Της Καρολίνας Σόμπτσυκ,
Η διαδρομή της τεχνολογικής προόδου, ιδιαίτερα στις απαρχές της, έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Επιπλέον, ήδη αιώνες νωρίτερα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης συναρπαστικών μύθων. Το πιο λεπτομερές και παραστατικό παράδειγμα τέτοιου μύθου είναι εκείνο γύρω από το πρόσωπο του Τάλω, του χάλκινου γίγαντα της μινωικής Κρήτης. Ο Τάλως είναι το μοναδικό «αυτόματο» της παγκόσμιας μυθολογικής παράδοσης, δηλαδή, κατασκευή που λειτουργεί αυτόματα χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Τα αυτόματα, όπως μαρτυρούν αρχαιολογικές μελέτες, κατείχαν ξεχωριστή θέση στις επιστημονικές ενασχολήσεις πολλών αρχαίων λαών.
Λόγου χάριν, σε αυτά αφιερώνει ο Ηρών ο Αλεξανδρεύς την Αυτοματοποιητική του, όπως και ο δεύτερος μεγάλος Αλεξανδρινός μηχανικός, ο Φίλων ο Βυζάντιος, τη Μηχανική Σύνταξιν. Τον όρο «αυτόματο» στην ουσία του περιγράφει και ο Όμηρος, αφενός, στην Ιλιάδα, ειδικά όταν αναφέρεται στον Ήφαιστο, τον τεχνολόγο και σιδηρουργό θεό, αφετέρου στην Οδύσσεια με τα καράβια των Φαιάκων, τα «χωρίς τιμόνια και χωρίς καπετάνιους». Ο δε Ηρόδοτος παραδίδει ιστορίες για τα αυτοκίνητα, «νευρόσπαστα» αγάλματα των Αιγυπτίων, ενώ γνωστά είναι και το περιστέρι του Αρχύτα, οι μηχανισμοί στα θέατρα και η σφαίρα του Αιόλου.
Επιστρέφοντας, λοιπόν, στον μυθικό Τάλω, η δημοφιλέστερη εκδοχή του είναι εκείνη του χάλκινου, αυτόματου κατασκευάσματος, του «έμψυχου» ανθρωποειδούς. Η πλειοψηφία των μυθολογικών πηγών συγκλίνει στην προέλευσή του από θεϊκό ή ανθρώπινο κατασκευαστή. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, στα Αργοναυτικά του, τον θέλει δώρο του Δία προς την Ευρώπη ή προς τον γιο του, Μίνωα. Ο Απολλόδωρος στη Βιβλιοθήκη, επίσης, τον αναφέρει ως προσφορά προς τον Μίνωα ή παραγγελία αυτού, με δημιουργό τον Ήφαιστο ή τον Δαίδαλο. Μια άλλη εκδοχή, τον τοποθετεί τρίτο δώρο του Δία προς την Ευρώπη, μαζί με τη φαρέτρα με αλάθητα βέλη και τον χρυσό σκύλο, που κανένα θήραμα δεν του ξεφεύγει. Στην αντίθετη πλευρά, βρίσκονται μειοψηφικές απόψεις άλλων πηγών, όπως εκείνη του τρίτου αδερφού του Μίνωα κατά τον Πλάτωνα, εκείνη του ανιψιού του Δαιδάλου (που ξεπέρασε τον θείο του στην εφευρετικότητα και θανατώθηκε από αυτόν, που τον έσπρωξε από γκρεμό) και εκείνη του παλιού ηλιακού θεού που ξέπεσε σε «ήρωα» (θεωρία του Ησύχιου του Αλεξανδρέως, που επισημαίνει ότι «ταλώς» σήμαινε «ήλιος»).
Ο Τάλως αναπαρίσταται σε νομίσματα που βρέθηκαν στο ανάκτορο της Φαιστού φτερωτός, γυμνός και, άρα, αρσενικού γένους, ένας θεόρατος γίγαντας ύψους 30 μέτρων. Μια μοναδική φλέβα διαπερνούσε το σώμα του από τον αυχένα μέχρι τον αστράγαλο, όπου έρρεε ιχώρ, το αίμα των θεών, με τη μορφή λιωμένου μετάλλου. Το υδραυλικό αυτό σύστημα λειτουργίας κατέληγε σε ένα άνοιγμα στη φτέρνα, το οποίο είχε σφραγιστεί με ένα χάλκινο καρφί, που εμπόδιζε το ιχώρ να διαρρεύσει. Τα καθήκοντα που του είχαν ανατεθεί ήταν, η προστασία του νησιού από τους εισβολείς: τους έκαιγε είτε με την ανάσα του είτε πυρακτώνοντας το σώμα του στη φωτιά ή αυτόματα και τους αγκάλιαζε μέχρι να καούν (η φράση «σαρδόνιο γέλιο» προέκυψε από το ειρωνικό γέλιο του γίγαντα, ενόσω αυτός κατά τη μυθολογία θανάτωνε με τους παραπάνω τρόπους κάποιους εισβολείς-κατοίκους της Σαρδηνίας).
Επίσης, εμπόδιζε όσους βρίσκονταν στο νησί να αναχωρήσουν χωρίς άδεια από τον Μίνωα. Για τους σκοπούς αυτούς γυρνούσε ολόκληρο το νησί τρεις φορές τη μέρα. Σχετικό και άξιο παρατήρησης είναι το γεγονός ότι οι πόλεις της αρχαίας Κρήτης δεν είχαν τείχη. Έτσι, ο σερ Άρθουρ Έβανς, ο Βρετανός αρχαιολόγος που έφερε την Κνωσό στο φως, κατέληξε πρώτος στο συμπέρασμα για τη λεγόμενη «μινωική ειρήνη»-“pax minoica“, που καθιέρωσε η μινωική θαλασσοκρατία, χάρη στην τεράστια ναυτική δύναμη της Κρήτης. Ο Τάλως τρεις φορές τον χρόνο γυρνούσε στους οικισμούς της υπαίθρου, επιβλέποντας την τήρηση των νόμων του νησιού και απονέμοντας δικαιοσύνη, ενώ μέσα στην Κνωσό αρμόδιος ήταν ο Ραδάμανθυς. Μαζί του έφερε τις χάλκινες πλάκες, όπου αναγράφονταν οι θεϊκής προέλευσης νόμοι –από εδώ πιθανολογείται η σύλληψη του Τάλω ως φτιαγμένου από χαλκό. Από τις εργασίες, λοιπόν, που είχε επωμιστεί, φαίνεται η τεράστια σημασία που είχε η θέσπιση ενός δικαϊκού και ενός δικαιοδοτικού συστήματος στο μινωικό πολιτισμό.
Η εκδοχή των Αργοναυτικών συμπληρώνει την ιστορία με το τέλος του γίγαντα: οι Αργοναύτες άραξαν στην Κρήτη, επιστρέφοντας από την Κολχίδα. Ενώ, αυτός ετοιμαζόταν να τους κατατροπώσει, η Μήδεια πρώτα τον μάγεψε, υποσχόμενή του αθανασία, ο Ιάσονας ή αυτή του έβγαλαν το καρφί από τη φτέρνα και αυτός έπεσε κάτω άψυχος, αφού όλο το ιχώρ εγκατέλειψε το σώμα του. Ίσως, πάλι η Μήδεια να τον υπνώτισε από την Αργώ και έστειλε κατά πάνω του τις Κέρες, γυναικείους δαίμονες θανάτου. Τέλος, πιθανός είναι και ο θάνατός του από έναν Αργοναύτη, τον Ποία από τη Μαγνησία, πατέρα του Φιλοκτήτη, ο οποίος με βέλος πέτυχε και του έβγαλε το επίμαχο καρφί από τη φτέρνα.
Οι ερμηνευτές του μύθου του Τάλω, του πρώτου «ρομπότ» της αρχαιότητας, δέχονται ότι εδώ επιχειρείται να απαθανατιστεί η εξέλιξη της μινωικής μεταλλουργίας, καθώς και η γενικότερη υπεροχή του χαλκού ως όπλου. Εξάλλου, η πολεμική ισχύς ενός έθνους αντικατοπτριζόταν στην ικανότητα κατεργασίας του μετάλλου. Ο μύθος, όμως, περιγράφει ταυτόχρονα και την ιστορική διαδρομή της χρήσης των διάφορων μετάλλων από τον άνθρωπο. Η ιστορία, έτσι, συμβολίζει τη μετάβαση από την πέτρα στον ορείχαλκο και την άνοδο του χαλκού. Η δε καταστροφή του χάλκινου φύλακα αντιστοιχεί στο πέρασμα πια στο σίδηρο, αφού περί τα 1200 π.Χ., τοποθετείται η Κάθοδος των Δωριέων, που συμπίπτει με την παρακμή του μινωικού και του μυκηναϊκού πολιτισμού.
Εν κατακλείδι, τα ως σήμερα αρχαιολογικά ευρήματα μπορούν να αποτελέσουν έρεισμα για περαιτέρω διερεύνηση της ίδιας της ύπαρξης ενός δημιουργήματος των προδιαγραφών του μυθικού Τάλω. Ωστόσο, οι απόψεις των μελετητών ακόμη διίστανται και μάλιστα γεννάται το εξής δίλημμα: εάν δεν κατασκευάστηκε ποτέ, για ποιον λόγο, άραγε, να περιγράφεται στον μύθο τόσο συχνά και με τόσες λεπτομέρειες; Εάν πάλι, πράγματι, υπήρξε, είναι άξιο απορίας πώς η τεχνολογία στην αρχαιότητα, όπως ταξινομούν την πρόοδό της οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις, έφτασε να παραδώσει ένα τόσο εξελιγμένο δημιούργημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τάλως (μυθολογία), elenisid.wordpress.com, Διαθέσιμο εδώ
- Τάλως: Η μυθική φονική μηχανή των αρχαίων Ελλήνων που φυλούσε τη Κρήτη και τρόμαζε τους εισβολείς, filoitexnisfilosofias.com, (2021), Διαθέσιμο εδώ
- Ο Τάλως, explorecrete.com, Διαθέσιμο εδώ
