Του Ντίνου Τρέλλη,
Ενώ βλέπουμε σε τακτική βάση τις απάνθρωπες στρατηγικές της Ρωσίας στην πολύπαθη Ουκρανία και γινόμαστε θεατές της επικίνδυνης σκέψης ενός ακόμα αυταρχικού ηγέτη, σε προηγούμενο άρθρο έγινε προσέγγιση των πρώτων χρόνων της προεδρίας του Vladimir Putin, των χρόνων της «αρμονίας», δηλαδή, όταν ακόμη ο πλανήτης, αλλά και οι ηγέτες, δε γνώριζαν τι μέλλει γενέσθαι. Όταν, δηλαδή, ο Putin φαινόταν ένας φιλοδυτικός ηγέτης, ο οποίος, ωστόσο, είχε το κρυφό όνειρο της επικράτησης της ρωσικής επιρροής στις χώρες της άλλοτε Σοβιετικής Ένωσης.
Η αντίσταση του λαού της Ουκρανίας, όμως, απέναντι στον ρωσικό σκοταδισμό στις εκλογές του 2004, απορρίπτοντας τον εκλεκτό του Κρεμλίνου για την Προεδρία της Ουκρανίας, Viktor Yanukovych, αποτέλεσε το σημείο–καμπής για την εξέλιξη του Vladimir Putin στον απάνθρωπο αυταρχικό ηγέτη που σήμερα γνωρίζουμε. Η επανάσταση αυτή, η οποία ενίσχυσε την εθνική και ευρωπαϊκή συνείδηση των Ουκρανών, στο μυαλό του Putin χαράχθηκε ως το αποτέλεσμα μίας διαδικασίας προδοσίας εναντίον του από τη Δύση, γεγονός που οδήγησε στη νέα ρωσική εξωτερική πολιτική.
2007–2014: Η χαμένη επταετία
Στις 10 Φεβρουαρίου 2007, στα πλαίσια της Συνόδου του Συμβουλίου Ασφαλείας του Μονάχου, ο Ρώσος Πρόεδρος, μέσα από τον λόγο που έχει μείνει γνωστός στη Ρωσία ως «Ο Λόγος του Μονάχου», έδειξε –για πρώτη φορά– στη διεθνή σκηνή το νέο πρόσωπο αυτού και της Ρωσίας. Μέσα από αυτόν, ο Putin άσκησε δριμύτατη κριτική στις Η.Π.Α., κατηγορώντας τες πως στόχος τους είναι η δημιουργία ενός «μονοπολικού κόσμου», όπου ένας θα είναι ο κυρίαρχος στην παγκόσμια σκηνή. Για πληθώρα αναλυτών, ο λόγος αυτός, στον οποίο ο Putin απορρίπτει το μετα–ψυχροπολεμικό μοντέλο ασφάλειας στην Ευρώπη, αποτέλεσε προάγγελο για τα χειρότερα που ερχόντουσαν, ή και που έρχονται…
Φαίνεται πως αυτοί οι ειδικοί γρήγορα επιβεβαιώθηκαν, καθώς, στις 8 Αυγούστου 2008, η Ρωσία εισέβαλε στη Γεωργία, πιάνοντας τη Δύση στον «ύπνο». Σκοπός της εισβολής της Ρωσίας στη Γεωργία και υποστήριξης των αποσχιστών της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας ήταν η διατήρηση της ρωσικής επιρροής στη χώρα μέσω της Νότιας Οσσετίας, αλλά και στη Μαύρη Θάλασσα μέσω της Αμπχαζίας. Η εισβολή αυτή κατέληξε με ρωσική νίκη, απόσυρση των γεωργιανών στρατευμάτων από τις προαναφερθείσες περιοχές, ενώ το Κρεμλίνο τις αναγνώρισε ως ανεξάρτητα κράτη.
Ο πόλεμος αυτός, παρ’ όλο που διήρκησε μόνο τέσσερεις μέρες (8–12 Αυγούστου 2008), είχε ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς απέδειξε πως ο κόσμος δεν είναι τόσο ασφαλής όσο νομίζαμε, πως η Δύση με την έλλειψη πρωτοβουλίας και αποφασιστικής απάντησης στον ρωσικό επεκτατισμό δίνει, ουσιαστικά, το «πράσινο φως» στον Vladimir Putin για περαιτέρω κλιμακώσεις και υποτίμηση της παγκόσμιας ασφάλειας.
Από την αινιγματική ομιλία του Putin στο Μόναχο, μέχρι και την εισβολή στη Γεωργία το 2008, αλλά και στη συνέχεια, μέχρι το 2014, η Δύση θα μπορούσε να επέμβει και με διάφορα μέτρα να περιορίσει τα επεκτατικά όνειρα του Ρώσου Πρόεδρου. Αυτό, ωστόσο, δεν έγινε, είτε από φόβο είτε από κυνισμό… Φόβο για την πιθανότητα κατάρρευσης της παγκόσμιας ειρήνης και κυνισμό επειδή αυτός αποτελεί στοιχείο των διεθνών σχέσεων, πόσω μάλλον σε μία εποχή που ο πλανήτης βρισκόταν αντιμέτωπος με μία πρωτοφανή οικονομική κρίση.
Και πάλι, όμως, η περίοδος 2007–2014 αποτελεί μία χαμένη επταετία, καθώς η Δύση έμεινε άπραγη απέναντι στην αλαζονεία του Vladimir Putin, σε μία εποχή που –ίσως πιο εύκολα– θα μπορούσε να τον σταματήσει.
2014–2022: Πρώτη εισβολή στην Ουκρανία και η εποχή Trump
Από τα χρόνια της χαμένης επταετίας και έπειτα, οι σχέσεις Ρωσίας και Δύσης γνώρισαν γενικότερη ψύχρανση, με τις δηλώσεις τόσο από την Ουάσιγκτον, το Λονδίνο και τις Βρυξέλλες, αλλά και από τη Μόσχα να είναι αρνητικά βαρύγδουπες.
Το Φεβρουάριο του 2014, ωστόσο, ο Putin απέδειξε –για ακόμη μία φορά– πως δεν υπολογίζει την παγκόσμια ασφάλεια και την αυτοδιάθεση των χωρών και, έτσι, στις 28 του ίδιου μήνα, μετά τη φυγή του τότε Ουκρανού Προέδρου, Viktor Yanukovych, ως αποτέλεσμα των δαιδαλωδών (Euromaidan Protests) κατά του φιλορώσου Προέδρου και του διεφθαρμένου καθεστώτος του, ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Κριμαία, στην οποία ξέσπασαν σφοδρές μάχες και την οποία, εν τέλει, ενσωμάτωσε η Ρωσία στην επικράτειά της.
Αν και ήταν πιο έντονη η αντίδραση της Δύσης, αυτή τη φορά, και, σε αυτή την περίπτωση, η αντίδρασή της αποδείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων, καθώς έμεινε σε στοχευμένες οικονομικές κυρώσεις, οι οποίες, όπως αποδείχθηκε, δεν έπληξαν ιδιαίτερα τη ρωσική οικονομία. Οι εμπορικές δραστηριότητες της Δύσης με τη Ρωσία συνεχίστηκαν σε σχεδόν κανονικό ρυθμό, ενώ συνεχίστηκε και από την Ευρωπαϊκή Ένωση η λογική της ενεργειακής εξάρτησης, από μία χώρα την οποία ελέγχει ένας σύγχρονος τύραννος, ανάξιος εμπιστοσύνης. Δεν είναι αυτό ένα ευνοϊκό κλίμα για τον Ρώσο Πρόεδρο, να δρα ανεξέλεγκτος;
Το ίδιο πλαίσιο συνεχίστηκε και επί προεδρίας Donald Trump (2017–2021), του οποίου η εγκατάσταση στον Λευκό Οίκο έφερε θετικό πνεύμα στη Μόσχα, καθώς υπήρχε η πεποίθηση πως μέσω μίας ρεαλιστικής συνεργασίας, βασιζόμενης στα συμφέροντα των δύο χωρών, θα υπήρχε μία περαιτέρω νομιμοποίηση της ρωσικής κατοχής της Κριμαίας. Μπορεί οι σχέσεις να μην έφτασαν στο επιθυμητό επίπεδο για τη Μόσχα, αλλά η απουσία κάποιας ουσιαστικής στάσης έναντι της Ρωσίας από τον Donald Trump μπορούμε να πούμε πως ενίσχυσε, εν τέλει, τη νομιμοποίηση αυτή.
Το δύσκολο σήμερα
Η συνέχεια είναι γνωστή σε όλους μας. Χρόνια βαρύγδουπων δηλώσεων από τις δύο υπερδυνάμεις του πλανήτη και μία ανεπίσημη, αλλά φιλορωσική στάση της Κίνας, οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση: Η δεύτερη μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης, η Ουκρανία, να λεηλατείται, εγκλήματα πολέμου να σημειώνονται σε καθημερινή βάση, η ενότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να κλονίζεται, οι χώρες να έχουν να επιλέξουν μεταξύ του μοραλισμού, ο οποίος, όντως, είναι σκληρός για την αντοχή –οικονομική και ψυχολογική– των πολιτών, αλλά μακροπρόθεσμα ίσως οδηγήσει στην πολυπόθητη ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου και μίας σχετικής ουδετερότητας, η οποία φέρνει στο παρόν κάποια σχετική ηρεμία. Ωστόσο, σίγουρα αφήνουν μακροπρόθεσμα την παγκόσμια ασφάλεια να κρέμεται.
Στο σύνηθες πλέον ερώτημα «Φταίει η Δύση για την κατάσταση στην Ουκρανία και τον κίνδυνο της παγκόσμιας ειρήνης;», η απάντηση είναι ένα «ναι». Σίγουρα, ο Vladimir Putin έχει το μεγαλύτερο φταίξιμο, μιας και αυτός είναι ο υπεύθυνος για τον ανελέητο πόλεμο και για τα τόσα εγκλήματα πολέμου. Ωστόσο, όταν η Δύση μπορούσε και έπρεπε να επιβληθεί στον Ρώσο Πρόεδρο, επέλεξε να μείνει άπραγη. Σκεπτόμενοι τα «δείγματα», ότι κάτι μεγάλο έρχεται, σκεπτόμενοι την εμπλοκή στις προεδρικές εκλογές της Ουκρανίας το 2004 και τη δηλητηρίαση του Viktor Yushchenko, τον λόγο στο Μόναχο το 2007, την εισβολή στη Γεωργία το 2008 και την πρώτη εισβολή στην Ουκρανία το 2014, η τότε απάθεια της Δύσης μας προκαλεί αρνητικά συναισθήματα.
Εάν η Δύση έπραττε όπως και όταν έπρεπε, δεν θα χρειαζόταν να φτάσουμε στη σημερινή κατάσταση. Να είναι, δηλαδή, τόσο κρίσιμη η κατάσταση της παγκόσμιας ειρήνης, που να υπάρχουν απειλές για πυρηνικό πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση, ένας πρέπει να είναι ο άξονας των αποφάσεων της Δύσης: Η αποφυγή μίας πολεμικής σύρραξης παγκόσμιας κλίμακας και πυρηνικού χαρακτήρα. Αυτό δε σημαίνει, όμως, πως οι δυτικές πρωτεύουσες πρέπει να αφήσουν την Ουκρανία να κρέμεται. Είναι αναγκαίο να υπάρξει υποστήριξη του Κιέβου, με τρόπο ρεαλιστικό και προσεκτικό, ακριβώς για την αποφυγή μίας προαναφερθείσας σύρραξης. Ας δράσει, έστω και αργοπορημένα, η Δύση όπως πρέπει, για ένα ασφαλές μέλλον, για εμάς και τις επόμενες γενιές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Peter Dickinson, How Ukraine’s Orange Revolution shaped twenty-first century geopolitics, Atlantic Council, διαθέσιμο εδώ
- Dmitri Tenin, The Relationship Between the USA and Russia in the Trump Era, Carnegie Endowment for International Peace, Carnegiemoscow.org, διαθέσιμο εδώ
