Της Χριστίνας Γουτσίκα,
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, αποτέλεσε το πιο καταστροφικό γεγονός του 20ου αιώνα. Με πάνω από 60 εκατομμύρια θύματα και με μία Ευρώπη διαλυμένη, η ανάγκη τιμωρίας των υπευθύνων υπήρξε βασική προτεραιότητα των Συμμάχων. Οι δίκες της Νυρεμβέργης που διενεργήθηκαν από το 1945 μέχρι και το 1946, καταδίκασαν τους κύριους υπαίτιους, ωστόσο η πλειονότητά τους κατάφερε να διαφύγει εκτός Ευρώπης. Ένας από αυτούς ήταν και ο Adolf Eichmann, που ύστερα από 15 χρόνια από το τέλος του πολέμου, συνελήφθη τον Μάϊο του 1960 στην Αργεντινή και δικάστηκε έναν χρόνο αργότερα στην Ιερουσαλήμ. Η δίκη του αποτέλεσε παγκόσμιο γεγονός και υπήρξε καθοριστική για τη σύγχρονη ιστοριογραφία του Ολοκαυτώματος.
Ποιος ήταν, όμως, ο Adolf Eichmann; Γεννήθηκε στις 19 Μαρτίου 1906 στο Σόλινγκεν, μια μικρή γερμανική πόλη και έζησε εκεί μέχρι και το 1913, όταν μετακόμισε με την οικογένειά του στο Λιντς, στην Αυστρία. Όντας κακός μαθητής, ο πατέρας του τον σταμάτησε από το σχολείο και τον έβαλε σε διάφορες δουλειές, όπου και εκεί δεν αντεπεξήλθε στις υποχρεώσεις του. Το 1932 μετά από προτροπή ενός οικογενειακού φίλου, του Ernst Kaltenbrunner, προσχώρησε στο Γερμανικό Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP) ή αλλιώς ναζιστικό κόμμα, το οποίο τον έστειλε να λάβει στρατιωτική εκπαίδευση στα SS και έγινε ειδικός σε θέματα σιωνισμού. Ήταν υπεύθυνος στο Κεντρικό Γραφείο Ασφαλείας του Ράιχ (RSHA) και στο κεντρικό γραφείο για την Εβραϊκή μετανάστευση, ενώ υπήρξε εκείνος που ουσιαστικά εφάρμοσε το σχέδιο της «Τελικής Λύσης», δηλαδή τον εκτοπισμό και τη μαζική εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης στα ναζιστικά στρατόπεδα.
Με τη λήξη του πολέμου, στις 2 Σεπτεμβρίου του 1945, ο Eichmann συνελήφθη από τον αμερικανικό στρατό και οδηγήθηκε σε στρατόπεδο κράτησης. Από εκεί δραπέτευσε το 1946 με ψεύτικη ταυτότητα που του έδωσε η παράνομη ναζιστική οργάνωση του στρατοπέδου και με τη βοήθεια της ODESSA –της διεθνούς κεντρικής νεοναζιστικής οργάνωσης– και της Καθολικής Εκκλησίας διέφυγε στη Ρώμη το 1950, όπου του έδωσαν πάσο πρόσφυγα, το οποίο του επέτρεψε να βγάλει βίζα και να διαφύγει στην Αργεντινή. Με το όνομα Ricardo Klement και με τη βοήθεια του παράνομου ναζιστικού δικτύου που είχε οργανωθεί εκεί, έπιασε δουλειά ως μηχανικός στη Mercedes-Benz. Στις 11 Μαΐου 1960 στο σπίτι του Eichmann στην οδό Garibaldi 14 στην Αργεντινή –με διαταγή του Ισραηλινού Πρωθυπουργού David Ben-Gurion– οι μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ (Mossad) συλλαμβάνουν τον Eichmann. Τον βάζουν γυμνό σε ένα σκοτεινό μικρό δωμάτιο, όπου του κάνουν ερωτήσεις που εκείνος απαντά με προθυμία και μετά από λίγες μέρες θα φτάσει στο Ισραήλ. Έναν χρόνο αργότερα από τη σύλληψή του θα ξεκινήσει η δίκη του.
Η δίκη θα διαρκέσει από τον Απρίλιο του 1961 μέχρι και τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους και θα προκαλέσει ενδιαφέρον στην δημόσια σφαίρα. Δημοσιογράφοι από όλον τον πλανήτη θα μαζευτούν στη μεγαλύτερη αίθουσα της πρωτεύουσας του Ισραήλ για να παρακολουθήσουν και να μεταδώσουν τα τεκταινόμενα. Είναι τόσο σημαντικό γεγονός που το υλικό που καταγραφόταν καθημερινά στην Ιερουσαλήμ, στελνόταν στο Τελ Αβίβ και από εκεί αεροπορικώς στη Νέα Υόρκη για να προβληθεί στην αμερικανική τηλεόραση. Στις 11 Απριλίου ημέρα Τρίτη, ο Adolf Eichmann μπαίνει στην αίθουσα του δικαστηρίου και κάθεται σε ένα γυάλινο κουβούκλιο για την προστασία της σωματικής του ακεραιότητας, σε περίπτωση που γινόταν απόπειρα δολοφονίας εις βάρους του.
Το σώμα των δικαστών που εκδικάζει την υπόθεση αποτελείται από δύο δικαστές και τον επικεφαλής εισαγγελέα Gideon Hausner, που είχε ως κύριο στόχο τα τεκμήρια και οι μαρτυρίες που παρουσιάζονται στην αίθουσα του δικαστηρίου να δείξουν ξεκάθαρα τη ναζιστική αντιεβραϊκή πολιτική που βίωσαν οι Εβραίοι της Ευρώπης. Αν και η διαδικασία ήταν πολύωρη και κουραστική, πράγμα που σήμαινε την αποχώρηση αρκετών δημοσιογράφων, δεν λειτούργησε αποτρεπτικά στην προσέλευση πολλών επιζώντων του Ολοκαυτώματος να καταθέσουν τις μαρτυρίες τους, οι οποίοι, εξιστορώντας τις τραγωδίες που έζησαν, με δυσκολία μπορούσαν να συγκρατήσουν τα συναισθήματά τους. Οι φλύαρες καταθέσεις του Eichmann που ισχυριζόταν ότι υπήρχε διχογνωμία στην ηγεσία των Ναζί σχετικά με την εφαρμογή της «Τελικής Λύσης», καθώς, επίσης, και το ότι ο ίδιος δεν σχετίζεται με τη μαζική εξόντωση των Εβραίων από το 1941 και έπειτα και με τη Διάσκεψη του Βανζέε του 1942, υποστηρίζοντας ότι απλώς ακολουθούσε εντολές, δεν έπεισαν ούτε το ακροατήριο ούτε και τους δικαστές.
Στις 15 Δεκεμβρίου 1961, με βάση τη νομοθεσία που ακολουθήθηκε και στις δίκες της Νυρεμβέργης, ο Adolf Eichmann, πάλαι πότε συνταγματάρχης των SS, καταδικάζεται για εγκλήματα κατά των Εβραίων –ο πρώτος ναζί εγκληματίας που καταδικάζεται γι’ αυτό– εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και για συμμετοχή σε εγκληματικές οργανώσεις (SA, SD, Gestapo). Μάλιστα, όταν τον ρώτησαν αν ένιωσε κάποια μεταμέλεια για τα εγκλήματα που έκανε, εκείνος απάντησε κυνικά ότι η μεταμέλεια είναι για τα παιδιά. Εκτελέστηκε την 1η Ιουνίου του 1962 δια απαγχονισμού –η πρώτη και μοναδική χρήση της θανατικής ποινής για το Ισραήλ, έπειτα αποτεφρώθηκε και οι στάχτες του πετάχτηκαν στη θάλασσα έξω από τα ισραηλινά χωρικά ύδατα.
Η δίκη του Adolf Eichmann αποτέλεσε καθοριστικό γεγονός για τη σύγχρονη ιστοριογραφία και κοινωνία. Όπως ειπώθηκε και προηγουμένως, μεταδόθηκε τηλεοπτικά σε πολλές χώρες συμπεριλαμβανομένων και των Η.Π.Α. που πρωτοστάτησαν για να συζητήσουν στον δημόσιο χώρο το ζήτημα του Ολοκαυτώματος, που μέχρι τη δεκαετία του 1960 παρέμενε στο παρασκήνιο. Το Ολοκαύτωμα αποτελούσε ακόμη ανοιχτό θέμα από τη λήξη του πολέμου και η εκδίκαση αυτής της υπόθεσης έθεσε τα θεμέλια για περαιτέρω ιστορική έρευνα και μελέτη των θυμάτων του ναζισμού. Οι εμπειρίες αυτές των επιζώντων που βγήκαν για πρώτη φορά στη δημοσιότητα στην δικαστική αίθουσα, επειδή μέχρι πρότινος αποτελούσαν απλώς ιστορική μνήμη των εβραϊκών οικογενειών που τις βίωσαν, άλλαξαν εξ ολοκλήρου την άποψη της ισραηλινής κοινωνίας για τους επιζώντες, που, αρχικά, θεωρούνταν ότι οδηγήθηκαν σαν «πρόβατα για σφαγή». Η ιστορική γνώση που συγκεντρώθηκε από τις μαρτυρίες επιζώντων, η ιστορική έρευνα και η βιβλιογραφία διατηρούν ζωντανή και εμπλουτίζουν την παγκόσμια συλλογική μνήμη σχετικά με το ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χάρι Μούλις (2021), Υπόθεση 40/61: Η δίκη του Άϊχμαν ένα ρεπορτάζ, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
- David Cesarani (2005), After Eichmann Collective Memory and the Holocaust since 1961, Νέα Υόρκη: Routledge.
- Haim Gouri (2004), Facing the Glass Booth: The Jerusalem Trial of Adolf Eichmann Wayne Detroit Michigan: State University Press.
- United States Holocaust Memorial Museum Washington DC, Eichmann Trial, ushmm.org, Διαθέσιμο εδώ
