Της Μαρίας Λεουτσάκου,
Αστυπάλαια, ένα νησί του Αιγαίου στο μεταίχμιο μεταξύ Δωδεκανήσων και Κυκλάδων, σ’ ένα μεταίχμιο όπου το μάτι και η ψυχή ξαφνικά ηρεμούν αγναντεύοντας την αμφιθεατρική του θέα και συναντούν εικόνες και μυρωδιές που παραμένουν ζωντανές από την εποχή των Φοινίκων. Ωστόσο, ο ρομαντισμός της φύσης τελικά χάνεται στην περιοχή της Κυλίνδρας, συναντώντας ένα αρχαιολογικό εύρημα πρωτοφανούς σημασίας.
Αναλυτικότερα, στην Κυλίνδρα, που βρίσκεται στη νότια πλευρά της χώρας της Αστυπάλαιας, έπειτα από αρχαιολογική σκαπάνη ανακαλύφτηκε το μοναδικό στον κόσμο βρεφικό νεκροταφείο. Το νεκροταφείο αυτό χρονολογείται από τη Γεωμετρική Περίοδο, 8ος αιώνας π.Χ., και φτάνει μέχρι και τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια.
Για τον ενταφιασμό των βρεφών χρησιμοποιείτο η πρακτική του εγχυτρισμού, η οποία ήταν και συνήθης στις περιπτώσεις αυτές κατά τα αρχαία χρόνια. Ειδικότερα, τα νεκρά βρέφη τοποθετούνταν μέσα σε αγγεία, όπως υδρίες, αμφορείς και σε ελάχιστες περιπτώσεις χύτρες, δηλαδή, αρχικά, δημιουργούσαν μία οπή στο κοίλο μέρος του αγγείου και, στη συνέχεια, αφού τοποθετούσαν τη σορό στο εσωτερικό, τη σφράγιζαν με κάποιο όστρακο, λίθο ή με το κομμάτι που είχε αφαιρεθεί. Η συντριπτική πλειονότητα των βρεφών ήταν ακτέριστη, δηλαδή δεν συνοδεύονταν από ταφικά δώρα, το οποίο δικαιολογείται αν λάβει κανείς υπόψη ότι τα νεογέννητα στην τότε εποχή θεωρούνταν άνθρωποι χωρίς «προσωπικότητα», με αποτέλεσμα να μην λαμβάνουν τις ίδιες τιμές και να μην ακολουθείται το συνηθισμένο τελετουργικό.
Οι λόγοι της ύπαρξης του νεκροταφείου αυτού στην Αστυπάλαια ποικίλουν και στηρίζονται μόνο σε εικασίες, καθώς δεν έχει βρεθεί κάποιο αρχαιολογικό τεκμήριο που να επιβεβαιώνει κάποια από αυτές. Σε πρώτο στάδιο θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι οι σοροί που έχουν βρεθεί ανήκουν σε βρέφη των κατοίκων του νησιού. Ωστόσο, ο αριθμός των ανασκαμμένων αγγείων ξεπερνά σε αριθμό κατά πολύ τις 3.000 μέχρι στιγμής, ενώ αναμένεται να βρεθούν ακόμα περισσότερα, καθώς η ανασκαφή είναι ακόμα υπό εξέλιξη. Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη και το γεγονός ότι την εποχή εκείνη τα ποσοστά θνησιμότητας ήταν πιο αυξημένα σε σχέση με τα σημερινά, ο αριθμός αυτός παραμένει μεγάλος σε σύγκριση με το μέγεθος του πληθυσμού του νησιού, καθώς η πόλη που υπήρχε στην Αστυπάλαια δεν ήταν από τις σημαντικές της Αρχαίας Ελλάδας.
Σε συνέχεια της συλλογιστικής πορείας και σε συνδυασμό με επιγραφές που έχουν βρεθεί, πιθανολογείται ότι υπήρχε κάποιο ιερό της Αρτέμιδας Ειλυθείας, προστάτιδας των λεχώνων και των νεογέννητων ή κάποιο μαιευτήριο στην περιοχή χωρίς όμως να έχουμε κάποια αρχαιολογική μαρτυρία. Ίσως, λοιπόν, να συνέρρεαν γυναίκες από διάφορες περιοχές της Μεσογείου, προκειμένου να γεννήσουν από εξειδικευμένους γιατρούς ή απλά και μόνο για να ενταφιάσουν τα πεθαμένα βρέφη τους κοντά στο ιερό, με την ελπίδα ότι τα επόμενα θα ζήσουν και μάλιστα μια υγιή ζωή. Ακόμα, έχουν βρεθεί αγγεία προερχόμενα από διάφορες περιοχές όπως Σάμος, Χίος, Θάσος, Κως, Ρόδος, Κνίδος, Κλαζομενές και Χαναάν της Παλαιστίνης, αλλά οι ανθρωπολογικές έρευνες δεν έχουν αποδείξει την προέλευση των σορών. Σε κάθε, λοιπόν, περίπτωση, χωρίς τεκμήρια η εκάστοτε εικασία συνοδεύεται και από τον αντίλογό της.
Το 2017 ανακαλύφθηκαν στο Βαθύ της Αστυπάλαιας και άλλες σοροί βρεφών, ενταφιασμένες με τη μέθοδο του εγχυτρισμού κατά τη Γεωμετρική Εποχή. Ωστόσο, η μοναδικότητα του ευρήματος της Κυλίνδρας παραμένει αναλλοίωτη, καθώς είναι το μοναδικό νεκροταφείο στον κόσμο που αποτελεί αποκλειστικό οργανωμένο χώρο ταφής υγιών εμβρύων, βρεφών και νηπίων και ειδικότερα σε τόσο μεγάλο αριθμό. Εξαιτίας, λοιπόν, αυτής της ιδιαιτερότητάς του έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον σε διεθνές επίπεδο με φοιτητές και αρχαιολόγους να συρρέουν από χώρες, όπως την Αγγλία, τον Καναδά, τη Φινλανδία και την Αμερική.
Το δέος και το ρίγος που προκαλεί, λοιπόν, το αρχαιολογικό αυτό εύρημα είναι αναμφίβολα ανυπολόγιστο. Το δέος σκεπτόμενοι ότι χιλιάδες πεθαμένα νεογνά θάβονταν σε συγκεκριμένο σημείο της Αστυπάλαιας με την αιτία να παραμένει άγνωστη μέχρι σήμερα και να αφήνεται στη φαντασία του επισκέπτη να επιλέξει όποια ταιριάζει στη δική του λογική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΤΟ ΒΡΕΦΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΑΣΤΥΠΑΛΑΙΑΣ, kallichoron.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το μυστήριο με το μεγαλύτερο νεκροταφείο βρεφών της αρχαιότητας στην Αστυπάλαια. Πως το συσχετίζουν με την λατρεία της θεάς του τοκετού και των λεχώνων, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
