ενός μηχανισμού που θα διασφαλίζει ότι τα θύματα δεν εξαναγκάστηκαν να αποδεχθούν τη διαμεσολάβηση.
Σε απάντηση των παραπάνω παρατηρήσεων, με το άρθρο 16 του ν. 5172/2025 επήλθαν δύο σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο άρθρο 12 του ν. 3500/2006. Αφενός, δόθηκε στον Εισαγγελέα η ευχέρεια να απορρίψει τη διαμεσολάβηση σε εξαιρετικές περιπτώσεις, αφετέρου κατοχυρώθηκε η αρχή της δυναμικότητας της διαδικασίας. Συγκεκριμένα, με το νέο άρθρο 12 παρ. 5, αναγνωρίζεται στον Εισαγγελέα η δυνατότητα να αρνηθεί την έγκριση της συμφωνίας των μερών για διαμεσολάβηση, εφόσον συντρέχουν σοβαροί λόγοι που σχετίζονται με την προστασία του θύματος. Ο Εισαγγελέας δύναται να λάβει υπόψη του τόσο παράγοντες που μειώνουν την ικανότητα του θύματος για ελεύθερη και συνειδητή απόφαση—όπως ψυχική επιβάρυνση, άνιση δυναμική σχέσεων, ανωριμότητα—, όσο και στοιχεία που προοιωνίζονται κινδύνους για το μέλλον—όπως η σκληρότητα της πράξης, εξαρτήσεις ή επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές του δράστη—. Με τον τρόπο αυτό, αποτρέπεται η προσχηματική ή επιφανειακή αποδοχή της διαδικασίας εκ μέρους των μερών, ενώ παράλληλα αναβαθμίζεται η διακριτική ευχέρεια του Εισαγγελέα στην αξιολόγηση της ουσιαστικής συναίνεσης του θύματος. Επιπλέον, το άρθρο 12 παρ. 5Α, όπως προστέθηκε με το άρθρο 16 παρ. 2 του ν. 5172/2025, εισάγει τη δυνατότητα τροποποίησης των όρων της διαμεσολάβησης. Ο Εισαγγελέας, είτε με πρωτοβουλία του, είτε κατόπιν αιτήματος του θύματος, μπορεί, εφόσον προκύψουν νέα πραγματικά στοιχεία, να επανεξετάσει και να αναδιαμορφώσει τους όρους της συμφωνίας, μετά από ακρόαση των εμπλεκομένων μερών.
Η νέα αυτή ρύθμιση εισάγει για πρώτη φορά την αρχή της δυναμικότητας στη διαδικασία, προσδίδοντας σε αυτήν εξελικτικό χαρακτήρα. Η διαμεσολάβηση δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως στατική συμφωνία αλλά ως μια διαδικασία που μπορεί να μεταβάλλεται και να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες, με απώτερο σκοπό την αποτελεσματικότερη προστασία του θύματος. Ιδιαίτερα σημαντική είναι επίσης η πρόβλεψη που επιτρέπει στον Εισαγγελέα να ζητά τη συνδρομή ειδικών επιστημόνων, όπως ψυχολόγων, ψυχιάτρων και κοινωνικών λειτουργών, οι οποίοι απασχολούνται σε δημόσιους φορείς ή εποπτευόμενους ιδιωτικούς φορείς. Η εμπλοκή αυτών των ειδικών κρίνεται απαραίτητη για τη σφαιρική αξιολόγηση της κατάστασης του θύματος και την παροχή εμπεριστατωμένης γνώμης προς τον Εισαγγελέα. Τέλος, η ενίσχυση του ρόλου του Εισαγγελέα και η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του στην ποινική διαμεσολάβηση καταδεικνύει την έμφαση που δίνεται πλέον στην ασφάλεια και τη φωνή του θύματος. Ο θεσμός αποκτά δημόσιο χαρακτήρα και τοποθετεί το θύμα στο επίκεντρο, όχι μόνο για την αποκατάσταση των σχέσεων, αλλά και για την αποτροπή μελλοντικών περιστατικών βίας.
Η συνεργασία με ειδικούς από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους αναγνωρίζει τη σύνθετη φύση της ενδοοικογενειακής βίας και θέτει τα θεμέλια για μια πιο ολιστική και ευαίσθητη προσέγγιση της δικαιοσύνης. Με τις αλλαγές που επέφερε ο ν. 5172/2025, η ποινική διαμεσολάβηση μετασχηματίζεται σε ένα εργαλείο που υπηρετεί ουσιαστικά την αποκατάσταση, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την προστασία των ευάλωτων προσώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Τόλης Ε., «Ενδοοικογενειακή Βία: Κατ’ άρθρο ερμηνεία και νομολογία των ποινικών διατάξεων του Ν 3500/2006», εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2025
