Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
Με το πέρασμα των χρόνων και ως μακρινοί παρατηρητές του παρελθόντος, αντιλαμβανόμαστε τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, ως ένα μετακατοχικό ρεύμα, το οποίο θα χαρακτηριζόταν από μουσικές με φανταχτερά ρούχα και από πρωταγωνιστές που έχουν μπει ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα στη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα της Ελλάδας. Την ίδια εποχή, που ο ελληνικός κινηματογράφος της κωμωδίας, των μιούζικαλ και των ταινιών που κρίθηκαν άξιες να περάσουν τα σύνορα και να φτάσουν μέχρι τις Κάννες αλλά και τα Όσκαρ, άρχισε να αναπτύσσεται μία underground «σχολή» κινηματογράφου από νέους επίδοξους δημιουργούς, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα αλλά και τον πουριτανισμό που χαρακτήριζε τον mainstream κινηματογράφο εκείνης της εποχής, που προβαλλόταν ακόμα και σε κάθε ελληνικό χωριό. Μία τέτοια δημιουργός ήταν η Τώνια Μαρκετάκη, εισβάλοντας στον ελληνικό κινηματογράφο, με την πρώτη της μεγάλου μήκους ταινία: Ιωάννης ο Βίαιος.
Η ταινία έκανε πρεμιέρα το 1973. Μία νεαρή κοπέλα δολοφονείται άγρια στο κέντρο της Αθήνας σε έναν μοναχικό και σκοτεινό δρόμο. Ενώ όλα φαίνεται να δείχνουν τον αρραβωνιαστικό της ως πιθανό θύτη, η είδηση της ομολογίας του φόνου από τον 16χρονο Ιωάννη Ζάχο συνταράσσει ολόκληρη την Αθήνα δημιουργώντας μια πληθώρα αντιδράσεων και απόψεων πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Η ταινία ήταν το πρώτο δημιούργημα της σκηνοθέτιδας, σεναριογράφου αλλά και παραγωγού της ταινίας μετά την επιστροφή της από το Αλγέρι, όταν δηλαδή διέφυγε από τη Χούντα των Συνταγματαρχών, ύστερα από τη σύλληψή της.
Η ταινία χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος έχει κινηματογραφηθεί σχεδόν σαν ντοκιμαντέρ. Τονίζονται οι πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις μαρτύρων του φόνου αλλά και οικείων προσώπων του θύματος και του αρραβωνιαστικού της. Οι προσπάθειες των μαρτύρων είναι ατελέσφορες. Περιγραφές που δεν ταιριάζουν μεταξύ τους ούτε βγάζουν κάποιο νόημα αποπροσανατολίζουν την αστυνομία, προσφέροντας στον ψυχοπαθή Γιάννη ένα αίσθημα ασφάλειας βλέποντας ότι οι αρχές είναι μακριά από τα ίχνη του. Οι μαρτυρίες των οικείων, του αρραβωνιαστικού του θύματος (Ελένη) αλλά και των απλών ανθρώπων που είναι φυσιολογικό ως θέμα συζήτησης να έχουν τον φόνο που διαπράχθηκε στη διπλανή γειτονιά, δείχνουν χωρίς κανέναν δισταγμό τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, που είναι εξωφρενικά «άρρωστο» να συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν ακόμη στις μέρες μας. Η ταινία μας δείχνει τις φήμες που αρχίζουν να γεννιούνται σε τέτοιες περιπτώσεις, τονίζοντας την κακοήθεια των ανθρώπων και των διαστρεβλωμένων πεποιθήσεών τους, μέσα σε μία κοινωνία που ψάχνει να βρει τα βήματά της μετά τον πόλεμο.
Ο κόσμος φαίνεται τόσο ξένος, βάζοντας σε εκκίνηση την εσφαλμένη άποψή τους περί γνώσης επί του θέματος από την ασφάλεια του σπιτιού τους. Η τραγικότητα αυτού του γεγονότος έγκειται στο σημείο ότι ο κοινός κόσμος καταλογίζει όλες τις ευθύνες όχι στον θύτη αλλά στο θύμα, θεωρώντας ότι ο λόγος του βάναυσου θανάτου της ήταν η έντονη και σεξουαλικά ενεργή ζωή που ζούσε, μειώνοντας το ήθος αυτής της κοπέλας και καταπατώντας τη μνήμη της μέσω άσεμνων απόψεων για την ίδια.
Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται καλύτερα ο πραγματικός δολοφόνος. Κατά τη διάρκεια του δευτέρου μισού της ταινίας, η Μαρκετάκη καταφέρνει να σκιαγραφήσει την ταυτότητα του δολοφόνου. Οι υποκριτικές ικανότητες του Μανόλη Λογιάδη (Ιωάννης) υποστηρίζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το κινηματογραφικό όραμα της Μαρκετάκη. Ο δολοφόνος έφηβος διαπράττει το έγκλημα κατά τη διάρκεια διαμόρφωσης της σεξουαλικής του ταυτότητας. Στην ταινία τονίζεται το κυνήγι του Γιάννη να την ανακαλύψει. Παίρνοντας από ένα ταξίδι εύρεσης ετεροφυλοφιλικού και ομοφυλοφιλικού έρωτα, καταλήγει ότι τίποτα από τα δύο δεν φαίνεται να του αρέσει. Τα γεννητικά του προβλήματα αποτέλεσαν έναν από τους βασικούς λόγους να νιώθει απέχθεια και για τα δύο φύλα. Το μόνο που φαίνεται να τον ευχαριστεί είναι η δολοφονία. Αλλά και αυτή τη φορά δεν υπάρχει κανένα είδος ενοχής που να μπορεί να νιώθει ο πρωταγωνιστής. Το τρομακτικό σε αυτό το σημείο είναι ότι ο Γιάννης έχει πλήρη επίγνωση αυτού που κάνει, βέβαια μέσα στη σφαίρα της σχιζοφρένειας που τον διακατέχει. Άλλωστε ποιος ξεχωρίζει μέσα στο πλήθος;
Ο Ιωάννης είναι ένας νεαρός που ζει στην Αθήνα και φαίνεται ξένος μέσα σε αυτή. Ένας μοναχικός άνθρωπος μέσα στον υπερπληθυσμό. Αποφασίζει να διαπράξει δολοφονία απαλλαγμένος από κάθε συναίσθημα, όπως φαίνεται στη σκηνή του δικαστηρίου. Οι παθογένειες και η αρρώστια της ελληνικής κοινωνίας δεν σταματούν εδώ, αν συλλογιστεί κανείς τις θαυμάστριες που έχει που του αφήνουν λουλούδια πάνω στα έδρανα του δικαστηρίου. Ο Ιωάννης θα ζήσει για το υπόλοιπο της ζωής του στο ψυχιατρείο. Ο θάνατος της κοπέλας ξεχνιέται με τις ευθύνες που έχει η κοινωνία, οι οποίες χάνονται με την πάροδο του χρόνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το σινεμά της Τώνιας Μαρκετάκη – Σινεφίλια [Cinephilia.Gr], διαθέσιμο εδώ
- Ιωάννης ο βίαιος 12ο ΦΠΚΑ – Tainiothiki Online, διαθέσιμο εδώ
- “Ιωάννης ο Βίαιος”: Η πιο τραγικά επίκαιρη ταινία του ελληνικού σινεμά – athinorama, διαθέσιμο εδώ
