Της Χριστίνας Πουλάκου,
Στις 11 Ιουλίου του 1995 ξεκίνησε άρχισε να εκτυλίσσεται από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα πολέμου στην ιστορία, η σφαγή της Σρεμπρένιτσα. Οι δυνάμεις των Σέρβων της Βοσνίας μέσα σε λίγες ημέρες εκείνον τον μήνα συγκέντρωσαν και εκτέλεσαν ψυχρά 8.000 Βόσνιους μουσουλμάνους ενήλικους άντρες και αγόρια. Το έγκλημα συντελέστηκε στο πλαίσιο του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας που μαινόταν στην ευρύτερη περιοχή εκείνη την περίοδο. Αποτελεί τη μοναδική αναγνωρισμένη από το Δικαστήριο της Χάγης γενοκτονία στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα, 30 χρόνια αργότερα, η πόλη έχει ερημώσει πλήρως και ο κόσμος θυμάται την τραγωδία που βίωσαν οι κάτοικοί της μια φορά τον χρόνο μονάχα, στην επέτειο της γενοκτονίας.
Ήδη από το 1992, η Σρεμπρένιτσα είχε κινήσει το ενδιαφέρον των Σέρβων της Βοσνίας, που είχαν θέσει ως στόχο να διευρύνουν την επιρροή τους όσο περισσότερο γινόταν στα βοσνιακά εδάφη. Από το 1993, η πόλη βρισκόταν υπό την προστασία της ολλανδικής κυβέρνησης και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η οποία όμως αποδείχτηκε ανεπαρκής. Τον Μάιο του 1995 οι Σέρβοι στρατιώτες επέβαλαν εμπάργκο στην πόλη, στερώντας από τους κατοίκους της την δυνατότητα να προμηθευτούν ακόμα και είδη πρώτης ανάγκης. Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς τα σερβικά στρατεύματα, υπό την καθοδήγηση της κυβέρνησης αποφάσισαν να εφαρμόσουν το σχέδιό τους, με κωδικό όνομα Krivaja 95 το οποίο αποσκοπούσε στη σφαγή όλων των μουσουλμάνων Βόσνιων της πόλης. Στις 6 του μήνα ξεκίνησαν να καίνε τα σπίτια της πόλης, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να τραπούν σε φυγή προς τις διπλανές πόλεις. Στις 11 ο Βόσνιος – Σέρβος αξιωματικός Ράτκο Μλάντιτς δήλωσε πως έχει έρθει η ώρα να παραδοθεί η πόλη πίσω στον σερβικό λαό και να πάρουν εκδίκηση από τους μουσουλμάνους. Από τότε ξεκίνησε μια σειρά αποτρόπαιων πρακτικών, όπως απειλές, βιασμοί, δολοφονίες και ψευδείς υποσχέσεις στους Βόσνιους για ασφάλεια, προκειμένου να παραδοθούν. Οι άντρες μεταφέρθηκαν σε πολλές ερημωμένες τοποθεσίες γύρω από την πόλη και εκτελέστηκαν μαζικά, με τον αριθμό των νεκρών να φτάνει κατά προσέγγιση τους 8.000.
Τα χρόνια που ακολούθησαν μετά τη γενοκτονία επικράτησε το απόλυτο χάος. Όλοι οι ηθικά και φυσικά αυτουργοί προσπαθούσαν να αποφύγουν τις ευθύνες τους. Τον Οκτώβριο του 1995 δυνάμεις των Σέρβων – Βόσνιων απομάκρυναν τις σορούς των νεκρών από τους ομαδικούς τάφους προκειμένου να εξαφανιστούν όλα τα αποδεικτικά στοιχεία. Σύμφωνα με έρευνα της βοσνιακής κυβέρνησης, περισσότεροι από 19.000 Βόσνιοι – Σέρβοι συμμετείχαν στη γενοκτονία, μερικοί από τους οποίους εξακολουθούσαν και αρκετά χρόνια αργότερα να βρίσκονται σε υψηλά ιστάμενες θέσεις στην κυβέρνηση. Μέχρι και την πρώτη εικοσαετία του 21ου αιώνα καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν για γενοκτονία και για εγκλήματα πολέμου από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το ανώτατο δικαιοδοτικό όργανο του ΟΗΕ αρκετοί αξιωματικοί της σερβικής κυβέρνησης και του στρατού. Ευθύνες έχουν επιρριφθεί και στην ολλανδική κυβέρνηση, καθώς η υποτιθέμενη προστασία που παρείχε στη Σρεμπρένιτσα δεν προστάτευσε τους πολίτες, αλλά αντιθέτως τους άφησε παντελώς εκτεθειμένους στον κίνδυνο.
Σήμερα, η πόλη είναι εντελώς ερημωμένη και τα μαρτύρια που έχει υποστεί είναι αισθητά στους δρόμους της. Οι ελάχιστοι εναπομείναντες κάτοικοί της μαρτυρούν ότι η εγκατάλειψη της πόλης ήταν υποκινούμενη και πως έκρυβε από πίσω της μια σκοπιμότητα꞉ να ξεχαστούν τα εγκλήματα των εθνικιστών και οι μνήμες των κατοίκων. Ακόμα μέχρι και σήμερα εντοπίζονται λείψανα και άλλων ανθρώπων που αγνοούνταν από το 1995. Τα λείψανα αυτά προστίθενται στον ομαδικό τάφο των θυμάτων της γενοκτονίας στην τελετή μνήμης που γίνεται κάθε χρόνο την διεθνώς καθιερωμένη μέρα, στις 11 Ιουλίου. Υπάρχουν, όμως, άνθρωποι που ακόμα δεν έχουν θάψει τους συγγενείς τους, δεν έχει μπει γι’ αυτούς ένα τέλος στην τραυματική αυτή ιστορία.
Κάθε χρόνο, στις τελετές για τη Σρεμπρένιτσα δίνουν το παρόν αρκετά πολιτικά πρόσωπα του ευρωπαϊκού χώρου, που θυμίζουν την τραγικότητα της γενοκτονίας και την ανάγκη για μνήμη. Όμως, στην πραγματικότητα, η μνήμη των ανθρώπων είναι αρκετά περιορισμένη. Η Ευρώπη στρέφεται ξανά προς τον εθνικισμό και την ξενοφοβία, παρά το γεγονός ότι έχει ήδη δει με τον πιο σκληρό τρόπο τα αποτελέσματα τους. Τα αίτια της γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα ήταν σχεδόν αποκλειστικά εθνικιστικά. Ο εθνικισμός έχει στερήσει τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων στη σύγχρονη Ευρώπη και παρόλα αυτά, φαίνεται ότι τίποτα δεν είναι αρκετό για να αποδείξει στον κόσμο την επικινδυνότητά του. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι χρέος όλων των ανθρώπων, προς τιμή της μνήμης των αθώων ανθρώπων που σκοτώθηκαν στη Σρεμπρένιτσα, να θυμόμαστε τα γεγονότα, τους υπεύθυνους και τα αίτια κάθε μέρα του χρόνου και να αποτρέψουμε να ξαναμπεί η Ευρώπη σε αυτή τη σκοτεινή πορεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Χιλιάδες συγκεντρώθηκαν για την 30ή επέτειο της γενοκτονίας στη Σρεμπρένιτσα, Euronews.com, διαθέσιμο εδώ
- Σρεμπρένιτσα: Η πόλη που «ξέχασε» ο χρόνος, Euronews.com, διαθέσιμο εδώ
- Srebrenica genocide, Britannica.com, διαθέσιμο εδώ
